اهواز

اهواز

اطلاعات کلی
کشور ایران
مساحت بیش از ۲۱ هزار هکتار
جمعیت کل بیش از یک میلیون و دویست هزار نفر
اطلاعات تاریخی
پیشینه اسلام سال ۱۶ تا ۲۳ قمری
پیشینه تشیع قرن اول قمری
اماکن
زیارتگاه آرامگاه علی بن مهزیار اهوازی قدمگاه امام رضا(ع)

اهواز از شهرهای تاریخی و شیعه‌نشین ایران است. پیشینه تشیع در این شهر به قرن نخست قمری و مهاجرت قبایل شیعی مانند قبیله عبدالقیس و بنی‌اسد از عراق به آن برمی‌گردد.

خاندان‌های شیعی مانند آل مهزیار و آل حضینی اهوازی بودند. همچنین عبدالله بن عباس کارگزار و رفاعة بن شداد قاضی منصوب امام علی(ع) در این شهر بودند.

وجود وکلای امامان شیعه در این شهر و عبور امام رضا(ع) از آن در سفر به مرو، بر اهمیت آن نزد شیعیان افزوده است.

اهمیت
موقعیت اهواز در استان خوزستان

اهواز از شهرهای ایران است که در جنوب غربی این کشور و در استان خوزستان واقع شده است. این شهر در مسیر دسترسی ایران به عراق بوده است و از این جهت دارای اهمیت بوده است. مساحت اهواز ۲۱۹۵۴ هکتار و جمعیت آن بیش از یک‌میلیون و صد هزار نفر است. دو قوم عرب و بختیاری بیشترین جمعیت شهر را به خود اختصاص داده‌اند. حمدالله مستوفی جغرافی‌دان قرن هشتم قمری، حدود اهواز را ولایت عراق عرب، کردستان، لرستان و فارس دانسته است.

نام‌ها

در بیشتر منابع تاریخی از اهواز با نام «هرمز اردشیر» و در بعض دیگر «هوزمسیر»، یا هرمزدان اردشیر و یا هرمشیر و... یاد شده است. به گفته یاقوت حموی اعراب نام اهواز را بر کل خوزستان اطلاق می‌کردند.

نام اهواز در زمان قاجار، بندر ناصری بوده است. در شهریور سال ۱۳۱۴ش به تصویب هیئت‌وزیران نام اهواز برای مرکز استان خوزستان برگزیده شد.

فتح اهواز در دوره خلیفه دوم

اهواز در زمان خلافت خلیفه دوم و مقارن با حکومت یزدگرد (۶۳۲–۶۵۲م، ۱۱–۳۱ق) آخرین پادشاه ساسانیان، توسط مسلمانان فتح شد. فرماندهی سپاه مسلمانان در فتح این شهر را حرقوص بن زهیر یا ابوموسی اشعری بر عهده داشت. در منابع تاریخی جزئیات فتح اهواز آمده است. البته زمان فتح آن به‌اختلاف از سال ۱۶ تا ۲۳ق ذکر شده است. از فتح اهواز در سال‌های ۱۶،۱۷،۱۸،۱۹،۲۰، و ۲۳ق، یاد شده است.

پیشینه تاریخی اهواز به قرن سوم میلادی بازمی‌گردد که توسط اردشیر (۲۲۴م) یا شاپوربنا شده است. اهواز پیش از اسلام از کانون‌های مسیحیت در ایران و از اسقف‌نشین‌های خوزستان محسوب می‌شد و در روزگار ساسانیان از شهرهای عمده خوزستان به شمار می‌رفت.

نفوذ تشیع در اهواز

به گفته رسول جعفریان ، قدمت تشیع در اهواز به قدمت تشیع در قم بوده است. همچنین وی نفوذ تشیع در اهواز را به‌سبب ارتباط ساکنان آن با اهالی کوفه و مهاجرت قبایل و خاندان‌های شیعه مانند قبیله عبدالقیس و بنی‌اسد از کوفه به اهواز در قرن اول هجری دانسته است.

عبدالله بن عباس، از سوی امام علی(ع)، والی بصره و نواحی شرقی، از جمله اهواز بود همچنین رفاعة بن شداد، قاضی منصوب امام علی(ع) در این شهر بود. در اوائل قرن دوم، سلیمان بن حبیب بن مهلب، کارگزار اهواز در دوره سفاح عباسی شد. او در زمان مروان دوم آخرین خلیفه اموی، به‌ طرفداری از عباسیان در اهواز قیام کرده بود.

حکومت‌های شیعی چون آل برید و مشعشعیان در این منطقه حکمرانی کردند.

اصحاب اهوازی امامان

برخی از اصحاب و وکلای ائمه(ع) اهوازی بودند. از جمله:

نامه‌های امامان به شیعیان اهواز

عبدالله بن نجاشی از قبیله بنی‌اسد که از سوی منصور عباسى، حاکم اهواز بود در نامه‌ای به امام صادق(ع) نوشت و در آن مسائلی پرسید. پاسخ امام صادق به نامه او، در منابع با عنوان الرساله الاهوازیه یا رساله عبدالله بن نجاشی شهرت یافته است. همچنین در منابع روایی نامه‌ای از امام هادی(ع) درباره جبر و تفویض خطاب به مردم اهواز موجود است.

مکتب علمی اهواز

مکتب علمی اهواز در کنار حوزه‌های علمی کوفه و قم از نخستین حوزه‌ها و پررونق‌ترین آنان در قرون نخستین دانسته‌ شده است. برخی از شواهد این ادعا عبارتند از:

  • رفت‌وآمد بین علمای این شهر با قم و کوفه و مراودات علمی بین آنها، همچون آل مهزیار و خاندان اشعری و اعتماد مشایخ قمی در نقل احادیث به آنها.
  • حضور برخی از اصحاب و وکلای خاص امامان در این شهر
  • میراث علمی بر جای مانده از محدثان، فقها و دانشمندان اهوازی در جوامع حدیثی همچون کتب اربعه
  • شباهت‌های زیاد مکتب علمی قم و اهواز در حوزه‌های فقه، حدیث و کلام.

اماکن تاریخی و زیا تی

  • آرامگاه علی بن مهزیار اهوازی از اماکن تاریخی و زیارتی اهواز به شمار می‌آید. او از فقیهان شیعه و از اصحاب نزدیک امام رضا(ع)، امام جواد(ع)، امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) بوده است.
  • قدمگاه امام رضا(ع)؛ امام رضا(ع) در سفرش از مدینه به مرو، از شهر اهواز گذر کرد پس از عبور ایشان از اهواز، شیعیان و محبان اهل‌بیت(ع) ساکن این شهر در محل اقامت او، مسجدی بنا کردند که به مسجد علی بن موسی الرضا(ع) معروف شد.

اهواز و انقلاب اسلامی

برخی از عالمان اهوازی مانند آیت‌الله میرسیدعلی بهبهانی، آیت‌الله سیدمرتضی علم الهدی، آیت‌الله ابوالقاسم خزعلی، آیت‌الله موسوی جزایری و آیت‌الله سید علی شفیعی در انقلاب اسلامی ایران فعال بودند. همچنین انجمن‌های مختلفی چون مرکز القرآن، انجمن دانشوران، انجمن موحدین و انجمن دین و دانش برای مبارزه با حکومت شاه فعالیت می‌کردند.

در شهریور سال ۱۳۵۹ش، جنگ عراق علیه ایران آغاز شد. عراق با پیشروی در خاک ایران و گرفتن شهرهای خرمشهر، بستان، هویزه و سوسنگرد، به نزدیکی اهواز رسید اما با مقاومت مردم در ۱۵ کیلومتری شهر در منطقه دب حردان متوقف شد. نیروهای ایران، در چندین عملیات از جمله عملیات بیت‌المقدس، طریق‌القدس و عملیات شکست حصر سوسنگرد محاصره اهواز را شکستند.

