تاج العلماء
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | علی محمد بن محمد بن دلدار علی نقوی نصیرآبادی |
| لقب | تاج العلماء |
| تاریخ تولد | ۱۲۶۲ق/۱۸۴۶م |
| تاریخ وفات | ۴ ربیع‌الثانی ۱۳۱۲ق |
| خویشاوندان سرشناس | سیدمحمد نقوی لکهنوی (پدر) (سلطان العلماء) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | محمدعلی لكهنوی، محمد عباس شوشتری، احمدعلی احمدآبادی، میرزا علی نقی طباطبایی |
| اجازه روایت از | زین العابدین مازندرانی، علی بحرالعلوم، راضی نجفی و حسین فاضل اردكانی |
سیدعلی محمد فرزند محمد بن دلدارعلی نقوی نصیرآبادی (سال ۱۲۶۲ هجری قمری ـ ۱۳۱۲ق)، معروف به تاجُ الْعُلَما، فقیه و عالم در علم اصول و نویسنده هند. او در علم کلام آثار متعددی در دفاع از تشیع نوشت و از این مذهب دفاع کرد. تاج العلما در اخباری‌گری معتدل بود و جریانِ اخباری‌گریِ تندروِ حاکم بر هند در آن زمان را نقد می‌کرد. او در حوزه مسائل سیاسی-اجتماعی و مبارزه با استعمار انگلیس فعال بود. او همچنین برای تقویت زبان اردو که آن را عامل وحدت مسلمانان هند به شمار می‌آورد، در تألیف و ترجمه به این زبان کوشید.
زندگی
سیدعلی محمد در نصیرآباد لکهنو (مرکز ایالت کنونی اوتراپرادش در هند) متولد شد. پدر او سلطان العلما از عالمان بزرگ بود و برخی از او با عنوان مجتهد زمان و مروج دین یاد کرده‌اند. نیای او، دلدارعلی نیز اهل علم و دارای شهرت فراوان بوده است. او مدتها امامت مسجد جامع باغ نواب را بر عهده داشت تا اینکه سرانجام در لکهنو از دنیا رفت.
تحصیلات
علی محمد علوم اولیه را نزد محمدعلی لكهنوی، ملقب به قائمة الدین، محمد عباس شوشتری و احمدعلی احمدآبادی فراگرفت و سپس نزد پدرش به آموختن فقه، اصول و برخی علوم عقلی و نقلی پرداخت. پس از درگذشت پدرش (۱۲۸۴یا۱۲۸۵ق)، برای زیارت عتبات و بهره‌گیری از عالمان آن دیار راهی کربلا شد. وی در آنجا با احترام میرزا علی نقی طباطبایی روبه‌رو شد.
او همچنین در جلسه درس زین العابدین مازندرانی، علی بحرالعلوم، راضی نجفی و محمدحسین فاضل اردکانی حاضر شد و از آنان اجازۀ روایت دریافت کرد. بر پایه تاریخ این اجازات که حدود ماه‌های شوال تا ذیقعده بوده است، به نظر می‌رسد که او کمتر از چند ماه در آنجا بوده است. علی محمد پس از این سفر به سرزمین خود بازگشته، و زمانی دیگر برای انجام حج راهی حجاز شده است.
فعالیت علمی و اجتماعی
آقابزرگ در یادکرد جایگاه علم قرآن و تفسیر نزد شیعیان، نام علی محمد را در کنار سید مرتضی، امین الاسلام طبرسی، قطب راوندی و طریحی آورده است. او همچنین مجتهدانی اصولی، (در مقابل جریان اخباری) تربیت نمود و در این زمینه چندین کتاب تألیف کرد.
ترویج زبان اردو
در سال‌های پایانی قرن نوزدهم، انگلیسی‌ها در هند به دنبال تثبیت زبان هندو، و مسلمانان خواستار تثبیت زبان اردو بودند. «انجمن حمایت اردو» توسط سید احمدخان و سپس «جامعۀ دفاع از اردو» و جامعه مشابهی در لکهنو ایجاد شد تا زبان اردو را تثبیت نماید. تاج العلما نیز برای انجام این مهم تألیف و ترجمه به زبان اردو را آغاز کرد.
