استدراجات مستمعاستدراجات مستمع یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای ایجاد حالت انفعال نفسانی در شنونده از سوی خطیب به منظور زمینه‌سازی برای پذیرش مطلوبش است. ۱ - اقسام استدراجاتاعوان در خطابه به استدراجات و نصرت تقسیم می‌شود. استدراجات سه قسم است: ۱. استدراجات مستمع؛ ۲. استدراجات قائل؛ ۳. استدراجات قول. ۲ - توضیح اصطلاحاستدراجات مستمع یا شنونده این است که گوینده بر حسب منظور خویش، حالت رقت یا قساوت یا شجاعت یا رقابت و یا غیر اینها را در شنونده ایجاد کند تا وی را برای پذیرش نتیجه مطلوبش آماده و وادار سازد. بدین‌سان، یکی از زیرکی‌ها و مهارت‌های خطیب این است که زمینه خرسندی شنوندگان را فراهم کند.در این باره، خطیب باید از شنوندگان دل‌جویی و توجه آنها را به خود جلب کند تا آنها را برای شنیدن سخنانش آماده کند؛ مثلاً در شنوندگان، یک حالت انفعال نفسانی مناسب با هدفش ایجاد کند؛ مثل اینکه حالت انفعالی رقت قلب و مهربانی را در آنان ایجاد کند تا آنها را برای کمک مالی قانع کند و یا مثل اینکه در آنها حالت انفعالی خشم و غضب را درباره امری ایجاد کند، سپس آنها را قانع سازد به اینکه فلان شخص را باید اعدام کرد و یا مثل اینکه با یک سلسله لطیفه‌ها آنان را بخنداند و یا مثل اینکه صفات پسندیده حاضران را بر شمرد و آنان را به شجاعت، جوان‌مردی، عدالت و از خود گذشتگی بستاید. ۳ - شرط اساسی تاثیر سخنچیزی برای خطیب بدتر از آن نیست که زبان به تحقیر، اهانت و تمسخر حاضران گشاید. اگر چنین باشد، خطابه او یا کم‌اثر است یا به کلی بی‌اثر؛ به عبارت دیگر، شرط اساسی تاثیر سخن خطیب در حاضران، ایجاد تفاهم کامل با آنهاست؛ پس اگر آنان را خوار و ناچیز شمارد، تفاهم لازم را منتفی می‌سازد. خطیب ماهر و موفق، کسی است که بتواند با شنوندگان بجوشد و خود را از آنان بداند و به ایشان بفهماند که متحد آنها و شریک غم و شادی آنها و حافظ منافع‌شان است. [۱]
ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۲۷۱.
[۳]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۳۴۶.
۴ - پانویس
۵ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «استدراجات مستمع»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۰/۳۰. رده‌های این صفحه : اصطلاحات منطقی
|