ویکی شیعه:شیوه ارجاع به منابع
- بهتر است ابتدا سیاست اثبات‌پذیری را درباره معتبر بودن منابع بخوانید.
شیوه ارجاع به منابع شیوه‌نامه‌ای است که با موافقت ویراستاران ویکی‌شیعه نوشته شده و قواعدی را برای ارجاع‌دادن به منابع (شامل کتاب، مجلات، روزنامه‌ها و سایت‌ها)، هم در متن مقالات (پانویس دادن) و هم در بخش منابع معرفی می‌کند. بنابر این قواعد، باید در پانویس خلاصه‌ای از اطلاعات بیاید و مشخصات کامل اثر (کتاب و...) در بخش منابع بیاید. مثلا در پانویس فقط نام خانوادگی، نام اثر و شماره جلد و صفحه بیاید. این قواعد با هدف یکدست شدن مقالات ویکی شیعه و فهم و ویرایش آسانِ ارجاعات تصویب شده‌اند.
اگر بخواهیم توضیحاتی در پانویس بیاوریم، بهتر است از یادداشت استفاده کنیم. دستورهای ویکی‌نویسی برای یادداشت و ارجاعات در پایان این مقاله توضیح داده شده‌اند.
ارجاع به کتاب
در پانویس
از آنجا که مشخصاتِ نشرِ کتاب (یا مقاله یا سایت)، به صورت کامل در بخش منابعِ مقاله می‌آید، در پانویس باید خلاصه‌ای از این مشخصات بیاید:
فامیلی نویسنده، نام کتاب، یکی از مؤلفه‌های نشر(اولویت با سال نشر است)، شماره جلد با حرف اختصاری ج، شماره صفحه با حرف اختصاری ص.
در ارجاع به فرهنگ‌های لغت و مانند آن به این روش عمل می‌شود:
فامیلی نویسنده، نام کتاب، ذیل واژه فلان.
چند مثال:
مطهری، حماسه حسینی، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵۰ـ۵۴.
ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۴، ص۲۹۰.
دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه رجوع.
نکته: آوردن یکی از مؤلفه‌های نشر به این دلیل است که مقالات ویکی دائماً در حال ویرایش‌اند و ممکن است پانویسی افزوده شود و در آن به اثری ارجاع داده شود که از نظر نشر، متفاوت با اثری است که در بخش منابع آمده است. تفاوت در نشر، معمولاً تفاوت در شماره صفحه را به دنبال دارد. به همین دلیل باید در پانویس مشخص باشد که به کدام اثر ارجاع داده شده است.
در منابع
مشخصات کتاب در بخش منابع به این شیوه می‌آید:
فامیلی مؤلف، نام (برای بیشتر از یک نویسنده به مثال‌ها رجوع کنید)، عنوان کتاب، نام مترجم و محقق (مثلاً ترجمهٔ...، به تحقیق...)، نام شهر محل نشر، نام ناشر، نوبت چاپ (مثلاً چاپ سوم)، سال چاپ برای نوبت ذکرشده.
مثال برای یک مؤلف:
شاملو، احمد، در آستانه، تهران، مؤسسه انتشارات نگاه، ۱۳۷۶ش.
مثال برای دو مؤلف:
بودریار، ژان، و احمد مومیایی رازی، سرگشتگی نشانه‌ها، نمونه‌هایی از نقد پسامدرن، ترجمهٔ باب رحمتی، تهران، نشر مرکز، ش۱۳۷۴.
مثال برای بیش از دو مؤلف:
لوگان، جان و دیگران، سه توپ دارم قلقلیه، تهران، نشر بادبادک، ۱۳۷۷ش.
نکات:
- اگر محل نشرِ کتاب مشخص نبود از علامت اختصاری بی‌جا و اگر ناشر آن مشخص نبود از بی‌نا و اگر تاریخ نشر مشخص نبود، از بی‌تا استفاده می‌شود.
مثلاً: مطهری، مرتضی، پیامبر امی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
- بین عنوان اصلی و فرعیِ کتاب دونقطه می‌آید.
مثال: نجفی، ابوالحسن، غلط ننویسیم: فرهنگ دشواری‌های زبان فارسی،... .
ارجاع باواسطه
شایسته است همه ارجاعات ویکی‌شیعه بی‌واسطه باشند و اگر باواسطه‌اند، حتما ذکر شود به نقل از چه کسی و چه منبعی است. ارجاع باواسطه ارجاع‌دادن به منبعی است که پژوهشگر آن را ندیده بلکه به نقل از منبعی دیگر آن را می‌آورد. قاعده ارجاع باواسطه چنین است:
نام فامیلی، نام کتاب، شماره جلد و صفحه، به نقل از: نام فامیلی، نام کتاب یا «مقاله»ای که دیده شده، تاریخ نشر، شماره جلد و صفحه.
مثال: ابن قتیبه، المعارف، ص۸۴، به نقل از: شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا، ۱۳۶۲ش، ص۱۱۶.
نکته: در ارجاع باواسطه، نباید مشخصات کتاب‌شناختی اثری که دیده نشده در بخش منابع بیاید.
ارجاع به کتاب‌های خاص (مثل قرآن و مفاتیح)
منظور از کتاب‌های خاص کتاب‌های آسمانی و کتاب‌هایی همچون نهج البلاغه و مفاتیح الجنان است. در ارجاع به این کتاب‌ها، ساده‌ترین شیوه انتخاب شده است تا برای مخاطب عام قابل فهم و شناسایی باشد؛ مثلاً واژه «سوره» برای ارجاع به قرآن حتماً می‌آید تا مخاطبی که با نام بیشتر سوره‌ها آشنا نیست، قرآنی‌بودن ارجاع را متوجه شود.
ارجاع به قرآن
- پانویس: در پانویس برای ارجاع به قرآن چنین باید عمل کرد:
سوره فلان، آیه فلان.
مثال: سوره مائده، آیه ۵۵.
- منابع: در بخش منابع می‌توان به واژه قرآن اکتفا کرد، مگر اینکه از ترجمه خاصی از قرآن استفاده شده باشد که در این صورت باید مشخصات کامل نشر بیاید. برای این کار به شیوه گفته‌شده در بخش «ارجاع به کتاب» عمل می‌شود.
مثال: قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
ارجاع به کتاب مقدس
- پانویس: برای ارجاع به این کتاب در بخش پانویس باید چنین عمل کرد:
کتاب مقدس، کتاب یا نامه فلان، باب فلان، آیه فلان.
مثال: کتاب مقدس، کتاب یوشع، باب ۲، آیه ۱.
- منابع: در بخش منابع باید مشخصات کامل نشر بیاید، مانند روشی که در بخش «ارجاع به کتاب» آمده است.
ارجاع به نهج البلاغه
- پانویس: برای ارجاع به این کتاب در بخش پانویس باید چنین عمل کرد:
نهج البلاغه، تصحیح فلانی، خطبه یا حکمت یا نامه فلان، ص فلان.
مثال: نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۶، ص ۴۸.
نکته: آوردن نام مصحح به این دلیل است که خطبه‌ها در تصحیح‌های مختلف، جابه‌جایی دارند. اولویت در چاپ‌های مختلف نهج البلاغه، با نهج‌البلاغه تصحیح صبحی صالح است.
- منابع: در بخش منابع باید مشخصات کامل نشر بیاید، مانند روشی که در بخش «ارجاع به کتاب» آمده است.
ارجاع به مفاتیح الجنان
- پانویس: برای ارجاع به این کتاب در بخش پانویس باید چنین عمل کرد:
مفاتیح الجنان، نام دعا یا عمل یا بخش، بند فلان، ص فلان.
مثال: مفاتیح الجنان، دعای جوشن، بند ۴۰، ص۵۸.
- منابع: در بخش منابع به واژه مفاتیح الجنان اکتفا می‌شود. یعنی نیازی نیست مشخصات کتاب‌شناختی آن بیاید.
