حدیث مصحف
«حدیث مُصَحَّف» حدیثى است که قسمتى از سند یا متن آن به کلمه یا عبارت مشابه آن تغییر یافته باشد.
مشابهت دو کلمه که موجب تصحیف مى‌شود، گاه ممکن است در کتابت باشد، مانند تصحیف «برید» به «یزید» (برید بن معاویه عجلى به یزید بن معاویه)، و «جریر» به «حریز»؛ و نیز مانند تصحیف در حدیث «من صام رمضان و اتبعه ستّاً من شوال»، که کلمه «ستّا» به «شیئا» تصحیف شده است. و مثل حدیث: «ان النبی احتجر بالمسجد»، (ای اتخذ حجرة من حصیر. یعنى رسول اکرم در مسجد حجره‌اى از حصیر و بوریا ساخت) که به «احتجم» (یعنى پیغمبر در مسجد حجامت فرمود) تصحیف شده است.
و گاهى نیز تصحیف در معنى و مفاد حدیث است، مثل این حدیث که از ابوموسى محمد بن المثنى العنزى نقل شده که گفت: «نحن قوم لنا شرف نحن عنزة صلّى الینا رسول الله» که راوى لفظ «عنزه» را که مراد عصاى کوتاه است به «عنزة» که نام قبیله راوى است، تصحیف نموده و مفاد حدیث را که حاکى از نماز گزاردن رسول خدا به طرف عصاى خویش است به نماز گزاردن رو به قبیله عنزه تغییر داده است.
به نظر می رسد که با توجه به معنای لغوی و استعمالات دو واژه تحریف و تصحیف، تحریف اعم از تصحیف است و هر گونه تغییر در کلام را شامل می گردد، اما تصحیف تنها قسمی از تحریف است که در آن تغییر واژه از یکسانی یا شباهت لفظی یا کتبی دو کلمه ناشی می شود.
پانویس
- ↑ این تصحیف توسط ابن لهیعه انجام شده.(ر.ک:تدریب الراوى، ص ۳۸۵) و مانند جمله: «الدنیا راس کل خطیئه» که در اخلاق ناصرى به «الدینار، اس کل خطیئه» تصحیف شده است.(هدیة المحصلین، ص ۷۱) و مانند تصحیف «زُر غبا تزدد حبا» (یک روز در میان زیارت کن تا موجب زیادى دوستى گردد) که بعضى به «زُر عنا تزدد حبا» (از جانب ما زیارت کن تا موجب زیادى دوستى شود) خوانند.(تدریب، ص ۳۸۵).
- ↑ درایه شهید، ص ۴۳؛ علوم الحدیث ابن صلاح، ص ۲۵۵.
- ↑ در مجمع البحرین نقل نموده: کان رسول الله یجعل العنزة بین یدیه اذا صلى و کان ذلک لیستتر بها عن المارة، (درایه مروج، ص ۷۲).
- ↑ قواعد التحدیث، ص ۱۲۶ چاپ سوم.
- ↑ دانشنامه جهان اسلام، ج۷، مدخل «تصحیف و تحریف».
منابع
- درایة الحدیث، کاظم مدیر شانه چی.
- «تصحیف و تحریف»، دانشنامه جهان اسلام، سید محمدجواد شبیری، جلد۷، ص۳۵۳-۳۶۰.