آثار و نوشته‌ها
تاج العلماء تالیفات بسیاری در زمینه‌های گوناگون مانند: فقه، اصول، کلام، سیاست و منطق دارد.
آثار فقهی و اصولی
- عماد الاجتهاد. این کتاب که در فقه‌استدلالی است و مهم‌ترین اثر فقهی و اصولی وی به شمار می‌آید. وی در این اثر به مقابله با تفکر اخباری گری رایج در هند برخاسته است و البته رویکردی معتدل در این زمینه دارد.
برخی دیگر از آثار وی در فقه و اصول عبارتند از:
- رساله حكمیه
- رساله در نماز جمعه
- رساله قصاص
- مسئله ربائیة
- مناسک الحج
- وقایة الذمار
- ارشاد الصائمین الی احکام الدین
- رساله‌ای در حلیت طعـام (ظاهراً اهل کتاب)
- فصل الخطاب
- گوهر شب چراغ
- المتن المتین: وی در این اثر، رأی و حکم خود دربارۀ مفطر نبودن غبار و دخان را بیان داشته است. این اثر را محمد حسین شهرستانی در کتابی با عنوان الشرح المبین به نقد کشیده، و تاج العلما در دفاع از رأی خود، التعلیق الانیق را تألیف کرده است. این مجموعه با هم و یکجا در لکهنو به صورت سنگی به چاپ رسیده است.
آثار کلامی
آثار کلامی وی در چند دسته جای می‌گیرند:
آثار انتقادی از نواندیشی دینی
تاج‌العلما، با آنچه به عنوان نگاه عقل‌گرایانه، با منظر فطرت انسانی و طبیعت‌گرایی در عقاید سید احمدخان بروز می‌یافت، و نیز نگرش کاملاً تعقلی وی نسبت به اصول و مبانی دینی که به اندیشۀ نِیچری و طبیعی شهرت داشت، به سختی مخالف بود و در نقد آن دو اثر نگاشت:
- حواشی القرآن (چاپ شده) نقد اندیشه‌های سیداحمد خان در تفسیر القرآن و هو الهدی و الفرقان
- الاحتجاج العلوی یا ضربت علویه (فارسی) به رد آراء نیچـری
آثاری در رد اهل کتاب
وی علاوه بر جلسات حضوری در نقد اهل کتاب آثاری را نیز در این موضوع تألیف کرده است. برخی از این آثار عبارتند از:
- الاحتجاج العلوی در مناظره با پیروان دیگر ادیان و فرق
- رد بر كشیش عمادالدین
- رسالة فی السم الیهودیة للنبی
- الصولة العلویة للذب عن الملة المحمدیة (فارسی)
- عماد الدین ملاذ المؤمنین در رد بر نصارا
- لحن داوودی در رد بركتاب نغمۀ طنبوری اثر یکی از نصارا
- یهودیة
- الاثنا عشریة فی بشارة الاحمدیة، (بشاراتی دربارۀ رسالت حضرت محمد(ص) در عهدین)
- عدیمة المثالیة فی تجویز التصویر غیر المجسم(بحث در مورد جواز ترسیم چهره انبیا)
دیگر آثار کلامی
- الزاد القلیل (چاپ ۱۳۲۸ق) در موضوعاتی همچون توحید و عدل
- جواب المسائل الزنجباریة در موضوع عصمت حضرت آدم(ع)
- طریق النجاة فی بعض المسائل الكلامیة (فارسی)،
- رساله‌ای کلامی دربارۀ مسئلۀ سرتراشیدن را نیز افزود.
آثار به زبان اردو
چنان‌که اشاره شد او برای تقویت انسجام مسلمانان هند به ترویج زبان اردو پرداخت و از این رو، از این رو چندین اثر را به اردو تألیف و ترجمه کرد. برخی از آثار تألیفی و ترجمه‌ای وی عبارتند از:
- ترجمه قرآن کریم
- ترجمه مفاهیم نماز
- ترجمه الفیه شهید
- الارشادیة (المواعظ الجنفوریة)
- تحفة الواعظین
- دُرّ بی‌بها
- شرح زیارة الناحیة
- مواعظ اکبرپوریة
- مواعظ جوادیة
- مواعظ یونسیة
آثار سیاسی
تاج العلما همچون سید احمدخان معتقد به مبارزه غیرمسلحانه با انگلیسی‌ها بود و وجود مشکل در نوع اندیشۀ سیاسی حکومتی مسلمانان هند و ضعف ناشی از آن را حس می‌کرد، و بر اساس همین دیدگاه‌ها آثاری را نگاشت که عبارتند از:
- ملال سبب ضعف ریاست اسلام و علاج آن
- مسائل عجیبه در سیاست مدن(در موضوع سیاست و حکومت)
- رساله عدم جواز جهاد در غیبت امام زمان (عج)،
- رسالۀ جهادیه در فقه
آثار دیگر
- آثاری در زمینۀ منطق هم تألیف نموده است.
- مجموعه‌ای از ترجمه‌ها و شروح بر نهج البلاغه و برخی ادعیه و آثاری در بیان اندیشۀ امامیان در مواردی چون تقیه، غدیر خم و جز آن در مجموعه تألیف‌های تاج العلما قابل پی‌گیری است.
- ترجمۀ فارسی دعای عدیله و شرح زیارت ناحیه مقدسه با عنوان موعظۀ عظیم آبادیه به زبان اردو
- اثری در اثبات وقوع ازدواج قاسم بن حسن
- آثاری در موضوع اخلاق مانند خلق حسنی، الخلق الحسینی، خلق محمدی، و نیز رسالة فی الاخلاق و شرح اخلاق ناصری از خواجه نصیر الدین طوسی.
پانویس
- ↑ برای اختلاف در تاریخ تولد، نك: لکهنوی، ج۲، ص۱۵۳؛ صدرالافاضل، ص۳۶۵؛ آقابزرگ، طبقات، ج۱ (۴)، ص۱۶۲۴؛ حسینی، ج۱، ص۴۱۲
- ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۴، ص۱۲۰
- ↑ لکهنوی، ج۲، ص۱۵۷-۱۵۹
- ↑ لکهنوی، ج۲، ص۱۵۳-۱۵۶
- ↑ لکهنوی، ج۲، ص۱۵۶-۱۵۷؛ صدرالافاضل، ص۳۶۶؛ حسینی، ج۱، ص۴۱۲
- ↑ حسینی، ج۱، ص۴۱۲
- ↑ صدرالافاضل، ص۳۶۶
- ↑ الذریعة، ج۴، ص۲۳۳
- ↑ نگاه کنید: لکهنوی، ج۲، ص۳۶۷-۳۶۸
- ↑ احمد، ص۲۶۰-۲۶۱
- ↑ زکریا، ۱۳ff؛ هاردی، ص۱۸۹ به بعد
- ↑ لكهنوی، مدرس، ج۲، ص۱۶۲؛ آقابزرگ، طبقات، ج۱ (۴)، ص۱۶۲۵
- ↑ نك: الذریعه، ج۵، ص۱۹۱، ج۱۸، ص۲۵۰؛ لکهنوی، ج۲، ص۱۶۱-۱۶۲؛ نیز صدرالافاضل، ص۳۶۸؛ مدرس، ج۱، ص۳۱۹
- ↑ نك: لكهنوی، ج۲، ص۱۶۰-۱۶۳؛ صدرالافاضل، ص۳۶۸؛ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۹، ص۷۱-۷۲
- ↑ نک: دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۲۴۷؛ اسمیث، ص۱۵
- ↑ لكهنوی، ج۲، ص۱۶۱؛ آقابزرگ، الذریعة، ج۱، ص۲۸۳؛ ج۱۵، ص۱۱۶
- ↑ صدرالافاضل، ص۳۶۶-۳۶۷
- ↑ لكهنوی، ج۲، ص۱۶۱-۱۶۲؛ صدرالافاضل، ص۳۶۸؛ آقابزرگ، همان، ج۱۲، ص۲۳۲، ج۱۵، ص۳۳۱، ج۱۸، ص۲۹۷
- ↑ مشار، فهرست...، ص۱۸، مؤلفین...، ج۴، ص۵۹۶
- ↑ لکهنوی، ج۲، ص۱۶۰؛ آقابزرگ، طبقات، ج۱ (۴)، ص۱۶۲۶
- ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۵، ص۱۶۹-۱۷۰
- ↑ لكهنوی، ج۲، ص۱۶۲
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۴، ص۱۲۷
- ↑ نگاه کنید: لکهنوی، ج۲، ص۱۶۰-۱۶۲؛ صدرالافاضل، ص۳۶۸؛ مدرس، ج۱، ص۳۲۰؛ نیز منزوی، ج۴، ص۲۲۳۴
- ↑ برای چنین موضعی از سوی سیداحمد، نگاه کنید: فخرداعی، ج۱، (ص) «ج»
- ↑ لكهنوی، ج۲، ص۱۶۲
- ↑ لكهنوی، ج۲، ص۱۶۲
- ↑ صدرالافاضل، ص۳۶۸
- ↑ لكهنوی، ج۲، ص۱۶۱؛ آقابزرگ، همان، ج۵، ص۲۹۷
- ↑ نک: لکنهوی، ج۲، ص۱۶۰-۱۶۱؛ آقابزرگ، الذریعه، ج۲۱، ص۲۸۲؛ مشار، فهرست، ص۲۶۵
- ↑ نقوی، ج۱، ص۱۰۵؛ لکهنوی، ج۲، ص۱۶۱-۱۶۲؛ آقابزرگ،همان، ج۴، ص۱۸، ج۱۰، ص۱۷۳، ج۱۳، ص۲۱۴، ۲۲۴
- ↑ آقابزرگ، ج۴، ص۱۰۲؛ ج۱۳، ص۲۵۴؛ ج۲۳، ص۲۷۱
- ↑ آقابزرگ، ج۶، ص۲۶۴، ج۱۷، ص۴
- ↑ آقابزرگ، ج۷، ص۲۴۵؛ لکهنوی، ج۲، ص۱۶۲
- ↑ با سلطان العلماء سید حسین بن رفیع الدین محمد آملی اصفهانی (۱۰۰۱ -۱۰۶۴ق) اشتباه نشود.
منابع
- آقابزرگ، الذریعة.
- آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعة، بخش نقباء البشر، مشهد، ۱۴۰۴ق.
- حسینی، احمد، تراجم الرجال، قم، ۱۴۱۴ق.
- صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع انوار، کراچی، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
- فخرداعی گیلانی، محمدتقی، مقدمه بر ترجمه و تفسیر القرآن سید احمدخان، تهران، علمی.
- لکهنوی، محمدمهدی، نجوم السماء، قم، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
- مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، تبریز، انتشارات شفق.
- مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی عربی، تهران، ۱۳۴۴ش.
- همو، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، تهران، ۱۳۴۲ش.
- منزوی، خطی مشترک.
- نقوی، حسین عارف، فهرست آثار چاپی شیعه در شبه قاره، اسلام آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
- هاردی، پ، مسلمانان هند بریتانیا، ترجمۀ حسن لاهوتی، مشهد، ۱۳۶۹ش.
- Ahmad, A., Studies in Islamic Culture in the Indian Environment, Lahore, ۱۹۷۰.
- A Socio- intellectual History of the Isnā ‘Asharī Shī’īs in India, New Delhi, ۱۹۸۶;Rizvi, A. A.,
- Smith, W. C., Modern Islam in India, London, ۱۹۴۶.
- Zakaria, R., introd. Glimpses of Urdu Literature, *Bombay, ۱۹۶۱.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: