نوادر الاخبار فیما یتعلق باصول الدین (کتاب)

«نوادر الاخبار فیما یتعلق باصول الدین» یا «النوادر»، اثرى است از علامه فیض کاشانى، که پس از نگارش «الوافى» به فکر اختصار و گزیده این کتاب افتاد و در پى این مقصد، کتاب «شافى» را نگاشت و چون در این دو کتاب تنها روایات فقهى را از کتب اربعه نقل کرده بود، به فکر افتاد با استفاده از سایر منابع و کتب، روایات اصول اعتقادى و فروع فقهى را در دو کتاب مستقل به شیوه کتاب شافى، یعنى با اختصار، گرد آورد. از این رو، بخش روایات مربوط به اصول اعتقادى را در کتاب مورد بحث گرد آورد و در پایان کتاب آرزو کرده که موفق به گردآورى قسمت فقهى این طرح شود که ظاهرا بدان توفیق نیافته است.

معرفی مؤلف

محمّد بن مرتضى مشهور به ملامحسن فیض کاشانى (م، ۱۰۹۱ ق)، حکیم، محدث، مفسر، عارف، شاعر، و یکى از اکابر علما و فقهاء اخباری دوره صفویه در قرن یازدهم هجری است. از اساتید برجسته او می توان به ملاصدرای شیرازی، محمدتقی مجلسی، شیخ بهایی، میرفندرسکی و میرداماد اشاره کرد. برخی از آثار مهم ایشان عبارتند از: تفسیر صافی، تفسیر اصفی، الوافی و المحجة البیضاء.

ملامحسن فیض در سن ۸۴ سالگى، در ۲۲ ربیع الثانى سال ۱۰۹۱ در شهر کاشان از دنیا رفت و در قبرستانى که در زمان حیاتش زمین آن را خریدارى و وقف نموده بود، به خاک سپرده شد.

ساختار کتاب‌

کتاب حاضر مشتمل بر یک مقدمه کوتاه و ۷ کتاب مستقل است و در هر کتاب باب‌هاى متنوعى ذکر شده است. مجموع ابواب کتاب بالغ به یک صد و چهار باب، و تنظیم کتب و ابواب از روشى منطقى برخوردار است. با «کتاب العقل» آغاز مى‌شود و با «کتاب المعاد» پایان مى‌پذیرد و ابواب نیز به ترتیب منطقى بحث‌ها ذکر شده‌اند.

گزارش محتوا

مؤلف در این کتاب در تفسیر و توضیح روایات، تنها به بیان معانى لغات مشکله پرداخته است و فقط در موارد بسیار اندکى به توضیح روایات و یا بیان وجه جمع بین روایات مى‌پردازد. تمامى روایات این کتاب بدون سند آورده شده و مؤلف تنها به ذکر نام کتابى که از آن نقل مى‌کند، اکتفا کرده است.

روایات کتاب در هفت بخش به شرح زیر تنظیم شده است:

۱- کتاب العقل‌

۲- کتاب العلم‌

۳- کتاب التوحید

۴- کتاب نبوت و امامت‌

۵- کتاب الفتن‌

۶- کتاب ابناء القائم‌

۷- کتاب المعاد

کوچک‌ترین بخش آن، کتاب العقل مشتمل بر ۱۲ صفحه و بزرگ‌ترین بخش، ابناء القائم است. مولف، در هر کتاب باب‌هاى گوناگونى را ذکر کرده است. به عنوان مثال، برخى از عناوین اولین بخش؛ یعنى کتاب العقل به شرح زیر است:

۱- آغاز آفرینش عقل‌

۲- فضیلت عقل‌

۳- آنچه از عقل منشعب مى‌شود

۴- صفات عاقل و جاهل‌

و برخى از عناوین آخرین بخش؛ یعنى کتاب المعاد به شرح زیر است:

۱- دوران عمر

۲- یاد مرگ‌

۳- درخواست مرگ‌

۴- قبض روح‌

۵- چگونگى مرگ‌

۶- کیفیت سوال و شاهدان در قیامت‌

۷- میزان و حساب‌

۸- توصیف بهشت‌

منابع‌ کتاب

مؤلف در ابتداى کتاب، اسامى ۲۹ کتاب که از آن‌ها روایات را نقل کرده، آورده است. اسامى برخى از آن‌ها عبارت‌اند از:

کتب شیخ صدوق همچون: توحید، اکمال‌الدین، معانى‌الاخبار، علل‌الشرایع. کتاب‌هاى دیگرى چون، الاختصاص شیخ مفید، تحف‌العقول، الاحتجاج، الامالى و الغیبه شیخ طوسى، تفسیر فرات، تفسیر قمى، تفسیر عیاشى، تفسیر مجمع البیان، تفسیر جوامع الجامع، تفسیر منسوب به امام عسکرى (علیه السلام)، رجال کشى، رجال نجاشى، شرح نهج‌البلاغه ابن ابى‌الحدید، الغیبه نعمانى، و نیز از دو کتاب روایاتى آورده است که مؤلف آن‌ها را نمى‌شناخته است و به مجهول بودن آنان در اول کتاب تصریح کرده است، الشهاب نیران الاحزان و جامع الاخبار.

منابع

• مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع الحادیث [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.