در جنگ عراق علیه ایران سامان‌دهی نیروهای اعزامی ایران و انتقال آنان به خطوط مقدم در اهواز انجام می‌شد. بیشترین حملات هوایی، موشکی و خمپاره‌ای عراق نیز علیه این شهر صورت گرفت که منجر به خسارت‌ها و آسیب‌های فراوانی به اهواز شد. تعداد شهدای اهواز و استان خوزستان در دوران هشت‌ساله جنگ بیش از ۲۱ هزار نفر اعلام شده است.

پانویس

  1. ↑ برای اطلاعات بیشتر نگاه کنید به هدایت‌پناه، خانجانی، «مناسبات فکری دو حوزه علمی تشیع قم و اهواز در قرن‌های دوم و سوم هجری»، ص۱۸.
  2. ↑
  3. ↑
  4. ↑ مستوفی، نزهه القلوب، ۱۳۶۲ش، ص۱۳۰.
  5. ↑ مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۶۰۷؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۴۱؛ بلعمی، تاریخ‌نامه طبری، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۰۴؛ مستوفی، تاریخ گزیده، ۱۳۶۴ش، ص۱۰۶؛ مؤلف مجهول، مجمل التواریخ و القصص، تهران، ص۶۳؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت، ج۱، ص۲۸۵.
  6. ↑ ابن فقیه، البلدان، ۱۴۱۶ق، ص۴۰۰؛ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸م، ص۳۷۲.
  7. ↑ دینوری، اخبارالطوال، ۱۳۶۸ش، ص۴۵.
  8. ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت، ج۱، ص۲۸۴؛ حمزه اصفهانی، تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیا، بیروت، ص۴۰.
  9. ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت، ج۱، ص۲۸۴.
  10. ↑ علم، انقلاب اسلامی در اهواز، ۱۳۸۶ش، ص۳۶.
  11. ↑ ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۵۵۰.
  12. ↑ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۲۹۵؛ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸م، ص۲۴۳.
  13. ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۲۳؛ بلعمی، تاریخ‌نامه طبری، ۱۳۷۳ش، ج۳، ص۵۰۱؛ مجهول، مجمل التواریخ و القصص، بیروت، ص۲۷۶؛ ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۵۲۶؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ ق، ج۷، ص۸۲؛ ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۴۰۸ ق، ج۲، ص۵۵۰؛ قمی، تاریخ قم،۱۳۶۱ش، ص۲۹۵.
  14. ↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ ق، ج۷، ص۸۲.
  15. ↑ ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ ق، ج۲، ص۵۲۶.
  16. ↑ ابن حجر عسقلانی، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۲۶۹.
  17. ↑ بلعمی، تاریخ‌نامه طبری، ۱۳۷۳ش، ج۳، ص۵۰۱.
  18. ↑ مجهول، مجمل التواریخ و القصص، بیروت، ص۲۷۶.
  19. ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۲۳.
  20. ↑ حمزه اصفهانی، تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیا، بیروت، ص۴۰.
  21. ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت، ج۱، ص۲۸۴.
  22. ↑ همدانی، دائره المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۰، ج۱، ص۴۸۲.
  23. ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۱۹۲.
