تونس
تونس شمالی‌ترین کشور قارهٔ آفریقاست. دین رسمی آن اسلام است و ۹۹٪ مردم آن مسلمان هستند. اكثریت مسلمانان تونس علاقمند به اهل‌بیت(ع) هستند. سید محمد تیجانی سماوی از شخصیت‌های برجسته تونسی است که پس از انجام تحقیقات، به مذهب تشیع گرویده است.
جغرافیا و تاریخ
تونس شمالی‌ترین کشور قارهٔ آفریقاست که با الجزایر و لیبی و دریای مدیترانه همسایه است. در سال ۱۴۶ پیش از میلاد، منطقه مدیترانه توسط امپراطوری روم تصرف گردید و از آن پس تونس تا سقوط این امپراطوری در قرن پنجم، زیر سلطه آن بود. نهایتاً در قرن هفتم میلادی به تصرف مسلمانان درآمد. اغالبه، ادریسیان و فاطمیان از جمله سلسله‌های حاکم در تونس بودند.
در ۱۲۶۰ش/۱۸۸۱م ارتش فرانسه، تونس را اشغال کرد. با آغاز جنگ جهانی دوم، ارتش آلمان برای تقویت پایگاه متحدین در شمال آفریقا، در تونس نیرو پیاده کرد. در سال ۱۹۴۳ نیروهای ارتش آلمان از تونس عقب‌نشینی کردند و این کشور به کنترل متفقین درآمد. در سال ۱۳۳۵ش/۱۹۵۶م تونس به استقلال رسید.
حبیب بورقیبه، زین‌العابدین بن علی و المنصف المرزوقی، سه رییس جمهور تونس بوده‌اند.
مشخصات انسانی
مردم تونس، اصالتاً بربر (آمازیغ) هستند. تونس گروه‌های قومی متنوعی از مهاجران را پذیرفته است، از جمله فنیقی‌ها، سیاهپوستان افریقایی، آسیایی‌ها، یهودیان، رومی‌ها، واندال‌ها (نژاد ژرمن)، اعراب، پناهندگان مسلمان اهل سیسیل (صقلیّه) و اسپانیا (اندلس) و همچنین ترک‌های عثمانی، و فرانسوی‌ها.
زبان اکثر مردم این کشور، عربی است، اما تونسی‌ها با گویش ویژه‌ای از عربی سخن می‌گویند که به گویش کاربردی در مالت نزدیک است. زبان فرانسوی دومین زبان اصلی و زبان مطبوعات و آموزش و مکاتبات اداری است.. کمتر از 1% جمعیت تونس در جنوب جزیرة جربه مطماطه، الدویرات و شننی هنوز به زبان بربری صحبت می‌کنند..
بعد از فروپاشی امپراتوری روم شرقی (بیزانس ) و تسلط مسلمانان بر متصرفات این امپراتوری در شمال افریقا، فرهنگ اسلامی و زبان عربی به همراه اعراب مهاجر، به تونس وارد شد. در قرون اخیر، فرهنگ استعماری فرانسه بر فرهنگ اسلامی ـ عربی مردم تونس تأثیر گذاشته، ولی فرهنگ اسلامی همچنان در توده های مردم نفوذ دارد.
ساختار سیاسی
بر اساس اصل اول قانون اساسی تونس ، مصوب ژوئن ۱۹۵۹، نظام حکومتی تونس ، جمهوری پارلمانی است . طبق اصل هجدهم قانون اساسی، امور قوه مقننه به نمایندگان مجلس شورای ملی در دوره پنج ساله و با آرای عمومی محدود است. قوه مجریه در دست رئیس جمهور است که باید مسلمان باشد و هم زمان با انتخابات مجلس نمایندگان ، از طریق آرای عمومی انتخاب شود. قوه قضائیه نیز طبق قانون اساسی، مستقل است. قضات با پیشنهاد شورای عالی قضایی و با فرمان ریاست جمهوری تعیین می‌گردند.
ادیان
بیش از ۹۹% جمعیت تونس مسلمانند. سیاست حاكمان تونس در طول تاریخ این بوده كه جز مذهب مالکی، مذهب دیگری رواج پیدا نکند، از این رو مذهب بیشتر مردم تونس "مالکی" است. پیروان مذاهب تشیع و اباضی نیز در این کشور زندگی می‌كنند. در تونس اقلیت‌های یهودی و مسیحی نیز وجود دارد که شمار آنها، بر اساس آمار ۱۳۷۳ش/۱۹۹۴م به ۱۱،۲۵۱ نفر می‌رسد.
پیشینه اسلام
پیشینه اسلام در تونس به قرن اول هجری بازمی‌گردد. حدود ۵۲ سال (از ۲۷ تا ۷۹هـ) طول کشید تا مغرب، تماماً جزو قلمرو اسلامی شد. در زمان خلافت عثمان، عبداللّه بن سعدبن ابی سَرْح از جانب وی والی مصر گردید. او در سال ۲۷، در نبردی با پاتریارک گریگوریوس ، حاکم رومی افریقیه، آنجا را تصرف نمود. در سال ۴۵ معاویة بن حُدیج فتوحات مسلمانان را در این نواحی گسترش داد و با حضور عُقْبة بن نافع در مغرب در سال ۵۰ق حملات منظم مسلمانان آغاز شد. او با ساخت شهر قَیْروان در ۱۶۰ کیلومتری جنوب کارتاژ و مسجدی در آن ـ که تا اکنون موجود و معروف است ـ تا مدت‌ها قیروان، را به‌عنوان مرکز فعالیت حکومت‌های مسلمان در تونس و سرزمین‌های اطراف آن درآورد. در سال ۷۹ق، حَسّان بن نعمان این منطقه را به طور کامل فتح کرد. وی بعد از غلبه بر کارتاژ، نفوذ رومی‌ها را در سواحل شمال افریقا برای همیشه از بین برد، شورش بربرها را آرام کرد، و با اعزام فقیهان به نقاط مختلف افریقیه، به نشر اسلام و گسترش زبان عربی پرداخت. بعدها ابراهیم بن اغلب، موافقت هارون الرشید را در تأسیس امارتی مستقل در این منطقه جلب کرد و در ۱۸۴ق به امارت افریقیه رسید. وی دولت اغالبه را تأسیس نمود که ۱۱۰ سال به صورت موروثی حکومت کردند.
پیشینه تشیع
حضور تشیع در این کشور به قرن اول ظهور اسلام برمی‌گردد؛ حتی قبل از زمانی که دولت ادارسه (ادریسیان) در قرن دوم هجرى در مراکش و حکومت فاطمیان در ابتدای قرن سوم در مصر و تونس ایجاد شود. ساکنان اصلی تونس "بربرها" بودند که از دوستداران اهل‌بیت(ع) به شمار می‌رفتند. شدت این دوستی به حدی بود که پس از واقعه کربلا، یکی از قیام‌های خونخواهی، به وسیله آنان و در تونس فعلی رخ داد که بنی امیه آن را همانند قیام حرّه در شهر مدینه سرکوب و مردم را قتل عام کردند.
در سال ۲۸۰ق ابوعبداللّه شیعی، داعی اسماعیلیان، با نفود در سرزمین کتامه، بربرهای مجاور را به حمایت از عُبیداللّه مهدی دعوت کرد و با حمایت آنان، زیادةاللّه سوم، امیر اغلبی را سرنگون کرد و رَقّاده، پایتخت وی را گرفت و در ۲۹۷ق عبیداللّه مهدی را خلیفه کرد. عبیداللّه، در ۳۰۸ق شهر مهدیه را در کنار ساحل بنا کرد و پایتخت کشور را از شهر قیروان به مهدیه منتقل نمود. در قرن چهارم و پنجم هجری، شیعیان زیادی که متاثر از دولت فاطمی بودند، در این ناحیه وجود داشتند، اما دولت صهناجی (زیریون) آنان را در نیمه نخست قرن پنجم قتل عام کرد که از آن با عنوان «محنت مشارقه» یاد می‌شود، زیرا تشیع را پدیده‌ای شرقی می‌دانستند.
تشیع در دوره معاصر
در دهه‌های اخیر پس از شیعه شدن دکتر سید محمد تیجانی سماوی و شیخ مبارک بعداش و در اثر فعالیت‌های تبلیغی آنها، گرایش به مذهب تشیع در تونس گسترش یافته است.
جمعیت شیعیان
شیعیان تونس بيشتر در جنوب این کشور و در مناطقي مانند "قابس"، "قبلی"، "قفصه"، "سوسه"، "مهديه" و نيز شهر "تونس" پايتخت اين كشور زندگي مي‌كنند. آمارهایی که از جمعیت آنها وجود دارد به شرح زیر است:
| جمعیت کل | جمعیت شیعیان | درصد | تاریخ | منبع |
|---|---|---|---|---|
| ۹،۶۴۵،۵۹۹ | ............. | ۲/۵ | ۲۰۰۰ | دائرة المعارف امام حسین(ع) |
| ۱۰،۰۰۰،۰۰۰ | ۱۹۶،۰۰۰ | ۲ | ۲۰۰۸ | مجمع جهانی اهل‌بیت |
| ۱۰،۱۰۲،۰۰۰ | ۱۰۲،۰۰۰ | کمتر از ۱ | ۲۰۰۹ | انجمن دین و زندگی اجتماعی «مؤسسه PEW» |
شخصیت‌های شیعی
- محمد تیجانی سماوی
تیجانی، اسلام شناسی تونسی و استاد دانشگاه سوربن فرانسه و از مشهورترین کسانی است که مذهب خود را از اهل سنت به تشیع تغییر داده است. وی در اولین سفر خود به مکه و پس آشنایی با عقاید افراطی وهابیت، به آن متمایل گردید ولی بعدها پس از دیدار با استادی شیعه از دانشگاه بغداد، به عراق رفت و پس از دیدار با عالمان دینی شیعه، از مسلک وهابیت رویگردان شد و پس از بازگشت به وطنش به تحقیق در باره مذهب اهل بیت(ع) پرداخت و سرانجام مذهب شیعه را اختیار کرد. تیجانی پس از گرایش به تشیع، کتاب‌هایی را در اثبات حقانیت شیعه و رد نظریات اهل سنت نگاشت که برخی از آنها عبارتند از:
- از آگاهان بپرسید
- راه نجات
- مبارک بعداش:
او از موسسان جماعت اسلامی در تونس بود که به دعوت راشد الغنوشی به اخوان المسلمین پیوست و از شخصیت‌های فعال آن گردید. در دهه هشتاد میلادی پس از گفتگوهای متعدد با علما و مطالعات فراوان، به مذهب تشیع گرایید و از آن پس به ترویج مکتب اهل بیت پرداخت و توانست عده زیادی را شیعه کند.
