فدک فی التاریخ (کتاب)
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید محمدباقر صدر |
| موضوع | ماجرای فدک |
| زبان | عربی |
| مجموعه | یک جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه |
| تاریخ نشر | ۱۴۱۵ق |
فَدَک فِی التّاریخ کتابی تحلیلی به زبان عربی نوشته سید محمدباقر صدر (متوفای ۱۳۵۹ش) که به مسئله تاریخی فدک پرداخته است. مؤلف، سرگذشت فاطمه زهرا(س) پس از درگذشت پیامبر اسلام(ص) و گوشه‌هایی از سخنان وی و گفت‌وگوهایش با خلیفه اول درباره میراث انبیاء را مطرح کرده و نیز تاریخچه جغرافیایی-سیاسی فدک و ارزش مادی و معنوی این سرزمین را بیان کرده است. این اثر با نام «فدک در تاریخ» به زبان فارسی ترجمه و در سال ۱۳۹۷ش منتشر شده است.
نویسنده
سید محمدباقر صدر(زادهٔ ۱۳۵۳ق/۱۳۱۳ش و درگذشتهٔ ۱۴۰۰ق/۱۳۵۹ش)، مرجع تقلید و متفکر شیعه و فعال سیاسی در عراق. او علوم دینی را نزد آیت‌الله خویی و برخی از عالمان نجف آموخت، تحصیلاتش را پیش از ۲۰ سالگی به اتمام رساند و در حوزه علمیه نجف به تدریس علوم دینی پرداخت. کتاب‌های فلسفتنا، اقتصادنا، دروسٌ فی علم الاصول(مشهور به حلقات) از مهم‌ترین آثار او است.
کتابی تحلیلی و بی‌طرف
کتاب فدک فی التاریخ؛ کتابی تحلیلی است و نویسنده آن تلاش کرده تا آن را بی‌طرف بنویسد و تحت تأثیر گرایش‌های فرقه‌ای و مذهبی قرار نگیرد. به‌نظر نویسنده کتاب، ماجرای فدک، اختلاف بر سر مالکیت فدک نیست، بلکه موضوعی کاملاً سیاسی است و او در این کتاب به ابعاد سیاسی این واقعه پرداخته است.
چگونگی تألیف
مؤلف در مقدمه کتاب، این اثر را حاصل فرصتی معرفی می‌کند که برای او در یکی از دوره‌های تعطیلات در حوزه علمیه نجف به‌دست آمد. وی تصریح می‌کند که این فرصت را مغتنم شمرده و به بررسی یکی از مسائل عمده تاریخ اسلام اختصاص داده است. این مسئله تاریخی، مربوط به فدک و نزاعی است که بین حضرت زهرا(س) و خلیفه اول، پیش آمد. شهید صدر توضیح می‌دهد که با گذشت ایام در این‌باره به برداشت‌هایی رسیده و اندیشه‌هایی در ذهنش متبلور شده و یادداشت‌هایی را نگاشته تا روزی که از مطالعه مدارک و اسناد فدک به بررسی موقعیت و شرایط و احوال حاکم بر آن بپردازد و آن یادداشت‌ها را پایه و مایه تحقیقی کافی قرار دهد. از این رو فصولی ترتیب داد تا در پایان کار، صورت رساله‌ای به خود گرفت. محمدباقر صدر نیت می‌کند تا آن را به منزله یادداشتی برای روز نیاز در نزد خود نگاه دارد تا اینکه یکی از دوستان او پیشنهاد کرد که چاپ آن را به عهده گیرد.
فصل‌ها
کتاب در پنج فصل تدوین شده است:
- بر صحنه قیام (عَلی مَسْرَحِ الثّورَة):شهید صدر در این فصل، حرکت حضرت زهرا(س) پس از رحلت پیامبر (ص) را قیامی بزرگ می‌داند که با تمام وسعت خود در تاریخ ثبت شده و در ادامه به شرح صحنه‌های این قیام می‌پردازد.
- معنای حقیقی و رمزی فدک (فَدَك بِمَعْناهَا الْحَقيقی وَ الرّمْزی): این فصل دربردارنده مشخصات جغرافیایی فدک و تاریخچه سیاسی آن بوده و درباره رد و بدل شدن آن میان خلفا و خاندان اهل‌بیت سخن می‌گوید.
- رقابت سیاسی خلفا با حضرت علی (تاريخُ الثّوْرَة): شهید صدر رقابت سیاسی خلفا با حضرت علی(ع) و نقش آنان در زمینه‌سازی برای خلافت امویان را توضیح می‌دهد.
- گوشه‌هایی از کلام فاطمه زهرا (قَبَسات مِنَ الْكَلام الْفاطِمی): تجزیه و تحلیل بخش‌هایی از خطبه حضرت زهرا(س)
- ارزیابی نهایی ماجرا (مَحْكَمَةُ الْكِتاب) استناد حضرت زهرا به قرآن برای دفاع از ولایت.
نویسنده فصل اول را با فرازی از خطبه فدکیه حضرت زهرا(س) شروع کرده که حضرت پس از احتجاج با ابوبکر و عوامل حکومتِ وقت با استشهاد به آیاتی از قرآن درباره مشروعیت ارث و رائج بودنش هم در میان پیامبران و هم درمیان دیگر مردمان؛ آنها را به سختی نکوهش و توبیخ کرد و خطاب به آنان فرمود: حال که چنین است پس بگیر آن ـ ارث مرا ـ که همچون مرکب آماده و مهار شده آماده بهره بردارى است و بر آن سوار شو، ولى بدان در قیامت تو را دیدار می‌کنیم و بازخواست مى‌نماییم، و در آن روز چه جالب است که داور خداست، و مدّعىِ تو محمّد(صلى الله علیه وآله)، و موعدِ داورى، رستاخیز، و در آن روز باطلان زیان خواهند دید، اما پشیمانى به حال شما سودى نخواهد داشت! پایان بخش کتاب بیان انتظاری است که از ابوبکر به عنوان خلیفه مسلمانان و حافظ حقوق و اموال مردم در رابطه با فدک وجود داشته است. چون خلیفه می دانسته که فاطمه(س) مالک فدک است حق هیچ‌گونه تصرفی برخلاف رضایت او را نداشته است (خواه حکم کردن ابوبکر بر طبق علمش جایز بوده یا خیر) و چون کسی در برابر حضرت زهرا(س) ادعای مالکیت فدک را نداشته ابوبکر حق گرفتن فدک را از او نداشته است.
ترجمه و چاپ
ترجمه کتاب با نام «فدک در تاریخ» توسط محمود عابدی در انتشارات بنیاد بعثت تهران انتشار یافت. ترجمه‌ای دیگر با همین عنوان در انتشارات دار الصدر به همت سید ابوالقاسم حسینی ژرفا در سال ۱۳۹۷ شمسی منتشر شده است.
چاپ اول کتاب با تحقیق عبدالجبار شرارة در سال ۱۴۱۵ق در مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه صورت گرفت. همچنین این اثر در قالب کتابی از سه رساله نویسنده در موضوعات «فدک فی التاریخ»، «تشیع» و «حضرت مهدی(عج)» در کنگره جهانی شهید صدر در سال ۱۴۲۷ق منتشر شده است.
پانویس
منابع
- صدر، محمدباقر، فدک فی التاریخ، تحقیق عبدالجبار شرارة، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، ۱۴۱۵ق.
- صدر، محمدباقر، فدک در تاریخ، ترجمه محمود عابدی، تهران، بنیاد بعثت.
- «کتابشناسی شهید آیت‌الله صدر»، مجله حاشیه، شماره ۳.
- سایت پاتوق کتاب فردا، تاریخ بازبینی (۲۰، فروردین، ۱۳۹۶).