الفضائل (کتاب)

کتاب «الفضائل» منسوب به شاذان بن جبرئیل قمى از علماى قرن ششم هجرى در موضوع مناقب و فضائل امیرالمؤمنین على بن ابى طالب (علیه‌السلام) است. شیخ حر عاملی درباره کتاب الفضائل می گوید: کتاب خوبی است و در نزد ما نیز نسخه ای موجود است. همچنین علامه مجلسی با طرق عالی از کتابش بهره برده است.

مؤلف

از تاریخ تولد ابوالفضل شاذان ابن جبرئیل بن اسماعیل القمی اطلاعی در دست نیست اما از کتاب تراجم معلوم می شود که ایشان از اعلام قرن ششم و متولد مدینه می باشد. بعضی می گویند سال ۵۸۳ هجری مدتی در دمشق بوده است. در تاریخ وفات ایشان نیز اختلاف است. بعضی ها می گویند که او قبل از سال ۶۰۴ وفات کرده و بعضی می گویند حدود سال ۶۶۰ وفات کرده است.

کتاب ازاحة العله فی معرفه القبله من سائر الاقالیم، کتاب تفحه المولف الناظم و عمده المکلف الصائم، کتاب درر المناقب فی فضائل علی بن ابیطالب، از دیگر آثار اوست.

محمد بن جعفر المشهدی مولف المزار الکبیر، از شاگردان اوست. علامه مجلسی درباره او می گوید: الشیخ الاجل السعید، در جای دیگر الامام العالم، در جای دیگر می گوید: رئیس الحفاظ والمحدثین.

تردید در مؤلف کتاب

به رغم شهرت انتساب این کتاب به شاذان بن جبرئیل، بزرگانى چون شیخ آقا بزرگ در الذریعة و سید محسن امین در أعیان الشیعة درباره مؤلف این اثر تردید دارند. چون شاذان بن جبرئیل از بزرگان قرن ششم هجرى بوده و در اجازه‌اى که به بعضى از شاگردان خود داده تاریخ ۵۸۴ را ذکر کرده است. همچنین در ۵۴۸ هجرى، ابن زهره از او روایت نقل مى‌کند. تاریخ تدوین کتاب دیگرش إزاحة العلة نیز ۵۵۸ هجرى مى‌باشد.

از طرفى کتاب الفضائل در نیمه قرن هفتم نوشته شده چون مؤلف از حیات خود در تاریخ ذى‌قعده سال ۶۵۱ یاد مى‌کند، یا زمان اخذ برخى احادیث کتاب را سال ۶۵۲ بیان کرده است. بنابراین به نظر آقابزرگ نویسنده این کتاب مشخص نیست.

ایرادات وارد بر کتاب

• کتاب حاضر متأسفانه فصل بندى خوبى ندارد و مصنف تنها با کلماتى مانند «خبرٌ آخر» مطالب را جدا کرده و فقط در چند مورد عناوینى مانند «حدیث مولد النبی صلى‌الله‌علیه‌وآله» دارد.
• در هر حدیث ابتدا منبع و سپس سلسله سند آمده و از هر گونه توضیح و تحلیل خالى است.
• کتاب فضائل از حجمى اندک برخوردار است و مکرر چاپ شده است.

منابع

• الذریعه از آقا بزرگ تهرانی، جزء ۱۶، چاپ دوم از انتشارات دارالکتب العلمیه.
• ویکی نور.

متن کتاب

الفضائل