اخبار من بلغاخبار من بلغ به احادیث بیان‌گر حکمِ عمل کننده به حدیث، به امید ثواب منقول اطلاق می‌شود. ۱ - تعریف«اخبار من بلغ» اخباری است با این مضمون که اگر در روایات ضعیف منسوب به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) وعده پاداش و اجر بر انجام عملی آمده باشد و کسی آن عمل را به شوق رسیدن به آن پاداش انجام دهد، به ثواب آن می‌رسد، اگر چه در واقع چنین کلامی از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) صادر نشده باشد. مقتضای اخبار من بلغ اين است که چنان‌چه کسی به حديثی- که در بردارنده ثوابی برای انجام يا ترک عملی است-دست يابد و برای نيل به آن ثواب، به مقتضای حديث عمل کند، پاداش آن به وی داده می‌شود؛ هر چند حديث، آن گونه که نقل شده، نباشد. ۲ - مثالمانند: صحیحه «هشام بن سالم» از امام صادق (علیه‌السلام): «من بلغه عن النبی (صلی‌الله‌علیه‌وآله) شیء من الثواب فعمله کان اجر ذلک له و ان کان رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) لم یقله؛ اگر روایتی از پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در مورد ثواب بر انجام عملی، به شخصی برسد و او به همین قصد به آن عمل کند، اجر و ثواب آن عمل را می‌برد، هر چند پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله)آن را نفرموده باشد». اخبار زیادی در این باب وارد شده است که همگی دارای چنین مضمونی می‌باشد. ۳ - دیدگاههادر مورد «اخبار من بلغ» دو نظریه وجود دارد: ۱. «اخبار من بلغ» به عنوان احتمال ثواب، دلالت بر استحباب می‌کند، نه به عنوان خود عمل؛ یعنی این اخبار، در جایی که روایت ضعیفی، برای دو رکعت نماز خاص، ثواب نقل کرده است، نمی‌گوید آن دو رکعت نماز مستحب است، بلکه می‌گوید چون در آن نماز، احتمال ثواب هست، شما به عنوان «محتمل الثواب»، و یا به بیان دیگر، به عنوان احتیاط، می‌توانید آن را به جا آورید؛ از این رو، انجام آن عمل به عنوان احتیاط است، مانند سایر اوامر احتیاطی. بنابراین، اخبار من بلغ با احتیاط منافات ندارد. «شیخ انصاری» بر این نظر است که اخبار من بلغ بر استحباب نفس عمل دلالت ندارد و ترتب ثواب، مستلزم کشف امر مولوی نیست. ۲. مرحوم «آخوند» معتقد است بعضی از این اخبار، مثل صحیحه «هشام بن سالم» دلالت بر استحباب نفس عمل می‌کند و ما از ترتب ثواب، استحباب عمل را کشف می‌کنیم. ثمره این دو قول این است که بنا بر نظر اول، به استحباب عمل نمی‌توان فتوا داد، بلکه انجام آن رجائاً و به امید مطابقت با واقع، مستحب است؛ اما بنا بر نظر دوم، به استحباب عمل می‌توان فتوا داد. ۳.۱ - دیدگاه شهید صدرشهید صدر (رحمه‌الله) درباره این اخبار چهار وجه را مطرح کرده است: ۱. در مقام جعل حجیت برای مطلق بلوغ خبر می‌باشد؛ ۲. در مقام انشای حکم استجباب واقعی نفسی برای بلوغ خبر به عنوان ثانوی می‌باشد؛ ۳. ارشاد به حکم عقل بر حسن احتیاط و ثواب بردن محتاط می‌باشد؛ ۴. انشای وعد مولوی است برای مصلحتی که در نفس وعد وجود دارد. وی خود تلفیقی از وجه سوم و چهارم را می‌پذیرد. [۷]
فاضل لنکرانی، محمد، ایضاح الکفایه، ج۴، ص۵۲۶-۵۳۶.
[۸]
فاضل لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه، ج۱۱، ص۴۸۳.
۴ - مفاد اخبار من بلغدر اين که مفاد اخبار من بلغ ارشاد به حکم عقل است به حسن انقیاد و امتثال امر مولا و ترتّب ثواب بر آن- هر چند واقعيّت، چيزی جز آن باشد که رسيده است- يا اسقاط شرايط حجيّت خبر در خصوص مستحبات- به اين معنا که در احاديث دلالت کننده بر استحباب چيزی، عدالت و وثاقت راوی شرط نيست- اختلاف است. بنا بر نظر دوم که دستاورد آن، قاعده تسامح در ادله سنن است فقیه می‌تواند با استناد به خبر ضعیف، به استحباب چيزی فتوا دهد، بر خلاف نظر اول. ۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۱۲۸، برگرفته از مقاله «اخبار من بلغ». فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۱، ص۳۲۵. |