حلوان
|
ویرانه‌های حُلوان در جنوب سر پل ذهاب | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| مختصات جغرافیایی | |
| کشور | ایران |
| ادیان | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| اطلاعات تاریخی | |
| قدمت | دو هزار سال پیش از میلاد مسیح |
| پیشینه اسلام | قرن اول قمری |
| پیشینه تشیع | قرن اول قمری |
| وقایع مهم | محل نبرد سپاه امین و مأمون عباسی |
| مکان‌های تاریخی | طاق گَرّا |
| اماکن | |
| زیارتگاه | احمد بن اسحاق قمى (وفات ۲۶۰ق) و حمزة بن حبیب زیّات (وفات ۱۵۶ق) |
| مشاهیر | |
| مذهبی | حسن بن على خَلّال حلوانى (وفات ۲۴۲ق)، محمّد بن عاصم حلوانى (وفات ۳۳۳ق) و سلمان بن عبد اللّه حلوانى (وفات ۴۹۳ق) |
حُلوان شهری تاریخی در جنوب سرپل ذهاب ایران که نام آن در نهج البلاغه آمده است و امروزه ویرانه‌های آن برجای مانده است.
برخی محققان بر این باورند که قدمت این شهر به بیش از دو هزار سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد.
حلوان در فتح مداين به دست مسلمانان محل استقرار سپاه یزدگرد ساسانی بود. ابومسلم خراسانی مدتی در این شهر اقامت داشت و نبرد سپاه امین و مأمون عباسی در حلوان رخ داد. به نظر برخی محققان، حلوان بر اثر حملات پیاپى حاکمان و زمین‌لرزه‌هاى شدید، به‌تدریج ویران شد.
حسن بن علی خَلّال حلوانی (وفات ۲۴۲ق) و محمّد بن عاصم حلوانی (وفات ۳۳۳ق) از علما و محدثین منسوب به حلوان بوده و حمزة بن حبیب زیّات (وفات ۱۵۶ق) از اصحاب امام صادق(ع) و احمد بن اسحاق قمى (وفات ۲۶۰ق) از اصحاب امام عسکری(ع) در این این منطقه مدفون هستند.
اهمیت
نام شهر حُلوان در نامه امام علی(ع) به فرمان‌دار این شهر اَسوَد بنِ قَطَبه ذکر شده و در نهج البلاغه موجود است.
موقعیت
حُلْوان، شهرى تاريخی در غرب ایران است كه امروزه ويرانه‌‌ای از آن برجای مانده و در گذشته از شهرهای مرزی عراق به‌شمار می‌رفت. به گفته مستوفى هروى در ترجمه الفتوح، این شهر در ورودی يكى از گردنه‌های زاگرس معروف به عقبه حلوان، در جنوب سرپل ذهاب، در ساحل رود حلوان قرار داشت. مناطقی دیگر نیز با عنوان حلوان شناخته می‌شود؛ از جمله حِلوان ترکیه، حلوان مصر و روستای حلوان در نزدیکی طبس.
دلیل نامیدن
به گفته یاقوت حموی نام حلوان از نام حلوان بن عمران بن الحاف بن قضاعه گرفته شده که از مالکان آنجا بود. به نظر ابوعبيد بکری، جغرافی‌نگار قرن پنجم نیز، چون حلوان در ابتداى عراق و آخر حد ايالت جبال قرار داشت، آن را حلوان، به معنای نگهبان و نگهدارنده، خوانده‌اند.
قدمت
گرچه منابع تاریخی، بناى شهر حلوان را به قباد ساسانی نسبت داده‌‌اند، اما برخی محققان به استناد لوحی که از سرپل ذهاب به دست آمده، بر این باورند که قدمت این شهر به بیش از دو هزار سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد و این منطقه، زمانی در تصرف لولویی‌ها و کاسی‌ها بوده است.
وقایع
در فتح مداين به دست مسلمانان در سال ۱۶ق، شهر حلوان محل استقرار يزدگرد ساسانی بود. و پس از پیروزی مسلمانان، حلوان شهر مرزی عراق شد. ابومسلم خراسانی در سال ۱۳۷ق براى مدتى در حلوان اقامت داشت و نبرد امین، خلیفه عباسى، با طاهر بن حسین، فرمانده سپاه مأمون، در سال ۱۹۶ق در حلوان رخ داد. در قرن چهارم و ششم قمری دو زمین‌لزره بزرگ حلوان را لرزاند. به نظر برخی محققان، حلوان بر اثر حملات پیاپى حاکمان و زمین‌لرزه‌هاى شدید، به‌تدریج رو به خرابی نهاد، به طوری که از قرن هفتم هجرى قمرى ويران بود.
