اهل سنت

اهل سنت یکی از دو فرقه بزرگ از مسلمانان است که اکثریت مسلمانان را در بر می‌گیرد؛ در مقابل شیعه که اقلیت را تشکیل می دهند. اهل سنت معتقدند پیامبر اسلام، پس از خود جانشینی تعیین ننموده‌است و ابوبکر که در جریان سقیفه جانشین پیامبر شد، خلیفه اول مسلمانان و عمر و عثمان و علی سه خلیفه پس از او هستند.

واژه شناسی

واژه سُنّى از لحاظ لغت منسوب به «سنت» است، و سنت به عملى گفته می شود كه منطبق بر سنت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله باشد و از این رو در مقابل «بدعت» قرار می گیرد.

و در اصطلاح به یکی از دو فرقه بزرگ از مسلمانان گفته می شود که اکثریت مسلمانان را در بر می‌گیرد. در مقابل شیعه که اقلیت را تشکیل می دهند. اختلاف اصلی این دو فرقه بر سر مسئله جانشینی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و مسئله امامت است. اساس پيدايش اين عنوان جمعى از فقها و محدثين قرنهاى دوم و سوم هجرى بودند. اما پس از گذشت زمان و گرايش اكثر مسلمانان به اين مكاتب، اين نام در مقابل نام شيعى شناخته شد

اعتقاد اهل سنت در مسئله خلافت

اهل سنت معتقدند محمد صلی الله علیه و آله، پیامبر اسلام، پس از خود جانشینی تعیین ننموده‌است و بعد از پیامبر مردم می توانند با تشکیل شورا جانشین و خلیفه پیامبر را انتخاب نمایند. در مقابل شیعیان که معتقدند پیامبر اکرم جامعه اسلامی را بدون تعیین رهبر رها نکرده است و بعد از خود علی ابن ابی طالب را به فرمان خدا عنوان خلیفه برگزیده است. از این‌رو پس از درگذشت پیامبر صلی الله علیه و آله، نخست با تشکیل شورا در سقیفه بنی ساعده، طبق سنت شورا و بیعت، ابوبکر را که از صحابه (یاران) بود برای خلافت بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله انتخاب کردند. البته ابوبکر بعد از خود به این مبنا عمل نکرد و به صلاحدید خود عمر را به جانشینی خود انتخاب کرد. عمر نیز بعد از ابوبکر به هیچکدام از این دو روش عمل نکرد و شورایی 6 نفره تشکیل داد تا یکی را از میان خود به خلافت انتخاب نمایند.

مذاهب اعتقادی اهل سنت

در کنفرانسی که با عنوان "اهل سنت و جماعت کیست؟" از ۲۵ تا ۲۷ اگوست ۲۰۱۶ با حضور امام اکبر الازهر و ۲۰۰ تن از عالمان اهل سنت در پایتخت چچن برگزار شد اهل سنت منحصر در اهل حدیث، اشعریه و ماتریدیه دانسته شد. نکته حاپز اهمیت در این کنفرانس آن است که علمای این مذهب وهابیت که خود را سلفی می داند جزء مذاهب اعتقادی اهل سنت به حساب نیاوردند و همچنین از علمای عربستان برای شرکت در این کنفرانس دعوت به عمل نیاوردند.

اهل حدیث

پيدايش مسائل نوظهور در جوامع اسلامى ، گروهى را بر آن داشت كه براى اين مسائل پاسخ مناسبى تهيه كرده و اين نقيصه را از فقه اسلامى برطرف كنند ، و چون پاسخ روشنى در كتاب و سنت نيافتند به قياس و استحسان پناه بردند ، و اين كار سبب پيدايش مدرسه رأى گرديد. در مقابل، اهل حديث كه خود را اهل سنت مى ناميدند از حديث كنار نرفته، و در برابر اين مسائل نوظهور بى تفاوت بودند.

اهل حديث پيش از ظهور احمد بن حنبل (۱۶۴-۲۴۱ق) از اصول خاصى پيروى نمى كردند بلكه افرادى با گرايش هاى گوناگون تحت چتر اهل الحديث گرد آمده بودند و در ميان آنها ، افراد مرجئى ، ناصبى ، قدرى ، جُهَنى ، واقفى ، و متشيع زياد ديده مى شد و سيوطى اسامى آنان را در اثر خود آورده است (تدريب الحديث ، ج1 ، ص328) ولى آن گاه كه احمد بن حنبل در رأس اهل حديث قرار گرفت، همگان را تحت عقيده واحدى كه عقيده اهل سنت ناميد درآورد.

اشعریه

در آغاز قرن چهارم اسلامى، ابوالحسن علی بن اسماعیل اشعری (۲۶۰-۳۳۰ق) که شاگرد ابو على جبائى از عالمان معتزلی بود از معتزله دست برداشت و به تنظيم عقايد سنت موروث از احمد بن حنبل پرداخت. او كتب بسياری در اثبات روش خود نوشت و کوشید با وجود نهى اصحاب سنت و حديث، ادله كلامى را برای اثبات این عقائد بكار برد. مقالات الاسلامیین، الابانه، اللمع و استحسان الخوض فی علم الکلام مهم ترین آثار به جای مانده از اشعری است.

ماتریدیه

همزمان با اشعرى، ابومنصور ماتريدىِ سمرقندى در مشرق جهان اسلام با برنامه اى مشابه ابوالحسن اشعرى ظهور كرد او كه خود را ناصر اهل سنت خواند مكتبى را پى ريزى كرد كه گرايش هاى عقلانى آن بيش از اشعرى بود و سرانجام مكتب او مكتبى متوسط بين دو مكتب معتزله و اشعرى قرار گرفت. به نظر برخی او اندیشه‌هاى کلامى خود را از ابوحنیفه رئیس مذهب فقهی حنفیه اهل سنت گرفته زیرا ابوحنیفه پیش از آن که به فقه بپردازد، داراى حلقه کلامى بوده. آنگاه که با «حماد بن ابى سلیمان‌» رابطه برقرار کرد، بحث کلامى را ترک کرد و به فقه پرداخت.

مذاهب فقهی اهل سنت

از لحاظ فقهی اهل سنت به مذاهب زیر تقسیم می‌گردد:

1. مالكيه: پيروان ابوعبدالله مالك بن انس بن مالك اصبحى حميرى (93 ـ 179 ق) كه در مدينه متولد شد و همانجا درگذشت، وى به خواهش منصور عباسى كتاب الموطّأ را در فقه و حديث تصنيف نمود، پيروانش در شمال افريقا سكونت دارند.
2. حنفيه: پيروان امام ابوحنيفه نعمان بن ثابت خراسانى (80 ـ 150 ق) هستند كه از شاگردان امام جعفر صادق علیه السلام بوده، مذهب حنفى بزرگترين مذاهب اسلام است و حنفيان كه غالباً در آسيا سكونت دارند نيمى از مسلمانان روى زمين مى باشند، معروفترين تأليفات ابوحنيفه المسند در حديث و كتاب المخارج و كتاب الفقه الاكبر در فقه است.
3. شافعيه: پيروان ابوعبدالله محمد بن ادريس شافعى هاشمى مطلبى (150 ـ 241 ق) صاحب كتاب الأمّ در فقه و المسند در حديث هستند و غالباً در كردستان و مصر سكونت دارند.
4. حنبليه: پيروان ابو عبدالله احمد بن محمد بن حنبل مروزى (164 ـ 241 ق) هستند، وى صاحب كتاب المسند در حديث و الناسخ و المنسوخ در فقه و كتب بسيار ديگرى در فقه و تفسير و حديث و تاريخ است، پيروان اين مذهب در افريقا و خليج فارس و عربستان ساكنند، فرقه وهابيه پيروان شيخ محمد بن عبدالوهاب نجدى (1115 ـ 1206 ق) از مذهب حنبلى هستند.

منابع روائی اهل سنت

نزد اهل سنت شش مجموعه حديث به نام «صحاح سته» مستند و معتبر است كه شروح متعدد بر آنها نوشته شده و ملاك احكام و فتواى فقهاى ايشان مى باشد:

1. الجامع الصحيح يا صحيح بخارى، تأليف ابوعبدالله محمد بن اسماعيل بخاری(194 ـ 256 ق) است، او نخستين مؤلفى است كه احاديث صحيح منتخب را جمع آورى و طبقه بندى نمود، كتاب او نزد اهل سنت از كمال حرمت و اعتبار برخوردار است.
2. صحيح مسلم، تأليف ابوالحسين مسلم بن حجاج قشيرى نيشابورى (204 ـ 261 ق). اين كتاب و كتاب بخارى را صحيحين گويند كه بيشتر احاديث احكام اهل سنت در آنها جمع است. بعلاوه احاديثى در صحيحين آمده كه موثوق بودن رجال آن مورد اتفاق محدثين است.
3. سنن ابى داود، تأليف سليمان بن اشعث سجستانى (202 ـ 275 ق) كه شامل 4800 حديث صحيح است، تاج الدين سبكى مالكى (م 422 ق) گويد: فقها از اطلاق عنوان صحيح بر سنن ابى داود احتراز مى كنند، معذلك از كتب بسيار معتبر و موثق نزد اهل حديث است.
4. الجامع الكبير يا سنن ترمذى، تأليف ابو عيسى محمد بن عيسى (209 ـ 279 ق) شاگرد بخارى است.
5. سنن ابن ماجه، تأليف ابوعبدالله محمد بن يزيد قزوينى (209 ـ 273 ق) است.
6. سنن نسايى، تأليف ابوعبدالرحمن احمد بن على نسايى (215 ـ 303 ق)، وى ابتدا احاديث بسيارى را جمع آورده نام مجموعه خود را كتاب السنن الكبير نهاد، سپس منتخبى از آن را گرد آورد كه نامش المجتبى يا كتاب السنن الصغير است و كتاب المجتبى از صحاح سته به شمار مى رود.

پانویس