الحاشیه علی تهذیب المنطق (کتاب)

«الحاشیه علی تهذیب المنطق» معروف به «حاشیه ملا عبدالله» از مهمترین آثار ملا عبدالله یزدی (م، ۹۸۱ ق)، حاشیه ای است به زبان عربی بر کتاب «تهذیب المنطق» تألیف سعدالدین تفتازانی (م، ۷۹۲ ق)، در موضوع علم منطق.

مؤلف

ملا نجم‌الدین عبداللَّه یزدی (م، ۹۸۱ ق) سرآمد علمای علم منطق در زمان خویش و حتی زمانهای پس از خود بوده است. وى همدرس مقدس اردبیلى بود و در فراگیرى علوم عقلى نزد ملا جمال‌الدین محمود تلمذ نمود. شیخ‌بهائى، حسن بن شهید ثانى (صاحب معالم) و سید محمد بن علی عاملى (صاحب مدارک) از شاگردان او هستند.

عظمت آثار قلمی این فقیه فرزانه و منطقی فرهیخته بر اهل دانش و حکمت پوشیده نیست. تألیفات آخوند ملاعبدالله به دو زبان عربی و فارسی در عین استحکام و جلالت قدر، عبارات آسان دارد و برخوردار از حسن ایجاز است. برخی آثار دیگر او عبارتند از: «التجارة الرابحة فى تفسیر السورة الفاتحة»؛ «الدرة السنیة فى شرح الرسالة الالفیة»؛ حاشیه بر «حاشیه خطائى»؛ حاشیه بر «شرح شمسیه»؛ شرح «القواعد»؛ حاشیه بر «مطوّل».

اصحاب تراجم مراتب علم، تقوى و زهد او را ستوده‌اند. ملا عبدالله یزدی در اواخر دولت شاه طهماسب صفوى در ۹۸۱ قمری درگذشت.

معرفی کتاب

کتاب «تهذیب المنطق» تألیف سعدالدین تفتازانی (م، ۷۹۲ ق)، در دو بخش منطق و کلام است و «حاشیه» ملاعبدالله که سرآمد علمای علم منطق در زمان خویش بوده، تنها بر بخش منطق آن می باشد. حاشیه ملا عبدالله یزدی از دیرباز، به ویژه در حوزه‌های علمی ایران و شبه قاره هند از متون درسی مهم بشمار می‌رفته است.

مرحوم ملاعبدالله یزدی حاشیه معروف خود بر «تهذیب المنطق» را در روز ۲۷ ذی القعده ۹۶۷ قمری در نجف اشرف به پایان رساند.

حواشی و شروح

حاشیه ملاعبدالله مورد استقبال و توجه فراوان علما قرار گرفته است. شیخ آقا بزرگ تهرانی (صاحب الذریعه) در مبحث حاشیه می نویسد: تاکنون حواشی بسیاری بر حاشیه عالمانه آخوند ملاعبدالله بهابادی نوشته شده است که در اینجا نام تعدادی از آنها ذکر می شود:

• حاشیه شیخ اسحاق حویزی بر حاشیه ملاعبدالله که تا بحث قیاس پیش رفته و مشتمل بر ۳۰۰۰ بیت است.
• حاشیه ملا محمدحسین بن اسماعیل یزدی معروف به «صراط المستقیم»
• حاشیه شیخ محمدسعید فرزند سید محمد طباطبایی
• حاشیه میر صدرالدین مدرس یزدی به نام «مرصع الحواشی»
• حاشیه معروف به «کشف الاستار»
• حاشیه معروف به «تعدیل المیزان»
• حاشیه ملا عبدالرزاق لاهیجی
• حاشیه میرزا محمد فرزند احمدعلی قراچه داغی تبریزی
• حاشیه ملا محسن تهرانی
• حاشیه ملا محسن فرزند محمد طاهر قزوینی
• حاشیه میرزا محمد تنکابنی
• حاشیه میرزا محمد یزدی
• حاشیه سید محمدمهدی موسوی
• حاشیه یعقوب بختیاری حویزی

منابع

• سایت خبرگزاری رسمی حوزه.
• انجمن مفاخر فرهنگی، اثرآفرینان، ج۶، ص۱۵۹.