آثار ایمانایمان، تصدیق قلبی خدا، پیامبر و وحی است. از قرآن و سنّت و نیز تجربه انسانی دریافته می شود که ایمان دینی دستاوردهای زیادی دارد. می‌توان این دستاوردها را در نگاهی کلّی به دو گروه تقسیم کرد: دنیوی، اخروی. دستاوردهای دنیوی نیز در دو بخش فردی و اجتماعی شایان بحث و بررسی‌اند. ۱ - آثار دنیوی و فردی۱. آرامش و طمانینه: در اینکه ایمان مایه آرامش آدمی است، آیات و روایاتی فراوان در دست است؛ از جمله: «او است همان که بر دل‌های مؤمنان آرامش را فرو فرستاد....». ۲. امیدواری: «چشم‌داشتن به رحمت پروردگار، مایه امیدواری و دوری از یاس است». در دانش روز نیز به اثبات رسیده است که: اهل ایمان کم‌تر به یاس و افسردگی دچار می‌شوند. ۳. جلب عنایت الهی: خداوند به مؤمنان عنایتی ویژه دارد و دعای آنان را اجابت می‌کند. این حقیقت، هم در روایات و هم در آیات قرآن کریم بارها به اشارت و صراحت آمده است. ۴. رشد و بالندگی معنوی: پایداری بر ایمان معنویت را در انسان رشد می‌دهد و ایمان را ریشه‌دارتر می‌سازد تا آنجا که انسان ظرفیت و شایستگی میزبانی ملائک را می‌یابد. ۵. رحمت ویژه الهی: رحمت خداوند همه آفریدگان را می‌پوشاند؛ امّا برای مؤمنان گسترده‌تر و عمیق‌تر است. ۶. پشتیبانی الهی: از بشارت‌های آشکار الهی آن است که: اهل ایمان در حمایت و پشتیبانی الهی‌اند و خداوند آنان را در سختی‌ها و دشواری‌ها یاری می‌دهد. ۷. شکیبایی و پایداری: به تجربه ثابت شده است و نیز در گفتار بزرگان دین آمده است که: میوه ایمان، استواری و پایداری است. ۸. امان از ترس و اندوه: بنابر آیات قرآنی یکی از پیامدهای ایمان آن است که: انسان نه از گذشته خویش اندوه می‌کشد و نه از آینده می هراسد. ۹. عزّت: هر چند دریافتن این حقیقت بر بی‌ایمانان دشوار است، امّا عزّت و سربلندی راستین از آن خداوند و رسول و مؤمنان است. ۱۰. غیرت و جوانمردی: قرآن کریم درباره اهل ایمان می‌فرماید: آنان کسانی‌اند که به زنا و هرزگی تن نمی‌آلایند. از پاره‌ای روایات نیز بر می‌آید که غیرتمندی و دوری از بی‌بند و باری، از ایمان سرچشمه می گیرد. ۱۱. فضیلت و برتری: قرآن کریم درباره مؤمنان می‌فرماید: «آنان که ایمان آورده و کارهای نیک انجام می‌دهند، بهترین انسان‌هایند». ۱۲. هدایت و فراست: از نشانه‌های آشکار ایمان، هدایت و فراست است که خداوند ارزانی می‌کند. در روایتی آمده است: «از فراست مؤمن بپرهیزید که او به نور خدا می‌نگرد!». افزون بر آنچه گذشت، دیگر نشانه‌ها و پیامدهای ایمان عبارت‌اند از: مسئولیّت‌پذیری، دل نبستن به دنیا، سلامت جسم و جان، خوش‌بینی به جهان هستی، هدف‌داری و.... به اعتقاد امام خمینی کسی که درکی از معارف ندارد، ایمان ندارد و خداوند نوری که همان عصمت است را در او قرار نمی‌دهد. (مَن لَّمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُورًا فَمَا لَهُ مِن نُّورٍ) زیرا حقیقت ایمان همان نور است و نور به‌حسب تفسیر روایات عصمت است. از این روی ایشان برای ایمان و مراتب آن، آثار و نشانه‌هایی ذکر می‌کند از جمله حصول فضایل اخلاقی: ایمان در وجود شخص مؤمن، فضائل اخلاقی چون توکل، تسلیم، رضا را به وجود می‌آورد [۲۱]
خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۹۷-۹۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.
