سدانت کعبه
سِدانَت کعبه به معنای خدمت و تولیت امور کعبه که مواردی مانند کلیدداری، باز و بسته کردن در کعبه، استقبال از زائران، تمیز کردن و تعویض پرده کعبه را شامل می‌شود.
کلیدداری کعبه پیش از اسلام، در دست طایفه بنی‌شیبه بود. پیامبر اسلام پس از فتح مکه کلید کعبه را در اختیار عثمان بن طلحة، کلیددار وقت باقی گذارد و به‌دستور پیامبر، این مسئولیت در دست این خاندان باقی ماند.
براساس منابع، عباس عموی پیامبر، خود را به جهت مسئولیت سقایة الحاج برتر از دیگران دانست. شیبة که سدانت کعبه را برعهده داشت نیز خود را برتر خواند. اما امام علی(ع) خود را به جهت ایمان آوردن پیش از دیگران و سپس هجرت و جهاد، برتر از آنان دانست. در اینجا آیه ۱۹ سوره توبه نازل شد و ایمان و جهاد در راه خدا را برتر از مسئولیت‌های در مورد کعبه دانست.
معرفی
سدانت کعبه را به معنای خدمت به کعبه و تولیت امور آن، از جمله باز و بسته کردن درِ کعبه، استقبال از زائران، شستن، تمیز کردن، پوشاندن و تعویض پرده کعبه دانسته‌اند.
کلیدداری کعبه نیز بر عهده افرادی است که مسئولیت سدانت کعبه را برعهده دارند. کلمه حِجابت را هم‌معنای کلمه سدانت، معنا کرده‌اند.
پیشینه مسئولیت سدانت و تولیت کعبه را از زمان‌های قدیم دانسته‌اند و حتی برخی آن‌را به دوران حضرت اسماعیل برگشت داده‌اند. پس از فتح مکه توسط سپاه اسلام، حضرت محمد(ص) تنها دو مسئولیت را تأیید کرد و آن‌ها را باقی گذارد؛ یکی سدانت کعبه و دیگری سقایت حاجیان.
- همچنین ببینید: حج
مسئولیتی در خاندان بنی‌شیبه
کلیدداری کعبه پیش از اسلام، در دست طایفه بنی‌شَيْبَه بود. پیامبر اسلام پس از فتح مکه کلید کعبه را از عثمان بن طلحة (کلیددار وقت کعبه) گرفت و وارد کعبه شد. سپس کلید را به او بازگرداند و گفت کلید کعبه در دست این خاندان باقی بماند و جز افراد ظالم، کلید را از اینان نمی‌گیرد. به همین جهت تا به امروز مسئولیت کلیدداری کعبه در دست افرادی از این خاندان است.
در برخی نقل‌ها آمده که پیامبر پس از آنکه کلید را از عثمان بن طلحه گرفت خواست آن‌را به عمویش عباس بدهد که آیه «خدا به شما فرمان می‌دهد که امانتها را به صاحبانشان بازگردانید» نازل شد و پیامبر کلید را به عثمان بن طلحه بازگرداند.
افراد قبیله بنی‌شیبه، در بیانیه رسمی که در سال ۱۳۹۲ش منتشر کردند، به حکومت سعودی اعتراض کرده و اعلان داشتند از بسیاری مزایایی که در طول تاریخ به جهت پرده‌داری برای این خاندان بوده، محروم گشته‌اند.
ایمان برتر از مسئولیت‌های کعبه
خداوند در قرآن، افرادی که به سقایت حاجیان و سدانت کعبه فخر می‌فروختند را توبیخ کرده و ایمان و جهاد را برتر از مسئولیت‌های کعبه دانسته است.
بنابر نقل منابع، روزی عباس عموی پیامبر، خود را به جهت مسئولیت سقایة الحاج برتر از دیگران دانست. شیبة که حجابت کعبه (سدانت کعبه) را برعهده داشت، خود را برتر دانست. حمزه خود را به جهت مسئولیت عمارت کعبه برتر دانست و علی(ع) نیز خود را به جهت ایمان آوردن پیش از دیگران و سپس هجرت و جهاد، برتر از آنان دانست. در اینجا آیه سقایة الحاج «آیا سیراب کردن حجاج، و آباد ساختن مسجد الحرام را، همانند (عمل) کسی قرار دادید که به خدا و روز قیامت ایمان آورده، و در راه او جهاد کرده است؟! (این دو،) نزد خدا مساوی نیستند! و خداوند گروه ظالمان را هدایت نمی‌کند!» نازل شد و ایمان و جهاد در راه خدا را برتر از مسئولیت‌های در مورد کعبه دانست.
در برخی نقل‌ها علی(ع) حمزه و جعفر برادر امام علی(ع) از افرادی دانسته شده‌اند که ایمان و جهادشان را برتر از مسئولیت‌های مرتبط با کعبه دانسته‌اند.
پانویس
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۳، ص۲۰۷.
- ↑ واسطی زبیدی، تاج العروس من جواهر القاموس، ۱۴۱۴ق، ج۱۸، ص۲۷۶.
- ↑ شوابکه، «»، سایت موضوع.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۹۸.
- ↑ «»، سایت الرئاسة العامة لشؤون المسجد الحرام و المسجد النبوی.
- ↑ شوابکه، «»، سایت موضوع.
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویة، بیروت، ج۲، ص۴۱۲.
- ↑ ابن‌اثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۸۳.
- ↑ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۳۹۴.
- ↑ شوابکه، «»، سایت موضوع.
- ↑ سوره نساء، آیه۵۸.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۳، ص۹۷.
- ↑ خبرگزاری بین‌المللی قرآن.
- ↑ طبری، جامع البيان فى تفسير القرآن، ۱۴۱۲ق، ج۱۰، ص۶۷.
- ↑ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۵۸۰.
- ↑ سوره توبه، آیه ۱۹.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۸۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۲۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۲۰۴.
منابع
- ابن اثیر جزری، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، دار الفکر، بیروت، ۱۴۰۹ق.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق و مصحح: میر دامادی، جمال الدین، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، دارصادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، تحقیق: مصطفی السقا، ابراهیم الأبیاری، عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دارالمعرفة، چاپ اول، بی‌تا.
- «»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آبان ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۷ خرداد ۱۴۰۱ش.
- بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- «»، سایت الرئاسة العامة لشؤون المسجد الحرام و المسجد النبوی، تاریخ بازدید: ۷ خرداد ۱۴۰۱ش.
- شوابکه، مراد، «»، سایت موضوع، تاریخ درج مطلب: ۱۷ نوامبر ۲۰۱۹م، تاریخ بازدید: ۷ خرداد ۱۴۰۱ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه: شیخ آقابزرگ تهرانی، تحقیق: احمد قصیرعاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البيان فى تفسير القرآن، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۲ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: سید طیب، موسوی جزائری، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: علی‌اکبر غفاری، محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مقریزی، تقی الدین، امتاع الأسماع، تحقیق: محمد عبدالحمید نمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- واسطی زبیدی، سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق و مصحح: علی شیری، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.