بزرگان و مدفونین
علماى بسیارى به حلوان منسوبند، از جمله: ابومحمد حسن بن على خَلّال حلوانى، محدّث (وفات ۲۴۲ق)، محمّد بن عاصم حلوانى، محدّث و اديب (وفات ۳۳۳ق) و سلمان بن عبد اللّه بن محمّد حلوانى، ادیب و قاری قرآن (۴۹۳ق).
از جمله مقبره‌های معروف حلوان، مقبره حمزة بن حبیب زیّات، معروف به سید حمزه (وفات ۱۵۶ق)، از قاریان قرآن و اصحاب امام صادق(ع) و مقبره احمد بن اسحاق قمى (وفات ۲۶۰) از اصحاب امام عسکری(ع) است که امروزه جزو شهر سرپل ذهاب می‌باشد.
پانویس
- ↑ نهج البلاغة، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، ص۴۴۸، نامه۵۹.
- ↑ ابن اعثم، ترجمه الفتوح، ۱۳۷۲ش، ص۹۵۵.
- ↑ ، سایت ویکی‌دان.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۲۹۰-۲۹۴.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۲۹۰.
- ↑ البکری، المسالک و الممالک، ۱۹۹۲م، ج۱، ص ۴۲۳.
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۴۱۴؛ ابن الفقيه، البلدان، ۱۴۱۶ق، ص ۴۰۷.
- ↑ زکی‌بیگ، زبده تاریخ کرد و کردستان، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۷۸-۷۹.
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۵۱۳
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۵۳۰.
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۵، ص۴۷۱.
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۶، ص۲۵۲.
- ↑ ابن جوزى، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۴، ص۱۱۴؛ ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۱۱، ص۱۴۶.
- ↑ دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۹ش، ج۱۴، ص۳۱-۳۴.
- ↑ ابن اثير، ترجمه الکامل، ج۲۴، ص۲۳۴، پاورقی.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۲۹۱.
- ↑ برقعى، راهنماى دانشوران، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۰۵.
- ↑ ابن‌ندیم، الفهرست، دار المعرفة، ص۴۴.
- ↑ ناصر الشريعة، تاريخ قم، ص۲۵۰.
- ↑ اسود بن قطبه حدود سال‌های ۳۵-۴۰ق فرمان‌دار حلوان بود. دانشمندان علم رجال درباره وی چيزى ننوشتهاند، ولى چه بسا او از نيكان بوده و امام علی(ع) در این نامه او را به دادگرى سفارش نموده است. (شريف رضى، ترجمه و شرح نهج البلاغة (فيض الإسلام)، ۱۳۷۹ش، ج۵، ص۱۰۴۴).
منابع
- ابن اثیر، ابوالحسن، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
- ابن اثير، ترجمه: ابوالقاسم حالت و عباس خليلى، ترجمه الكامل، تهران، مؤسسه مطبوعاتى علمى، ۱۳۷۱ش.
- ابن اعثم كوفى، الفتوح، ترجمه: مستوفى هروى، محمد بن احمد، تحقيق: طباطبائى، غلام‌رضا، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى، ۱۳۷۲ش.
- ابن الجوزى، أبوالفرج عبدالرحمن بن على بن محمد، تحقيق: محمد عبدالقادر عطا و مصطفى عبدالقادر عطا، المنتظم فى تاريخ الأمم و الملوک، بيروت، دار الکتب العلمية، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- ابن الفقيه، احمد بن محمد، البلدان، تحقيق: يوسف الهادى، بيروت، عالم الکتب، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- ابن نديم، محمد بن اسحاق، الفهرست، بيروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
- برقعى، على‌اكبر، راهنماى دانشوران در ضبط نامها، نسبها و نسبتها قم، جامعه مدرسين حوزه علميه قم، سال چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- البکرى، ابوعبيد، المسالک و الممالک، بى‌جا، دار الغرب الاسلامى، ۱۹۹۲م.
- بنیاد دائرة المعارف اسلامی، زیر نظر حداد عادل، غلامعلی، (معصومه بادنج/حلوان)، دانشنامه جهان اسلام، ج ۱۴، ص ۳۱-۳۴، تهران، ۱۳۸۹ش.
- حموی، یاقوت، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
- زکى‌‌بیگ، محمدامین، ترجمه: روشن اردلان، یداللّه، زبده تاریخ کرد و کردستان، تهران، توس، ۱۳۸۱ش.
- شريف رضى، محمد بن حسين، نهج البلاغة، تحقیق: صبحی صالح، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- شريف رضى، محمد بن حسين، ترجمه و شرح نهج البلاغة (فيض الإسلام)، تهران، مؤسسه چاپ و نشر تأليفات فيض الإسلام، چاپ پنجم، ۱۳۷۹ش.
- ناصرالشریعه، محمدحسین، تاریخ قم، تصحیح: علی دوانی، انتشارات رهنمون، تهران، ۱۳۸۳ش.