جامع المدارک فی شرح المختصر النافع (کتاب)

جامِعُ الْمَدارک فی شَرحِ الْمُختَصَرِ النّافع یک دوره کامل فقه امامیه است که توسط سید احمد خوانساری (متوفای ۱۴۰۵ق) به زبان عربی نوشته شده است. این کتاب شرحی بر کتاب المختصر النافع نوشته محقق حلی است. خوانساری در این کتاب با برخی نظرات فقهی مشهور امامیه، مانند جواز اجرای حدود در عصر غیبت مخالفت کرده است.

نویسنده

سید احمد خوانساری (۱۳۰۹-۱۴۰۵ق) از فقهای شیعه است که بعد از وفات سید حسین بروجردی به‌عنوان یکی از مراجع تقلید شیعه مطرح شد.

خوانساری از شاگردان آقا ضیاء عراقی و آخوند خراسانی بود. او به توصیه بروجردی به تهران مهاجرت کرد و در سال ۱۳۶۳ش درگذشت. امام خمینی به مناسبت درگذشت او پیام تسلیتی صادر کرد. خوانساری در حرم حضرت معصومه و در کنار علامه طباطبایی دفن شد.

محتوا

سید احمد خوانساری در مقدمه، انگیزه خود را از نوشتن کتاب جامع المدارک، نوشتن یک دوره کامل و مختصر فقه امامی دانسته است. برخی از نظرات خوانساری در این کتاب برخلاف نظر مشهور فقهای امامیه است؛ البته بین نظریات او در این کتاب و فتاوایش در رساله عملیه تفاوت‌هایی وجود دارد.

دیدگاه‌های متفاوت

سید احمد خوانساری در کتاب جامع المدارک محدوده‌ اختیارات ولی فقیه را بسیار محدود می‌داند. او همچنین در این کتاب اجرای حدود در عصر غیبت را جایز نمی‌داند.

خوانساری، دلایل کسانی که اهل کتاب را نجس می‌دانند، کافی نمی‌داند. او معتقد است آنچه که از روایات به دست می‌آید طهارت اهل کتاب است؛ اما به دلیل اعراض اصحاب براساس این نظریه فتوا نمی‌دهد.

خوانساری، عدالت را در قاضی شرط نمی‌داند. به عقیده او ملاک اصلی برای قضاوت، وثاقت است. او همچنین نسبت به انحصار مقام قضاوت برای مردان اشکالاتی را وارد کرده است.

خوانساری دلایل حرمت بازی شطرنج را قابل مناقشه می‌داند. امام خمینی در پاسخ به نامه محمدحسن قدیری درباره جواز بازی شطرنج به کتاب جامع المدارک و دیدگاه سید احمد خوانساری در این موضوع استناد می‌کند.

چاپ

جامع‌المدارک فی شرح مختصر النافع به کوشش علی‌اکبر غفاری توسط انتشارات مکتبة الصدوق در هفت جلد به چاپ رسیده است. جلد آخر چاپ اول این مجموعه در سال ۱۳۵۳ش انتشار یافته است.

این کتاب در سال ۱۳۹۵ش با تحقیق محمدباقر ملکیان توسط نشر سماء قلم قم در ۱۱ جلد مجدداً منتشرشده است.

مؤسسه در راه حق در سال ۱۳۹۵ش حاشیه‌ای را بر این کتاب به قلم سید محسن خرازی در دو جلد منتشر نموده است.

پانویس

منابع

• آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، دارالمرتضی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
• امام خمینی، صحیفه امام، تهران، دفتر حفظ و نشر آثار امام خمینی، چاپ دوم ۱۳۷۹ش، ج۱۹، ص۱۲۸
• خوانساری، احمد، جامع المدارک، به کوشش علی اکبر غفاری، طهران، مکتبة الصدوق، چاپ دوم، ۱۳۵۵ش.
• روحانی، حمید، نهضت امام خمینی، تهران، چاپ و نشر عروج، چاپ شانزدهم، ۱۳۸۶ش، ص۷۷ و ص۱۲۳۸، سند شماره ۱۱.
• «شخصیت آیت‌الله سید احمد خوانساری» در مجله فقه اهل بیت، شماره ۱۷-۱۸، بهار و تابستان ۱۳۷۸ش.