ارجاع به صحیفه سجادیه
- پانویس: برای ارجاع به این کتاب در بخش پانویس باید چنین عمل کرد:
صحیفه سجادیه، شماره دعا، شماره بند.
مثال: صحیفه سجادیه، دعای ۵، بند ۳.
- منابع: در بخش منابع به واژه صحیفه سجادیه اکتفا می‌شود. یعنی نیازی نیست مشخصات کتاب‌شناختی آن بیاید.
ارجاع به رساله توضیح المسائل
- پانویس: برای ارجاع به این کتاب در بخش پانویس باید چنین عمل کرد:
رساله توضیح المسائل آیت‌الله ...، نام بخش، مسئله فلان(که شماره مسئله می‌آید).
مثال: رساله توضیح المسائل آیت‌الله محمدتقی بهجت، بخش وضو، مسئله ۲۶۷.
- منابع: در بخش منابع، مشخصات کتاب‌شناختی رساله می‌آید، مانند روشی که در بخش «ارجاع به کتاب» آمده است.
مثال: رساله توضیح المسائل آیت‌الله محمدتقی بهجت، قم، نشر شفق، ۱۳۷۸ش.
ارجاع به مقاله (شامل مقاله، مدخل دانشنامه‌ای، گفتگو، خبر، گزارش)
در پانویس
برای ارجاع به مقاله در بخش پانویس باید مشخصات زیر را آورد، فرقی هم نمی‌کند مقاله در مجله یا مجموعه مقاله یا دانشنامه آمده باشد:
فامیلی نویسنده، «نام مقاله»، شماره صفحه با حرف اختصاری ص.
نکته: از آنجا که در روزنامه‌ها غالباً نام مؤلف مشخص نیست، از عنوان خبر (یا مقاله) به همراه عنوان روزنامه استفاده می‌کنیم. اگر خبر (مقاله یا گزارش) نیز عنوان نداشت، باید از عنوان روزنامه و تاریخ انتشار و شماره صفحه استفاده کرد.
مثال ۱: «جواهر الاخبار منتخبی از آیات، روایات و احادیث»، روزنامه جمهوری اسلامی، ۲۵ آبان ۱۳۹۵، ص۱۰.
مثال ۲: روزنامه جمهوری، ۲۵ آبان ۱۳۹۵، ص۱۰.
در منابع
مقاله ممکن است در مجموعه‌مقاله یا مجله یا روزنامه یا دانشنامه بیاید. روش آوردن اطلاعات کتاب‌شناختی هر کدام از این موارد در بخش منابع متفاوت است:
مجموعه مقالات یا دانشنامه یا دائرة المعارف
فامیلی نویسنده، نام، «عنوان مقاله»، در مجموعه مقالات فلان (یا دانشنامه فلان)، نام شهر، نام ناشر، تاریخ نشر.
مثال:
پورطباطبایی، سید مجید، «آسیب‌شناسی قرآن‌پژوهی مستشرقان»، در هفده گفتار قرآن‌پژوهی، به کوشش سعید بهمنی، تهران، مرکز هماهنگی، توسعه و ترویج فعالیت‌های قرآنی، ۱۳۸۸ش.
خراسانی، شرف‌الدین، «ابن سینا»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۴، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۰ش.
مجلات
فامیلی نویسنده، نام، «عنوان مقاله»، ترجمه فلانی، در مجله فلان، شماره فلان، سال فلان، تاریخ.
مثال ۱:
معلمی، حسن، «فلسفه اخلاق»، در مجله قبسات، شماره ۳۹-۴۰، بهار و تابستان ۱۳۸۵ش.
روزنامه
نام مؤلف، «نام مقاله»، روزنامه فلان، تاریخ فلان.
نکته: اگر نام مؤلف یا عنوان مقاله معلوم نباشد، به این دو روش می‌آوریم:
۱. «نام مقاله»، نام روزنامه، تاریخ روزنامه.
۲. نام روزنامه، تاریخ روزنامه.
