ابلیس (مفردات‌نهج‌البلاغه)اِبلیس (به کسر الف) یکی از مفردات نهج البلاغه، به معنای یأس از رحمت خدا می‌باشد که حضرت علی (علیه‌السلام) در خصوص نکوهش «کبر»، استکبار شیطان و ... از این واژه استفاده نموده است. ۱ - مفهومشناسیاِبلیس (به کسر الف) به معنای یاس از رحمت خدا، که به شیطان نیز به همین جهت ابلیس گفته می‌شود. با این بیان «ابلیس» وصف است نه اسم چنان‌که در مجمع البیان آمده است: «ابلیس نامی غیر عربی است». البته عده‌ای دیگر بر این باورند که: ابلیس کلمه‌ای عربی است و از ابلاس مشتّق شده است. در صحاح و قاموس آن‌را عربی و از ابلاس گرفته‌اند. آمده است. ۲ - کاربردهاامام (صلوات‌الله‌علیه) در موارد گوناگونی از این واژه استفاده نموده است که عبارتند از: ۲.۱ - نکوهش کبرامام (علیه‌السلام) در خطبه قاصعه در خصوص مذمّت «کبر» فرموده است: «فاعتبروا بما کان من فعل الله بابلیس اذا حبط عمله الطویل و جهده الجهید و کان قد عبدالله ستّة الاف سنة ... عن کبر ساعة واحدة؛ عبرت بگیرید از آنچه خدا با ابلیس کرد که عمل طولانی و تلاش کامل او را در اثر تکبّر ساعتی باطل کرد با آن‌که شش هزار سال به خدا عبادت کرده بود.» ۲.۲ - انذار دادن نسبت به خشمآن حضرت (علیه‌السلام) همچنین خطاب به حارث همدانی می‌نویسد: «و احذر الغضب فانّه جند عظیم من جنود ابلیس.» ۲.۳ - استکبار ابلیسهمچنین آن حضرت (علیه‌السلام) در رابطه با استکبار ابلیس فرموده‌اند: «اعترضته الحمیّة فافتخر علی آدم بخلقه و تعصّب علیه لاصله فغدوّ الله امام المتعّصبین و سلف المستکبرین الذی وضع اساس العصّبیة ... الا ترون کیف صغّر الله بتکبّره و وضعه بترّفعه.» در همین خطبه ابلیس را فرشته (ملک) شمرده و فرموده است «فاعتبروا بما کان من فعل الله بابلیس ... من کبر ساعة ... کلّا ما کان الله سبحانه لیدخل الجنة بشرا بامر اخرج به منها ملکا؛ عبرت گیرید از آنچه خدا با ابلیس کرد در اثر تکبر ساعتی، نه هرگز خدا بشری را به بهشت در اثر تکبّر داخل نخواهد کرد با آن‌که بدان وسیله ملکی را از آن بیرون کرده است.» ۳ - تعداد کاربرداین واژه دوازده بار در «نهج البلاغه» آمده است. ۴ - پانویس۵ - منبعقرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «ابلیس»، ص۱۵۳. |