  24. ↑ جعفریان، .
  25. ↑ دینوری، الأخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۱۵۲.
  26. ↑ قاضی نعمان، دعائم الاسلام، ۱۹۶۳م، ج۱، ص۲۲۷ و ج۲، ص۱۷۶.
  27. ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۳۴۱.
  28. ↑ دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ص۶۱۰، مدخل آل بریدی.
  29. ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ص۲۸۱.
  30. ↑ کلینی، الکافی،۱۴۰۷ق، ج۷، ص۵۵۰.
  31. ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۲۲۷.
  32. ↑ ابن داود، رجال ابن داود، ۱۳۴۲ش، ص۲۷۱.
  33. ↑ نجاشی، رجال نجاشی،۱۳۶۵ش، ص۲۲۷؛ حلی، رجال حلی، ۱۴۱۱ ق، ص۱۰۹.
  34. ↑ طوسی، فهرست طوسی، ۱۴۲۰ق، ص۳۴-۵۸.
  35. ↑ کشی، رجال کشی، ۱۴۰۹ق، ص۹۴.
  36. ↑ برقی، رجال برقی، ۱۳۴۲ش، ص۵۴.
  37. ↑ کشی، رجال کشی، ۱۴۰۹ق، ص۹۴.
  38. ↑ برقی، رجال برقی، ۱۳۴۲ش، ص۵۴.
  39. ↑ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۴۸۰.
  40. ↑ طوسی، رجال طوسی،۱۳۷۳ش، ص۳۵۶.
  41. ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۲۵۳؛ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۸۸؛ طوسی، فهرست طوسی، ۱۴۲۰ ق، ص۲۶۵؛ ابن داود، رجال ابن داود، ۱۳۴۲ش، ص۲۵۱.
  42. ↑ کشی، رجال کشی، ۱۴۰۹ق، ص۵۶۳.
  43. ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۳۷۶.
  44. ↑ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۷۹.
  45. ↑ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۹۷.
  46. ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۶۶۸.
  47. ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۲۵۴-۲۵۵.
  48. ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۱۹۲.
  49. ↑ برای اطلاعات بیشتر نگاه کنید هدایت‌پناه و خانجانی، «مناسبات فکری دو حوزه علمی تشیع قم و اهواز در قرن‌های دوم و سوم هجری».
  50. ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۲۵۳؛ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۸۸؛ طوسی، فهرست طوسی، ۱۴۲۰ق، ص۲۶۵؛ ابن داود، رجال ابن داود، ۱۳۴۲ش، ص۲۵۱.
  51. ↑ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی حرکت امام رضا(ع) از مدینه تا مرو،۱۳۸۲ش، ص۴۷.
  52. ↑ .
  53. ↑ برای اطلاعات بیشتر نگاه کنید به: انقلاب اسلامی در اهواز، ج۱، ص۲۳۶ و ص۳۷۳ تا ۴۶۴ و ج۲، ص۵۰.
  54. ↑ .
  55. ↑ .
  56. ↑ .
  57. ↑ .
  58. ↑ .
  1. ↑ درباره وجه نام‌گذاری اهواز نقل شده که خوجی‌ها یا خوزی‌ها که از طوایف اصیل ایرانی هستند، در اراضی اطراف کارون به کشت نیشکر پرداخته و محصولات خود را به کشورهای دیگر صادر می‌کردند و به‌واسطه رونق کار نیشکر به خوجستان وازار و هوجستان وازار یعنی بازار خوزی‌ها شهرت یافت. اعراب، خوجی و هوجی را به جمع مکسر عربی درآورده، «اهواز» نامیدند و گاه نیز آن را سوق الاهواز خطاب می‌کردند.(بارتولد، تذکره جغرافیای تاریخ ایران، ۱۳۷۳ش، ص۱۹۹)