ارجاع به وب (شامل سایت و وبلاگ)
در پانویس
در پانویس برای ارجاع به سایت باید این مشخصات را آورد:
فامیلی نویسنده، «نام مقاله یا خبر»، سایت فلان.
نکته: می‌توان مقاله یا خبر را لینک کرد.
در منابع
مشخصات ارجاع به سایت، در بخش منابع مدخل چنین می‌آید:
نام خانوادگی، نام، «نام مقاله»، سایت فلان، تاریخ درج مطلب: عدد روز نام ماه و عدد سال، تاریخ بازدید: عدد روز نام ماه عدد سال.
مثال: جعفریان، رسول، «هشت دهه زندگی آیت الله شیخ محمد حسین کاشف الغطاء»، سایت خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۵ خرداد ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۵ شهریور ۱۳۹۵ش.
نکته: در این بخش خبر یا مقاله را لینک می‌کنیم.
ارجاع به پایان‌نامه
در پانویس
برای ارجاع به پایان‌نامه در پاورقی مانند کتاب عمل می‌شود، یعنی موارد زیر آورده می‌شود:
فامیلی نویسنده، نام پایان‌نامه، سال، شماره صفحه.
مانند: رضاپور، بررسی تطبیقی این با آن، ۱۳۹۵ش، ص۲۳۴.
در منابع
مشخصات ارجاع به پایان‌نامه در بخش منبع چنین می‌آید:
نام خانوادگی، نام، نام پایان‌نامه، پایان‌نامه دوره الف رشته ب، شهر، نام دانشکده و دانشگاه، سال.
مثال: رضاپور، علیرضا، بررسی تطبیقی این با آن، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد رشته فلسفه تطبیقی، قم، دانشکده الاهیات دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۹۲.
ارجاع به رسانه‌های صوتی و تصویری
ارجاع به فیلم و مستند
در پانویس
نام خانوادگی تهیه‌کننده، فیلم/مستند/سریال «نام اثر»، شماره قسمت.
مثال: سیما فیلم، مجموعه تلویزیونی «مختارنامه»، قسمت ۷.
مثال ۲: آوینی، مستند «روایت فتح»، قسمت ۱۲.
نکته: حتماً قید فیلم، مستند، سریال یا هر چیز دیگری آورده شود.
در منابع
نام خانوادگی، نام تهیه‌کننده، فیلم/مستند/سریال «نام اثر»، به کارگردانی نام کارگردان، تاریخ تولید، نمایش داده شده در: محل انتشار.
مثال: سیما فیلم، مجموعه تلویزیونی «مختارنامه»، به کارگردانی داوود میرباقری، ۱۳۹۲ش، نمایش داده شده در شبکه اول سیمای جمهوری اسلامی ایران.
مثال ۲: آوینی، مرتضی، مستند «روایت فتح»، به کارگردانی مرتضی آوینی، ۱۳۶۳-۱۳۶۸ش.
ارجاع به سخنرانی و فایل صوتی
در پانویس
نام خانوادگی سخنران، سخنرانی/درسگفتار «عنوان سخنرانی/درسگفتار»، شماره جلسه.
مثال ۱: رفیعی، سخنرانی «شب نیمه شعبان».
مثال ۲: ملکیان، درسگفتار «آشنایی با فلسفه دین»، جلسه هفتم.
تذکر: عبارت «سخنرانی/درسگفتار» پیش از عنوان سخنرانی آورده شود.
در منابع
نام خانوادگی، نام سخنران، سخنرانی/درسگفتار «عنوان سخنرانی/درسگفتار»، برگزارکننده در مکان سخنرانی، شماره جلسه، زمان سخنرانی.
مثال ۱: رفیعی، حسین، سخنرانی «شب نیمه شعبان»، در حرم حضرت معصومه، ۱۵ شعبان ۱۴۲۳ق.
مثال ۲: ملکیان، مصطفی، درسگفتار آشنایی با فلسفه دین»، مؤسسه حنانه در کتابخانه ملی ایران، جلسه هشتم، ۲۱ آبان ۱۳۹۶ش.