و از سویی با به‌وجودآمدن اوصاف معنوی و صوری در پرتو ایمان، رذایل اخلاقی از شخص مؤمن دور می‌شود و شخص صاحب ایمان از اوصافی مانند: بدخواهی، حب دنیا، حزن و خوف پاکیزه می‌شود چنان‌که ایمان واقعی سبب ترس از خدا و ترس از معاد است و شخص را به عمل وامی‌دارد و کسی که تنها به زبان ابراز ایمان کند و چنین خوفی نداشته باشد در زمره منافقان است. به اعتقاد امام خمینی ایمان و تصدیق اگر به قلب برسد، برای قلب حالت اطمینانی حاصل می‌شود که اعتماد به غیرحق نمی‌کند. در مقابل، اعتماد به دنیا و آباد کردن آن ناشی از ضعف ایمان به آخرت است وگرنه اگر ایمان انسان قوی باشد، در صدد اصلاح آخرت و آباد کردن آن نیز برمی‌آید. به باور ایشان از نشانه‌های مؤمن حقیقی این است که قلب شخص، حضور حق‌تعالی و احاطه قیومی و عظمت و جلال او را دریافته باشد و از این عظمت و جلال ترسان باشد و طبق بعضی آیات الهی (اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ اِذَا ذُکِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَاِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ اِیمَانًا) وقتی آیات الهی بر او تلاوت می‌شود ایمانشان فزونی می‌یابد. این افراد تنها به خداوند توکل و اعتماد می‌کنند و چشم امید به دیگران ندارند. [۲۶]
خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۹۱-۹۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.
به اعتقاد امام خمینی مؤمن تابع انسان کامل است و چون انسان کامل سیر بر طریق مستقیم و اعتدال اسم جامع است، پس مؤمن نیز به‌تبع او بر صراط مستقیم است، به‌شرط اینکه قلب خود را از تصرفات شیطان و انیت و انانیت حفظ کند. [۲۷]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۵۲۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۲ - آثار دنیوی و اجتماعی۱. آرامش اجتماعی: ایمان، مایه پای‌بندی انسان به ضوابط اخلاقی و احکام عملی است و مسلمانان از تعدّی به حقوق یکدیگر می‌پرهیزند و بدین‌سان، جامعه اسلامی پیوسته در آرامش و آسایش است. مؤمن در رفتار و کردار و گفتار خویش، می‌کوشد تا به دیگران آسیب نرساند و بر کسی ستم نکند. رفتار او به گونه‌ای است که در برخی روایات آمده است: «مؤمن گویی لجام بر دهان دارد». نیز در روایتی آمده است: «مسلمان کسی است که مسلمانان از دست و زبانش ایمن‌اند». ۲. برکت الهی: قرآن آشکارا می‌فرماید: اگر مردم ایمان آورند و پرهیزگاری کنند، برکات آسمان و زمین بر آنان گشوده می‌شود. ۳. همیاری و همدردی: از وظایف دینی مؤمنان است که به یاری یکدیگر بشتابند و به آنچه در جامعه اسلامی می‌گذرد، حسّاسیّت نشان دهند؛ چنان که در روایتی از پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پرداختن به امور مسلمانان، شرط مسلمانی دانسته شده است. همچنین در برخی روایات آمده است که: آن مسلمانی بهتر است که نفع او برای مردم بیش‌تر است. ۴. برادری و محبّت: ایمان مایه برادری و محبّت مؤمنان است. این حقیقت را قرآن آشکار بیان می‌فرماید: «مؤمنان، برادر یکدیگرند». ۵. خلافت و حکومت الهی: از وعده‌های الهی به مؤمنان، حکومت‌یافتن در زمین است و شایسته‌گشتن برای خلافت الهی. ۳ - آثار اخروی۱. آمرزش: آیاتی پرشمار از قرآن کریم بیان می‌فرمایند که: خداوند گناهان مؤمنان را می‌آمرزد. ۲. پاداش الهی: ایمان، انسان را شایسته پاداش الهی می‌کند و او را از نعمت‌های اخروی بهره‌مند می‌سازد. ۳. جاودانگی در بهشت: آرزوی انسان جاودانگی است؛ امّا آن جاودانگی که همراه سعادت و آسایش و راحتی باشد. قرآن کریم بارها فرموده است که: ایمان مایه جاودانگی در بهشت است. ۴. روزیِ نیکو: قرآن می‌فرماید: «آنان که ایمان آوردند و هجرت کردند و در راه خدا به جهاد برخاستند و... روزی نیکو از آنِ آنان است». ۵. لذّت پیوسته: قرآن می‌فرماید: «ای پیامبر ما! به آنان که ایمان آورده و اعمال شایسته انجام داده‌اند، بشارت ده که برایشان باغ‌هایی است که در آنها نهرها جاری است. هر گاه از میوه‌های آن روزی خورند، گویند: پیش از این در دنیا، از چنین میوه‌هایی برخوردار شده بودیم، که این میوه‌ها شبیه به یکدیگرند. و نیز در آنجا همسرانی پاکیزه دارند و در آنجا جاودانه باشند». ۴ - پانویس۵ - منبع• پژوهشکده تحقیقات اسلامی، فرهنگ شیعه، ص۳۶-۳۳، ناشر، زمزم هدایت • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |