ازدواج
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
| فروع دین |
|---|
| نماز |
|
نماز واجب • نمازهای یومیه • نماز مستحبی • نماز جمعه • نماز عید • نماز جماعت • نماز آیات • نماز میت • ارکان نماز • واجبات نماز |
| دیگر عبادت‌ها |
|
روزه • خمس • زکات • حج • جهاد امر به معروف و نهی از منکر • تولی • تبری |
| احکام طهارت |
|
وضو • غسل • تیمم نجاسات • مطهرات |
| احکام مدنی |
| وکالت • وصیت • ضمانت • کفالت • ارث |
| احکام خانواده |
| ازدواج • ازدواج موقت • تعدد زوجات • نشوز • محارم • طلاق • مهریه • شیردادن • آمیزش • استمتاع • صیغه ازدواج • ام ولد • ظهار • لعان • ایلاء • خلع و مبارات |
| احکام قضائی |
| قضاوت • دیات • حدود • قصاص • تعزیرات |
| احکام اقتصادی |
| عقود: (تجارت • مضاربه • اجاره) • محرمات (رشوه • ربا • احتکار • مکاسب محرمه) • احکام وابسته (مجهول المالک، وجوهات شرعی • کفاره • جزیه) |
| احکام دیگر |
| حجاب • صدقه • نذر • تقلید • خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها • وقف • قسم • فسخ • ابراء • اقاله • وقف |
| جستارهای وابسته |
| بلوغ • فقه • احکام شرعی • توضیح المسائل • واجب • حرام • مستحب • مباح • مکروه • نیت • قصد قربت • مسائل مستحدثه |
ازدواج یا نکاح ایجاد پیوند زناشویی به وسیله صیغه عقد نکاح است. قرآن ازدواج وقرار گرفتن مردان در کنار همسرانشان را مایه آرامش دانسته و به مسلمانان توصیه کرده که مردان و زنان بی‌همسر را همسر دهند. بر طبق روایات، ازدواج بزرگ‌ترین نعمت پس از نعمت اسلام، نگه‌دارنده نصف یا دو سوم دین و سنّت پیامبر اسلام(ص) است.
تدین، خوش‌اخلاقی و خانواده خوب از ملاک‌های سفارش‌شده در روایات برای انتخاب همسر است. از دیدگاه فقها ازدواج به‌خودی‌خود مستحب مؤکد است، اما برای کسی که بدون ازدواج به گناه می‌افتد، واجب است.
در مذهب شیعه امامی ازدواج دو گونه دائم و موقت دارد. در صیغه عقد ازدواج موقت، تعیین مدت ازدواج و مقدار مهریه شرط است و بعد از آن مدت، زن و شوهر بدون طلاق از هم جدا می‌شوند.
در کتاب‌های توضیح المسائل، احکام فقهی فراوانی برای ازدواج آمده که از مهمترین آنها لزوم خواندن صیغه عقد است و صِرف رضایت زن و مرد، در تحقق ازدواج کافی نیست و اینکه دختر باکره برای ازدواج باید از پدر یا جد پدری خود اجازه بگیرد.
ازدواج، با لعان، طلاق، مرگ، تغییر جنسیت، ارتداد و وجود یکی از عوامل فسخ نکاح پایان می‌یابد و پس از جدایی زن باید عده نگه دارد.
تعریف و اقسام
ازدواج ایجاد پیوند زناشویی به وسیله صیغه عقد می‌شود. در مذهب شیعه امامی ازدواج دو گونه دائم و موقت دارد. در صیغه عقد ازدواج موقت، مدت معینی در نظر گرفته می‌شود و بعد از آن مدت زن و شوهر بدون طلاق از هم جدا می‌شوند.
ازدواج موقت
ازدواج موقت در زمان پیامبر اسلام(ص) جایز بود؛ اما از زمان خلیفه دوم، حرام اعلام شد. از میان مذاهب اسلامی تنها مذهب شیعه امامیه، ازدواج موقت را جایز می‌داند. مهمترین تفاوت ازدواج موقت و ازدواج دائم، در مدت‌دار بودن ازدواج موقت و لزوم بیان مدت آن در صیغه عقد است.
جایگاه
دین اسلام به ازدواج اهمیت فراوان داده است. قرآن ازدواج را مایه آرامش دانسته و به مسلمانان توصیه کرده است که مردان و زنان بی‌همسر را همسر دهند.
در روایات، ویژگی‌ها و امتیازات فراوانی برای ازدواج ذکر شده است؛ بر این اساس، ازدواج بزرگ‌ترین نعمت پس از نعمت اسلام،از اسباب خیر دنیا و آخرت و نیز از سنت‌های پیامبر اسلام(ص) است. همچنین نگه‌دارنده نصف یا دو سوم دین و افزایش‌دهنده روزی است و پست‌ترین مردگان مسلمانان، کسانی‌اند که ازدواج‌نکرده می‌میرند.
احکام
در کتاب‌های توضیح المسائل، احکام فقهی فراوانی برای ازدواج آمده است. برخی از مهمترین آنها به شرح زیر است:
- از دیدگاه فقها ازدواج به‌خودی‌خود مستحب مؤکد است، اما برای کسی که بدون ازدواج به گناه می‌افتد، واجب است.
- در ازدواج چه دائم و چه موقت، لازم است صیغه عقد خوانده شود و صرف رضایت زن و مرد در تحقق ازدواج کافی نیست.
- زن و مرد می‌توانند خود صیغه عقد را بخوانند و نیز می‌توانند کسی را وکیل کنند که از طرف آنها صیغه را بخواند.
- اگر زن و مرد توانایی خواندن صیغه به زبان عربی را دارند، باید آن را عربی بخوانند.
- دختر باکره برای ازدواج باید از پدر یا جد پدری خود اجازه بگیرد.
- ازدواج با محارم مانند مادر، خواهر و مادرزن برای مرد، حرام است.
- ازدواج دائم و موقتِ زن مسلمان با مرد غیرمسلمان جایز نیست.
- ازدواج موقت مرد مسلمان با زن غیرمسلمان، اگر از اهل کتاب باشد، جایز است.
تفاوت‌های ازدواج دائم و موقت
ازدواج دائم و ازدواج موقت احکام مشترک بسیاری دارند؛ از جمله خواندن صیغه عقد در هر دو ازدواج لازم است. این دو ازدواج تفاوت‌هایی نیز با هم دارند که به شرح زیر است:
- در ازدواج دائم، بر خلاف ازدواج موقت، مرد باید نفقه زن را بپردازد.
- در ازدواج دائم زن بدون اجازه شوهر نمی‌تواند از خانه بیرون رود؛ اما در ازدواج موقت اجازه مرد لازم نیست.
- در ازدواج دائم بر خلاف ازدواج موقت، زن و مرد از یکدیگر ارث می‌برند.
- اگر در صیغه عقدِ ازدواج موقت، مهریه ذکر نشود، عقد باطل می‌شود؛ اما در ازدواج دائم، عقد صحیح است و در صورت نزدیکی مهر المثل به زن تعلق می‌گیرد.
ملاک‌های روایی انتخاب همسر
در برخی از روایات، ملاک‌هایی برای ازدواج بیان و توصیه شده است که در انتخاب همسر در نظر گرفته شوند؛ بنا بر روایتی، پیامبر اسلام شخصی را به ازدواج با افراد متدین سفارش کرده است. در کتاب مکارم الاخلاق، به نقل از امام صادق(ع) آمده است: با خاندان شایسته ازدواج کنید؛ چرا که ویژگی‌های خانوادگی به فرزندان منتقل می‌شوند. از امام رضا(ع) هم نقل شده که از ازدواج با فرد بداخلاق بپرهیزید.
عوامل پایان‌یافتن ازدواج
عوامل پایان‌یافتن ازدواج از نظر فقیهان عبارت‌اند از: تغییر جنسیت، مرگ، طلاق و چیزهایی که موجب فسخ نکاح می‌شوند. پس از ازبین‌رفتن ازدواج زن باید عده (مدت‌زمانی معینی که زن حق ازدواج ندارد) نگه دارد.
موانع ازدواج
در فقه اسلامی به دلیل وجود موانعی، ازدواج با برخی از زنان حرام است:
- موانع موقت: شرایطی که در آن، ازدواج زن و مرد به نحو مقطعی حرام است و با زائل شدن این شرایط، حرمت نیز برداشته می‌شود. مانند:
- استیفاء عدد: به این معنا است که مرد آزاد با داشتن چهار زن آزاد با عقد دائم، نمی‌تواند زن پنجم آزاد را به عقد خود درآورد و با داشتن دو کنیز با عقد دائم، نمی‌تواند کنیز زن سوم را به عقد خود درآورد.
- جمع بین دو خواهر: ازدواج با دو خواهر در زمان واحد حرام است، اما اگر مردی، زنش فوت کرده باشد و یا به واسطه طلاق از هم جدا شده باشند، می‌تواند با خواهر آن زن ازدواج کند.
- کفر و ارتداد: ازدواجِ دائم یا موقتِ زن مسلمان با کافر حربی یا کتابی و همچنین با مرتد، جایز نیست و همچنین بر مرد مسلمان جایز نیست که با کافر غیرکتابی و مرتد ازدواج کند.
- موانع دائمی: اسباب و موانعی که با وجود آنها، ازدواج مرد با زنی برای همیشه حرام است. در فقه شیعه، زنای محصنه، لِعان، اِفضاء، قذف، ازدواج با زنی که در عدّه است، لواط با پسر، پدر و برادر زنی، طلاق همسر پس از مرتبه نهم و عقد ازدواج در زمان احرام، موجب حرمت ابدی می‌شود.
قانون ثبت ازدواج
در بسیاری از کشورها ازدواج به صورت قانونی ثبت می‌شود. در ایران نیز بر اساس ماده ۶۴۵ قانون مجازات اسلامی، عدم ثبت نکاح برای زوج جرم محسوب می‌شود. برخی اهداف ثبت قانونی ازدواج عبارت است از: اطمینان از صحت نکاح، پیشگیری از اختلاف و سهولت اثبات حقوق زوجین.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۳۹۰.
- ↑ سبحانی، «ازدواج موقت در کتاب و سنت»، ص۱۲۵، ۱۲۶.
- ↑ سبحانی، «ازدواج موقت در کتاب و سنت»، ص۶۳.
- ↑ حسینی، احکام ازدواج، ۱۳۸۹ش، ص۱۲۱.
- ↑ سوره روم، آیه ۲۱.
- ↑ سوره نور، آیه ۳۲؛ حسینی، احکام ازدواج، ۱۳۸۹ش، ص۳۹-۴۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، بَابُ مَنْ وُفِّقَ لَهُ الزَّوْجَةُ الصَّالِحَة، ص۳۲۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، بَابُ مَنْ وُفِّقَ لَهُ الزَّوْجَةُ الصَّالِحَة، ص۳۲۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، باب کراهة العزبه، ص۳۲۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، باب کراهة العزبه، ص۳۲۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، باب ان التزویج یزید فی الرزق، ص۳۳۰-۳۳۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، باب کراهة العزبه، ص۳۲۹.
- ↑ حسینی، احکام ازدواج، ۱۳۸۹ش، ص۳۹، ۴۰.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(مُحَشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۴۵۰.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(مُحَشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۴۵۰.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(مُحَشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۴۵۳.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(مُحَشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۴۵۸.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(مُحَشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۴۶۴.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(مُحَشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۴۶۸.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل(مُحَشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۴۶۸.
- ↑ حسینی، احکام ازدواج، ۱۳۸۹ش، ص۱۲۰-۱۲۱.
- ↑ اکبری، احکام خانواده، ۱۳۹۳ش، ص۲۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۳۳۲.
- ↑ طبرسی، مکارم الأخلاق، ۱۳۷۰ش، ص۲۰۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۵۶۳.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۸۴ش، ص۹۹۲-۹۹۳.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۲، ص۲۱۱.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۲، ص۲۱۱.
- ↑ ساردویی‌نسب و دیگران، «واکاوی تطبیقی حرمتهای ابدی ازدواج در فقه امامیه و زیدیه با رویکرد حقوقی»، ص۸۶.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۳۶.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۳۷.
- ↑ شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ص۱۶۴.
- ↑ خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۳۰۵.
- ↑ خمینی، تحریر‌الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۳۰۵.
- ↑ ساردویی‌نسب و دیگران، «واکاوی تطبیقی حرمتهای ابدی ازدواج در فقه امامیه و زیدیه با رویکرد حقوقی»، ص۸۶.
- ↑ شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۵۰۱.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۳۷؛ فاضل مقداد، کنزالعرفان، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۲۹۵.
- ↑ علامه حلی، تحریر الاحکام، ۱۴۲۰ق، ص۵۸۳.
- ↑ ابن ادریس حلی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۵۲۶.
- ↑ شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۵۰۱.
- ↑ علامه حلی، تحریر الاحکام، ۱۴۲۰ق، ص۴۶۵؛ شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۵۰۱.
- ↑ شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۵۰۱؛ فاضل آبی، کشف الرموز، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۱۶.
- ↑ بهجت، مناسک حج، قم، ص۱۰۰؛ سبحانی، مناسک حج، ۱۳۸۸ش،ج۱، ص۹۱.
- ↑ اسدی، «نقد و بررسی قوانین ثبت ازدواج»، ص۱۰۳.
- ↑ اسدی، «نقد و بررسی قوانین ثبت ازدواج»، ص۱۰۳.
- ↑ اسدی، «نقد و بررسی قوانین ثبت ازدواج»، ص۱۰۶-۱۰۹.
منابع
- اسدی، لیلا سادات، «نقد و بررسی قوانین ثبت ازدواج»، در مجله مطالعات راهبردی زنان، تهران، شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، تابستان ۱۳۸۷، شماره ۴۰.
- اکبری، محمود، احکام خانواده، قم، فتیان، ۱۳۹۳ش.
- امام خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۴ش/۱۴۲۶ق.
- امام خمينى، سيد روح‌الله، توضیح المسائل (مُحَشّی)، تحقیق سيد محمدحسين بنى‌هاشمى خمينى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- حسینی، سید مجتبی، احکام ازدواج (مطابق با نظر ده تن از مراجع عظام)، قم، دفتر نشر معارف، چاپ هفتم، ۱۳۸۹ش.
- سبحانی، جعفر، «ازدواج موقت در کتاب وسنت»، فقه اهل بیت، ش ۴۸، ۱۳۸۵ش.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- صنعانی، عبدالرزاق بن همام، المصنّف، مجلس علمی، بی‌جا، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
- طبرسى، فضل بن حسن، مکارم الاخلاق، قم، الشریف الرضی، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق/۱۳۷۰ش.
- طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تصحیح محمدتقی کشفی، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه، ۱۳۸۷ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق على‌اكبر غفارى، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- منصور، جهانگیر، قانون مدنی با آخرین اصلاحیه‌ها و الحاقات همراه با قانون مسؤلیت مدنی، تهران، نشر دیدار، ۱۳۹۱ش.
- هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، قم، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۲ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
پیوند به بیرون