ارجاع به منابعی که نویسنده آنها مشخص نیست
در این دست موارد دو حالت ممکن است:
الف) نویسندگان متعدد: در این مورد از آنجا که بخش‌های کتاب مربوط به شخص خاصی نیست، از عبارت «جمعی از نویسندگان» برای نویسنده استفاده می‌کنیم، مانند:
جمعی از نویسندگان، جاسوس‌های چند جانبه، تهران، نشر ققنوس، ۱۳۷۹.
توجه کنید که اگر کتاب سرویراستار دارد یا به کوشش یک نفر است، باید نام آن فرد به عنوان نویسنده آورده شود.
ب) نویسنده نامشخص: در این موارد از آوردن نام نویسنده خودداری می‌کنیم و با نام کتاب شروع می‌کنیم؛ مانند:
جاسوس‌های چندجانبه، تهران، نشر ققنوس، ۱۳۷۹.
نکات کلی
- نام مشهورِ شخص بر نام اصلی اولویت دارد، برای مثال برای صدوق، از «شیخ صدوق» استفاده می‌کنیم نه «ابن بابویه».
- لقب‌هایی نظیر دکتر، مهندس، استاد، علامه، آیت‌الله، حجت‌الاسلام، شیخ، ملا، خواجه، مولا و مولانا از جلوی نام اشخاص حذف می‌شود، مگر اینکه آن لقب جزو نام فرد شده باشد، مثلا شیخ مفید یا سید مرتضی یا آخوند خراسانی.
- باید بین پانویس و منابع، هماهنگی باشد؛ مثلا نباید در پانویس نوشت «شیخ صدوق، خصال،..» و در کتابنامه آورد «صدوق، خصال،...»؛ چراکه این کار باعث سردرگمی مخاطب می‌شود.
- اگر می‌خواهیم برای یک عبارت، چند منبع ذکر کنیم، همه را در یک پاورقی می‌آوریم، مگر اینکه موضوع چالش‌برانگیز باشد و بخواهیم تعدد منبع را به مخاطب منتقل کنیم؛ البته باز هم نباید زیاده‌روی کرد.
صحیح: الف[۱] نادرست: الف[۱][۲][۳][۴]
- در تنظیم الفبایی منابع، «ال» تعریف در ابتدای نام‌های عربی نادیده گرفته می‌شوند.
- در بخش منابع، ابتدا منابع فارسی و عربی بدون تفکیک می‌آیند و سپس منابع لاتین.
- بین علایم اختصاری (مثل ج، ص و ش) و اعداد نباید فاصله باشد. نمونه اشتباه: ص ۲۳.
- بهتر آن است نام نویسنده یا نویسندگان کتاب، به همان شکلی آورده شود که در کتاب (و مقالات) ثبت شده‌است. در بعضی شیوه‌ها برای صرفه‌جویی در فضا، نام کوچک نویسنده را خلاصه می‌نویسند؛ ولی از آنجا که در ویکی‌شیعه معضل فضا وجود ندارد، نیازی به خلاصه کردن نام نگارنده نیست. علاوه بر اینکه آوردن نام کامل نویسنده، باعث سادگی در یافتن منبع یادشده و یافتن منابع دیگر از همان نویسنده، خواهد شد.
- نام کتاب‌های نگاشته به زبان‌های غیر فارسی، به فارسی ترجمه نمی‌شود، مگر اینکه ارجاع به ترجمهٔ فارسی آنها باشد، که در آن صورت، عنوان کتاب به زبان اصلی ذکر نمی‌شود. این مسئله برای دیگر انواع منابع هم صادق است.
دستورهای ویکی‌نویسی
پانویس
برای وارد کردن پانویس در داخل متنِ اصلی مقاله، جایی که شمارهٔ پاورقی باید داده شود، متن پاورقی را بین <ref> و </ref> می‌آوریم. سرانجام برای نمایش همهٔ پانویس‌ها در بخش پانویس از الگوی {{}} استفاده می‌کنیم. مثلاً به این صورت:
این متن اصلی مقاله‌است که از کتاب خاصی<ref>روحانی، ساختار پرونده، ص۲۲ـ۲۴.</ref> و کتاب دیگری<ref>احمدی، پرونده در پرونده </ref> برداشته شده‌است.
== پانویس ==
{{پانویس}}
== منابع ==
* روحانی، محمد، ساختار پرونده، تهران، نشر، ۱۳۷۰ش.
* احمدی، احمد، پرونده در پرونده، تهران، نشر۲، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
نتیجهٔ پایانی آن به صورت زیر خواهد بود:
این متن اصلی مقاله‌است که از کتاب خاصی و کتاب دیگری برداشته شده‌است.
پانویس
منابع
- احمدی، احمد، پرونده در پرونده، تهران، نشر۲، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
- روحانی، محمد، ساختار پرونده، تهران: نشر، ۱۳۷۰ش.
یادداشت
برای وارد کردن یادداشت در متن مقاله، می‌توان از {{یادداشت|مطلب مورد نظر}} استفاده کرد، به این روش که این الگو را در متن در جایی که قرار است شماره یادداشت بیاید قرار می‌دهیم. این الگو، به صورت خودکار، بخشی با عنوان «یادداشت» به مدخل ویکی اضافه می‌کند و همه یادداشت‌ها در آنجا می‌آید.
روش دیگر این است که در ابتدا و انتهای مطلبی که قرار است به بخش یادداشت منتقل شود، کد ذیل گذاشته می‌شود:
<ref group="یادداشت"> مطالبی که باید به یادداشت منتقل شود </ref>
و در انتهای مقاله و پیش از بخش پانویس نیز بخشی برای یادداشت‌ها به صورت ذیل ایجاد می‌کنیم:
== یادداشت‌ها ==
{{پانویس|گروه="یادداشت"|50em}}
منابع
در بخش منابعِ مقاله، ابتدای هر منبع، گلوله (ستاره) گذاشته می‌شود. اگر تعداد منابع بسیار باشد، می‌توان از الگوی منابع برای این کار باید الگوی {{منابع}} را ابتدای بخش و الگوی {{پایان}} را در انتهای بخش گذاشت که بخش منابع را رولی (دارای اسکرول) می‌کند و فضای کمتری از مدخل می‌گیرد. روش دیگر این است که از استفاده شود.
متن در پانویس
اگر در پانویس متن آورده شود، آدرس در پرانتز و بعد از متن می‌آید؛ مانند:
۱. فلان موضوع را اکبر هاشمی رفسنجانی در کتاب تفسیر راهنما توضیح داده است (هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما، ج۲، ص۲۱).
لطفاً به سبک نقطه‌گذاری دقت شود.
ارجاع به منابع انگلیسی
ارجاع به کتاب
در ارجاع به کتاب‌هایی که به زبان انگلیسی هستند به صورت زیر عمل می‌کنیم:
پاورقی
نام مشهور نویسنده، نام کتاب (ایتالیک)، شماره جلد، شماره صفحه.
Name, Book name, vol. 1, p.1.
Ferguson, The Brazilian Way of Life, vol. 3, p. 334.
منابع
نام مشور نویسنده، نام کوچک. نام کتاب. شهر: ناشر، سال نشر.
Ferguson, Alex. The Brazilian Way of Life. : Blackwell, New Jersey, 1998.
ارجاع به مقاله
نام مشهور نویسنده، "نام مقاله"، نام مجله (ایتالیک) شماره جلد: (شماره صفحه).
Ferguson, "How to Train Your Dragon", Mind 16: (88).
منابع
نام مشهور نویسنده، نام کوچک. سال نشر. "عنوان مقاله". نام مجله شماره (شماره صفحه).
Ferguson, Alex. 2001. "How to Train Your Dragon". Mind 16: (88).
مطالعه بیشتر
برای مطالعه بیشتر به صفحات زیر مراجعه کنید: