عالم ناسوت

عالَم ناسوت به‌معنای جهان مادی و طبیعت است. این عالم، گذرگاهی برای رسیدن به عوالم بالاتر همچون جبروت، ملکوت و لاهوت به شمار می‌رود. عالم ناسوت پایین‌ترین مرحله در سیر کمالی انسان است و تغییر و نیستی از وِیژگی‌های بارز آن محسوب می‌شود. این واژه اغلب در آثار عرفانی و فلسفی به کار گرفته شده است.

مفهوم‌شناسی

آثار لغت‌شناسی و همچنین تألیفات فلسفی، عرفانی و کلامی به مفهوم شناسی ناسوت پرداخته‌اند که شاید بتوان تمام این تعاریف را در مساوی دانستن این واژه با عالم دنیا و مادیات دانست.

ناسوت در لغت

برخی از لغت‌شناسان، اصل ناسوت را از ناس می‌دانند که همانند ملکوت برای مبالغه به آخر آن واو و تاء اضافه شده است. برخی دیگر، ناسوت را لغتی با ریشه عبرانی و در مقابل لاهوت و مختص به انسان می‌دانند؛ از این رو در آثار لغت‌شناسی معاصر نیز ناسوت به معنای سرشت انسانی و مشتق از ناس قلمداد شده است.

چیستی عالم ناسوت در آثار فلسفی، کلامی و عرفانی

در بازشناسی این واژه که معمولا در آثار عرفانی، فلسفی و کلامی بدان اشاره شده است، می‌توان موارد زیر را مشاهده کرد:

ناسوت انسان است و در مقابل لاهوت که الهی است، قرار می‌گیرد.

ناسوت بدن انسان است.

عالم دنیا است و یا به عبارتی همان عالم گیتی است.

یکی از جهان‌های سه‌گانه در کنار جبروت و ملکوت است. چنان‌که با در نظر گرفتن عالم لاهوت می‌توان آن را یکی از جهان‌های چهارگانه دانست.

یکی از مراتب وجود و شاید مرتبه پنجم آن باشد.

ناسوت همان عالم شهادت است که منظور از آن، جهان جسمانی و اجسام و ماده و مادیات و بالاخره حوادث و زمانیات است که گاه عالم ملک و دیگر بار عالم ناسوت نامیده شده است.

در ادبیات عرفانی از جعبه و تابوتی که قنداقه موسی بر آن نهاده شده بود، به عنوان عالم ناسوت یاد شده است و یا یکی از نام‌های اولین قاتل معرفی شده از سوی قرآن، یعنی قابیل را هم ناسوت معرفی کرده‌اند.

با توجه به تمام این تعاریف می‌توان گفت که عالم ناسوت، عالم بدن‌ها و مخلوقات است که نسبت به دیگر جهان‌ها، جهانی پایین و سفلی به حساب می‌آید؛ لذا در سیر کمالی انسان پایین‌ترین مرحلهو کثیف‌ترین عالم‌ها خوانده شده است و ویژگی‌هایی چون تغییرو نیستی را در خود داشته و حجاب‌هایی ده‌گانه یعنی کفر، شرک، ظلم، جهل، حقد، حسد، بخل، غضب، شهوت و تکبر، آن را فرا گرفته است.

ارتباط جهان ناسوت با دیگر عوالم

ناسوت به‌عنوان یکی از جهان‌های سه‌گانه یا چهارگانه است که به نوعی در عالم خلق قرار دارد و آن را سایه عالم عقول و حتی یک عالم ملکوت کوچک دانسته‌اند. این تعبیر شاید با توجه به آن‌که این جهان زاییده ملکوت است و حتی به آینه آن تعبیر شده است، چندان بیراه نباشد. در هر حال در آثار متعدد راه رسیدن به ملکوت را گذر از ناسوت و عدم دلبستگی بدان دانسته‌اند؛ هرچند نمی‌توان بدون در نظر گرفتن آن، سفر به سوی حق را آغاز کرد.

ناسوت در ادیان آسمانی

این واژه در متون روایی اسلامی وجود ندارد؛ اما به طور گسترده‌ای در ادبیات عرفانی، فلسفی و کلامی، به جای جهان مادی، طبیعت و...، استفاده شده است. برخی معتقدند که این اصطلاح ریشه در باور مسیحیان دارد که در مورد عیسی(ع) اعتقاد دارند ناسوت و لاهوت با هم متحد شده و در عیسی(ع) تجلی یافته است؛حال در اینکه ناسوت بالا رفته و به لاهوت رسیده و یا لاهوت پایین آمده و با ناسوت متحد شده اختلافاتی وجود دارد؛ درهرحال ریشه این موضوع در آثار برخی، به قبل از مسیحیت باز می‌گردد؛ حتی مرگ هر امپراتور در پاره‌ای از ادیان به معنای انقطاع حلول الوهیت در جامعه قلمداد شده است. البته ناگفته نماند که برخی از عرفای مسلمان نیز به نوعی ادعای حلول لاهوت یعنی روح خداوندی در ناسوت یعنی روح آدمیان را داشته و بر این اساس ادعای «انا الحق» سر می‌دادند.

جستارهای وابسته

پانویس

↑ مجلسی، احتجاجات، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۳۷.
↑ خفاجی، شفاء الغلیل، بی‌تا، ج ۱، ص۲۶۴؛ زبیدی، تاج العروس، بی‌تا، ج ۳، ص۱۲۸.
↑ بستانی، فرهنگ ابجدی، ۱۳۷۵ش، ص۸۹۰؛ دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۳۸۷ش، ج ۱۴، ص۲۲۱۵۰؛ معین، فرهنگ معین، ۱۳۸۲ش، ج ۴، ص۳۱۴۰؛ عمید، فرهنگ فارسی عمید، ۱۳۷۹ش، ج ۲، ص۱۸۸۸.
↑ آمدی،أبکار الأفکار فی أصول الدین، ۱۴۲۳ق، ج۵، ص۱۵؛ صلیبا، فرهنگ فلسفی، ۱۳۶۶ش، ص۵۵۰؛ زبیدی، تاج العروس من جواهر القاموس، بی‌تا، ج۳ ص۱۲۸.
↑ حسن زاده آملی، ممد الهمم، ۱۳۷۸ش، ص۳۵۱.
↑ خاتمی، فرهنگ علم کلام، ۱۳۷۰ش، ص۱۵۶.
↑ ملاصدرا، سه رسائل فلسفی، ۱۳۸۷ش، ص۷۸.
↑ حسن زاده آملی، ممد الهمم، ۱۳۷۸ش، ص۴۷؛ مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، بی‌تا، ج۳، ص۳۷۲؛ اسفراینی، أنوار العرفان، ۱۳۸۳ش، ص۳۴۳.
↑ محقق سبزواری، اسرار الحکم، ۱۳۸۳ش، ص۶۴۸.
↑ سجادی، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، ۱۳۷۹ش، ص۲۰.
↑ محقق سبزواری، اسرار الحکم، ۱۳۸۳ش، ص۲۳۱.
↑ سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۱۲۲۸ و ج۳، ص۱۹۸۲؛ سجادی، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، ۱۳۷۹ش، ص۳۲۱.
↑ استرآبادی، شرح فصوص الحکم، ۱۳۵۸ش، ص۹۹۶–۹۹۸ و حسن زاده، ممد الهمم،۱۳۷۸ش، ص۵۳۶-۵۳۷.
↑ محقق سبزواری، هادی المضلین، ۱۳۸۳ش، ص۲۹۶.
↑ صلیبا، فرهنگ فلسفی،۱۳۶۶ش، ص۵۵۰.
↑ کاشانی، مجموعه رسائل و مصنفات کاشانی، ۱۳۸۰ش، ص۲۲۴.
↑ حسن زاده آملی، ممد الهمم، ۱۳۷۸ش، ص۷۹.
↑ سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۶۸۰.
↑ مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، بی‌تا، ج۳، ص۴۱۱.
↑ سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۱۲۲۴.
↑ سجادی، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، ۱۳۷۹ش، ص۳۱۷.
↑ سجادی، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، ۱۳۷۹ش، ص۲۹۵.
↑ سهروردی، هیاکل النور، ۱۳۷۹ش، ص۱۷۵.
↑ حسن زاده آملی، ممد الهمم، ۱۳۷۸ش، ص۱۳۴.
↑ ابن هروی، انواریه، ۱۳۸۳ش، ص۱۶۹.
↑ حسینی تهرانی، معاد شناسی، ۱۴۲۳ق، ج۳ ص۲۴۸ و ج۷ ص۱۱۱ ؛ حسن زاده، مجموعه مقالات، ولایت تکوینی(۱)، ۱۳۷۶ش، ص۳۸؛ سهروردی، هیاکل النور، ۱۳۷۹ش، ص۲۷؛ محقق سبزواری، شرح المنظومة، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۲۱؛ سهروردی، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۳۲۶.
↑ قمشه‌ای، مجموعة آثار آقا محمد رضا القمشه‌ای حکیم صهبا، ۱۳۷۸ش، ص۵۲ ؛ حسینی تهرانی، معاد شناسی، ۱۴۲۳، ج۸، ص
↑ طوسی، تلخیص المحصل،۱۴۰۵ق، ص۲۶۰؛ حسنی رازی، تبصرة العوام فی معرفة مقالات الأنام، ۱۳۶۴ش، ص۲۴، حسینی تهرانی، امام شناسی، ۱۴۲۶ق، ج۱۸، ص۲۴۵؛ مجلسی، احتجاجات، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۳۷؛ عامری، رسائل ابو الحسن عامری، ۱۳۷۵ ش، ص۲۹۷.
↑ عارف، راه روشن،۱۳۷۲ش، جلد۸، ص۳۹.
↑ موسوی همدانی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۴۹۵.
↑ حسینی تهرانی،امام شناسی، ۱۴۲۶ق، ج۱۸، ص۲۴۵.
↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۳۷۲، ص۱۶۳ ؛ طوسی، تلخیص المحصل، ۱۴۰۵ق، ص۲۶۰.

منابع

استرآبادی، محمد تقی، شرح فصوص الحکم، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۸ش.
اسفراینی، ملا اسماعیل، أنوار العرفان، تحقیق سعید نظری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
آمدی، سیف الدین، أبکار الأفکار فی أصول الدین، تحقیق احمد محمد مهدی، قاهره،‌دار الکتب، ۱۴۲۳ق.
بستانی، فواد افرام، فرهنگ ابجدی، تهران، اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
حسن زاده آملی، حسن، مجموعه مقالات (ولایت تکوینی«۱»، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی تهران)، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۶ش.
حسن زاده آملی، حسن، ممد الهمم، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
حسنی رازی، سید مرتضی بن داعی، تبصرة العوام فی معرفة مقالات الأنام، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، چاپ دوم، تهران، اساطیر، ۱۳۶۴ش.
حسینی تهرانی، سید محمد حسین، امام شناسی، مشهد، علامه طباطبایی، چاپ سوم، ۱۴۲۶ش.
حسینی تهرانی، سید محمد حسین، معاد شناسی، مشهد، نور ملکوت قرآن، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
خاتمی، احمد، فرهنگ علم کلام، تهران، صبا، چاپ اول، ۱۳۷۰ش.
خفاجی، احمدبن محمد، شفاء الغلیل، تحقیق کشاش محمد، بیروت،‌دار الکتب العلمیة، چاپ اول، بی‌تا
دهخدا، علی اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم، ۱۳۸۷ ش
زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
سجادی، سید جعفر، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۹ش.
سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش.
سهروردی، شهاب‌الدین، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۷۵ش.
سهروردی، شهاب‌الدین، هیاکل النور، تهران، نشر نقطه، ۱۳۷۹ش.
صلیبا، جمیل و منوچهر صانعی دره بیدی فرهنگ فلسفی، تهران، انتشارات حکمت، چاپ اول، ۱۳۶۶ ش.
طوسی، خواجة نصیر الدین، تلخیص المحصل، بیروت،‌دار الاضواء، ۱۴۰۵ق.
عارف، سید محمد صادق، راه روشن، مشهد، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۳۷۲ش.
عامری، ابوالحسن، رسائل ابو الحسن عامری، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول، ۱۳۷۵ش
عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۹ش
قمشه‌ای، محمد رضا، مجموعة آثار آقا محمد رضا قمشه‌ای حکیم صهبا، اصفهان، کانون پژوهش، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
کاشانی، کمال الدین عبد الرزاق، مجموعه رسائل و مصنفات کاشانی، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۸۰ش.
مجلسی، محمد باقر، احتجاجات، ترجمه موسی خسروی، تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۳۷۹ش.
محقق سبزواری، محمد باقر، اسرار الحکم، قم، مطبوعات دینی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
محقق سبزواری، محمد باقر، شرح المنظومه، تصحیح و تعلیق از آیت الله حسن زاده آملی، تهران، نشر ناب، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
محقق سبزواری، محمد باقر، هادی المضلین، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ دوم، ۱۳۷۲ش.
مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، انتشارات صدرا، بی‌تا.
معین، محمد، فرهنگ معین، تهران، نشر سی‌گل، ۱۳۸۲ش.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، سه رسائل فلسفی، قم، دفتر تبلیغات اسلام، چاپ سوم، ۱۳۸۷ش.
موسوی همدانی، سید محمد باقر، ترجمه تفسیر المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
نظام الدین احمد بن الهروی، محمد شریف، انواریه(ترجمه و شرح حکمة الاشراق سهروردی)، تهران، امیرکبیر، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.

[1] مجلسی، احتجاجات، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۳۷.

[2] خفاجی، شفاء الغلیل، بی‌تا، ج ۱، ص۲۶۴؛ زبیدی، تاج العروس، بی‌تا، ج ۳، ص۱۲۸.

[3] بستانی، فرهنگ ابجدی، ۱۳۷۵ش، ص۸۹۰؛ دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۳۸۷ش، ج ۱۴، ص۲۲۱۵۰؛ معین، فرهنگ معین، ۱۳۸۲ش، ج ۴، ص۳۱۴۰؛ عمید، فرهنگ فارسی عمید، ۱۳۷۹ش، ج ۲، ص۱۸۸۸.

[4] آمدی،أبکار الأفکار فی أصول الدین، ۱۴۲۳ق، ج۵، ص۱۵؛ صلیبا، فرهنگ فلسفی، ۱۳۶۶ش، ص۵۵۰؛ زبیدی، تاج العروس من جواهر القاموس، بی‌تا، ج۳ ص۱۲۸.

[5] حسن زاده آملی، ممد الهمم، ۱۳۷۸ش، ص۳۵۱.

[6] خاتمی، فرهنگ علم کلام، ۱۳۷۰ش، ص۱۵۶.

[7] ملاصدرا، سه رسائل فلسفی، ۱۳۸۷ش، ص۷۸.

[8] حسن زاده آملی، ممد الهمم، ۱۳۷۸ش، ص۴۷؛ مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، بی‌تا، ج۳، ص۳۷۲؛ اسفراینی، أنوار العرفان، ۱۳۸۳ش، ص۳۴۳.

[9] محقق سبزواری، اسرار الحکم، ۱۳۸۳ش، ص۶۴۸.

[10] سجادی، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، ۱۳۷۹ش، ص۲۰.

[11] محقق سبزواری، اسرار الحکم، ۱۳۸۳ش، ص۲۳۱.

[12] سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۱۲۲۸ و ج۳، ص۱۹۸۲؛ سجادی، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، ۱۳۷۹ش، ص۳۲۱.

[13] استرآبادی، شرح فصوص الحکم، ۱۳۵۸ش، ص۹۹۶–۹۹۸ و حسن زاده، ممد الهمم،۱۳۷۸ش، ص۵۳۶-۵۳۷.

[14] محقق سبزواری، هادی المضلین، ۱۳۸۳ش، ص۲۹۶.

[15] صلیبا، فرهنگ فلسفی،۱۳۶۶ش، ص۵۵۰.

[16] کاشانی، مجموعه رسائل و مصنفات کاشانی، ۱۳۸۰ش، ص۲۲۴.

[17] حسن زاده آملی، ممد الهمم، ۱۳۷۸ش، ص۷۹.

[18] سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۶۸۰.

[19] مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، بی‌تا، ج۳، ص۴۱۱.

[20] سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۱۲۲۴.

[21] سجادی، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، ۱۳۷۹ش، ص۳۱۷.

[22] سجادی، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، ۱۳۷۹ش، ص۲۹۵.

[23] سهروردی، هیاکل النور، ۱۳۷۹ش، ص۱۷۵.

[24] حسن زاده آملی، ممد الهمم، ۱۳۷۸ش، ص۱۳۴.

[25] ابن هروی، انواریه، ۱۳۸۳ش، ص۱۶۹.

[26] حسینی تهرانی، معاد شناسی، ۱۴۲۳ق، ج۳ ص۲۴۸ و ج۷ ص۱۱۱ ؛ حسن زاده، مجموعه مقالات، ولایت تکوینی(۱)، ۱۳۷۶ش، ص۳۸؛ سهروردی، هیاکل النور، ۱۳۷۹ش، ص۲۷؛ محقق سبزواری، شرح المنظومة، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۲۱؛ سهروردی، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۳۲۶.

[27] قمشه‌ای، مجموعة آثار آقا محمد رضا القمشه‌ای حکیم صهبا، ۱۳۷۸ش، ص۵۲ ؛ حسینی تهرانی، معاد شناسی، ۱۴۲۳، ج۸، ص

[28] طوسی، تلخیص المحصل،۱۴۰۵ق، ص۲۶۰؛ حسنی رازی، تبصرة العوام فی معرفة مقالات الأنام، ۱۳۶۴ش، ص۲۴، حسینی تهرانی، امام شناسی، ۱۴۲۶ق، ج۱۸، ص۲۴۵؛ مجلسی، احتجاجات، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۳۷؛ عامری، رسائل ابو الحسن عامری، ۱۳۷۵ ش، ص۲۹۷.

[29] عارف، راه روشن،۱۳۷۲ش، جلد۸، ص۳۹.

[30] موسوی همدانی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۴۹۵.

[31] حسینی تهرانی،امام شناسی، ۱۴۲۶ق، ج۱۸، ص۲۴۵.

[32] مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۳۷۲، ص۱۶۳ ؛ طوسی، تلخیص المحصل، ۱۴۰۵ق، ص۲۶۰.

عالم غیب
عوالم	برهوت • برزخ • ملکوت • جبروت • لاهوت • ناسوت • معاد • عالم ذر • عالم مثال • آخرت • عالم امر • عالم غیب
مکان	قیامت • بهشت • جهنم • عرش • رضوان • هفت آسمان • بیت المعمور • برهوت • بهشت آدم • حوض کوثر • صحرای محشر
فرشتگان	جبرئیل • عزرائیل • اسرافیل • میکائیل • روح القدس • فطرس • مالک • خازن • هاروت و ماروت • رقیب و عتید • نکیر و منکر • بشیر و مبشر
جنیان	شیطان • ابلیس • زعفر جنی • خَنّاس • مارد • ام الصبیان • عفریت
سایر	لوح • کرسی • قلم • عهد الست • کتاب مبین • امام مبین • شب اول قبر • بدن برزخی • حیات برزخی • امداد غیبی • ارتباط با ارواح • تجربه‌ نزدیک به مرگ
• •