منابع

  • ابن اثیر، علی بن ابی‌الکرم، الکامل، بیروت،‌ دار صادر، ۱۳۸۵ق.
  • ابن فقیه، احمد بن محمد، کتاب البلدان، تحقیق یوسف الهادی، بیروت، عالم الکتب، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
  • ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
  • ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد، تحقیق خلیل شحادة، بیروت،‌ دار الفکر،چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
  • ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه،، بیروت،‌ دار الفکر، ۱۴۰۷ق.
  • امین، سید محسن، اعیان الشیعه، تحقیق سید حسن امین، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
  • بارتولد، واسیلی ولادمیروویچ، تذکره جغرافیای تاریخ ایران، تهران، ۱۳۷۳ش.
  • برقی، احمد بن محمد، رجال برقی، تحقیق حسن مصطفوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۴۲ش.
  • بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت،‌ دار و مکتبة الهلال، ۱۹۸۸ق.
  • بلعمی، تاریخنامه طبری، تحقیق محمد روشن، تهران، البرز، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.
  • جعفریان، رسول، اطلس شیعه، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۷ش.
  • حافظ ابرو، شهاب‌الدین عبدالله، جغرافیای حافظ ابرو، تحقیق صادق سجادی، تهران، دفتر نشر میراث مکتوب (آیینه میراث،)،۱۳۸۷ش.
  • حلی، حسن بن علی بن داود، رجال ابن داود، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۴۲ش.
  • حلی، حسن بن یوسف، رجال حلی، تحقیق محمدصادق بحرالعلوم، نجف،‌ دار الذخائر، چاپ دوم، ۱۴۱۱ق.
  • حمزه اصفهانی، حمزه بن حسن، تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیا، ص۴۰، بیروت،‌ دار مکتبه الحیاه، بی‌تا.
  • دینوری، احمد بن داود، الأخبار الطوال، تحقیق عبد المنعم عامر، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ش.
  • ، تاریخ بازدید: ۱۰ آبان ۱۳۹۶.
  • ، تاریخ انتشار: ۱۳ شهریور ۱۳۹۵، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۳۹۶
  • ، کد خبر ۳۹۷۶۷۷، تاریخ انتشار: ۲۳ اسفند ۱۳۹۳، تاریخ بازدید: ۱۳ آبان ۱۳۹۶ش.
  • ، تاریخ انتشار: ۳۱ شهریور ۱۳۸۹، تاریخ بازدید: ۱۲ آبان ۱۳۹۶ش.
  • سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الأنساب، تحقیق عبد الرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، حیدر آباد، مجلس دائرةالمعارف العثمانیة، چاپ اول، ۱۳۸۲ق.
  • شوشتری، علی محمد امام، تاریخ جغرافیای خوزستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۱ش.
  • طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت،‌ دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
  • طوسی، رجال طوسی، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامع، ۱۳۷۳ش.
  • طوسی، محمد بن حسن، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول، تحقیق عبدالعزیز طباطبائی، قم، مکتبه المحقق طباطبایی، ۱۴۲۰ق.
  • عرفان‌منش، جلیل، جغرافیای تاریخی حرکت امام رضا(ع) از مدینه تا مرو، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۸۲ش.
  • علم، محمدرضا، انقلاب اسلامی در اهواز، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۶ش.
  • قاضی نعمان، محمد بن نعمان، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام عن اهل بیت رسول الله(ص)، تحقیق آصف بن علی اصغر فیضی، قاهره، مؤسسه آل البیت، ۱۹۶۳م.
  • قمی، حسن بن محمد، ترجمه حسن بن علی بن حسن عبد الملک، تحقیق سید جلال‌الدین تهرانی، تهران، توس، ۱۳۶۱ش.
  • کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی- إختیار معرفة الرجال، تحقیق حسن مصطفوی، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
  • کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۴۰۹ق.
  • مجهول (نوشته در ۵۲۰)، مجمل التواریخ و القصص، تحقیق ملک الشعراء بهار، تهران، کلاله خاور، بی‌تا.
  • مجهول، تاریخ سیستان، تحقیق ملک الشعرای بهار، تهران، کلاله خاور، چ دوم، ۱۳۶۶ش.
  • مستوفی، حمد الله بن ابی‌بکر، تاریخ گزیده، تحقیق عبد الحسین نوایی، تهران، امیر کبیر، چاپ سوم، ۱۳۶۴ش.
  • مستوفی، حمدالله، نزهه القلوب، تصحیح گای لیسترانج، تهران، دنیای کتاب، چاپ یکم: ۱۳۶۲ش.
  • مقدسی، محمد بن احمد، احسن التقاسیم، ترجمه علی‌نقی منزوی، تهران، کومش، ۱۳۸۵ش.
  • نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.
  • نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌‎السلام، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
  • هدایت‌پناه، محمدرضا و قاسم خانجانی، «»، تاریخ اسلام، شماره چهارم، زمستان ۹۵.
  • همدانی، علی کرم، دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، تهران، مرکز دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۰ش.
  • یاقوت حموی، معجم البلدان، لبنان، بیروت، دار صادر.
  • یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.

پیوند به بیرون

برگرفته از «https://fa.wikishia.net/index.php?title=اهواز&oldid=743164»