- عبدالحفیظ البنّانی: او که دانش آموخته دانشگاه پاریس در رشته حقوق است، پس از گرایش به مکتب اهل بیت(ع)، دروس حوزوی را تا خارج فقه و اصول در سوریه دنبال کرده و اکنون مدیر نشریه الصحوه و مدیر دارالنشر الزهراء در تونس است. کتاب «مدخل إلی تاریخ التشیع في تونس» از تالیفات اوست.
- محمد رصافی مقداد: او در کتابی به نام «نعم لقد تشیّعت و هذا هو السبب» علت گرایش خود به مذهب شیعه را بیان کرده است. او کتاب‌های دیگری نیز دارد از جمله: «دوافع نحو منهج اهل البیت» و «علی طریق الهدی». او مقاله‌ای با عنوان «الامام الخمینی رجل العرفان» نیز نوشته است.
- عمادالدین حمرونی: رئیس موسسه اهل بیت
- حسنی شعیر:
مراکز شیعی
- موسسه اهل بیت: رئیس این موسسه عمادالدین حمرونی از اهالی تونس است. مقر اصلی این موسسه در پاریس قرار دارد و یکی از شعبه‌های آن در شهر قابس است.
- موسسه اسراء: رئیس این موسسه حسنی شعیر است.
- مرکز مطالعات فلسفی «مسارات» در پایتخت
عاشورا در تونس
از زمان تسلط فاطمیان بر این كشور، مذهب تشیع و سنت‌های آن از جمله مراسم سوگواری ایام عاشورا جزء آیین‌های اجتماعی مردم قرار گرفت؛ به طوری كه عاشورا تا چندی قبل جزء تعطیلات رسمی این كشور بود.
مردم تونس ـ شیعه و سنی ـ در ایام محرم از مراسم شادی مانند جشن عروسی خودداری می‌كنند. آنها حتی در عزاداری‌هایشان در این ماه، از خوردن غذاهای رنگین اجتناب می‌كنند و صبح عاشورا نیز به قبرستان‌ها و مزار اموات سرمی‌زنند و معتقدند كه همه ارواح در روز عاشورا كنار قبر خود حضور پیدا می‌كنند و منتظر دیدار بستگان زنده خود هستند.
برخی از مردم تونس شب عاشورا با آتش زدن علف‌های خشك و شعله‌ور كردن آنها كه به «اجیجه» شهرت دارد، گلوله‌هایی شلیك می‌كنند و بر این اعتقادند كه این آتشها و روشناییها موجب شادمانی اطفال كربلا می‌شود. این سنت، شبیه به شمع‌روشن كردن شیعیان ایران در شام غریبان است كه نوعی همدردی با اطفال امام حسین (ع) محسوب می‌گردد.
حضور خراسانی‌ها در تونس
در گویش عربی کاربردی در تونس، بیش از ۲۰۰ واژه با ریشهٔ فارسی دیده می‌شود که برخی از آنها عبارتند از: گلیم، نارنج، مرزبان، میخانه، دهقان، شیرین، شیراز و دیوان. در آغاز دورهٔ اسلامی در تونس، گروهی از سپاهیان اهل خراسان در میان لشکر عقبة بن نافع حضور داشتند و در زمان ضعف حکومت صنهاجه، دودمان بنو خراسان مدتی بر شهر تونس فرمان می‌راندند. برخی از فقیهان و اندیشمندان اسلامی تونس مانند امام سحنون نیشابوری، اسد بن فرات نیشابوری، عبدالله بن فروخ فارسی و خالد بن یزید فارسی از خراسان بودند. امروزه برخی از خیابان‌های شهر تونس با نام حافظ، مولوی، خیام، ابن سینا و فارابی نام‌گذاری شده‌اند. در حال حاضر در دانشگاه‌های تونس و سوسه و دارالمعلمین و زیتونه، زبان فارسی در سه مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکتری، تدریس می‌شود.
پانویس
پیوند به بیرون