اسماعیل بن محمد تمیمیتمیمی، اسماعیل بن محمد بن حامد، از نخستین رجال برجسته و داعی مذهب دروزی در قرن پنجم است. ۱ - عناوین تمیمی در منابع دروزیآگاهی ما در باره حیات وی اندک است. در منابع دروزی از او با عناوینی چون نفس کلی، مشیئه، حجة الامام، داعی الامام، صفوة المستجبّین، هرمس، اخنوخ و مجتبی یاد شده است [۱]
عبداللّه نجّار، مذهب الدروز و التوحید، ج۱، ص۱۳۷، مصر ۱۹۶۵.
[۲]
عبدالرحمان بدوی، مذاهب الاسلامیین، ج۲، ص۵۱۰، بیروت ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
[۳]
عارف تامر، تاریخ الاسماعیلیة، ج۳، ص۷۱، لندن ۱۹۹۱.
[۴]
مرسل نصر، الموحدون (الدروز) فی الاسلام، ج۱، ص۸۳، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۲ - مرتبه دینی تمیمیتمیمی از نظر سلسله مراتب دینی دروزیه در بالاترین مرتبه، که «حدود» نامیده می‌شد، قرار داشت. وی حد دوم از حدود پنج گانه محسوب می‌شد و در مرتبه بعد از حمزة بن علی زوزنی، امام و آغازگر تبلیغ علنی این فرقه در ۴۰۸، قرار داشت [۵]
ابوعزالدین، ۱۹۹۰، ص ۱۳۷، نجلا م ابوعزالدین، الدروز فی التاریخ، بیروت ۱۹۹۰
[۶]
عبدالرحمان بدوی، مذاهب الاسلامیین، ج۲، ص۵۱۰، بیروت ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۳ - ارتباط تمیمی با حمزة بن علی زوزنینزدیکی تمیمی به حمزه به قدری بود که با این‌که هیچگونه پیوند خویشاوندی نداشتند، او را صِهرِ (داماد) حمزه می‌نامیدند. [۷]
عبداللّه نجّار، مذهب الدروز و التوحید، ج۱، ص۱۳۹، مصر ۱۹۶۵.
[۸]
عبدالرحمان بدوی، مذاهب الاسلامیین، ج۲، ص۵۱۰، بیروت ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
حمزه در فرمان انتصاب یکی از حدود، وی را زیردست تمیمی معرفی کرده است [۹]
عبداللّه نجّار، مذهب الدروز و التوحید، ج۱، ص۱۱۶، مصر ۱۹۶۵.
و در نامه ای به تمیمی ــ که با عنوان «سجلّ المجتبی» در مجموعه رسائل دروزیها موجود است ــ به وی اختیار تام داد تا هر که را لازم می‌داند منصوب، و هر که را می‌خواهد عزل کند. بعلاوه، اطاعت از تمیمی را لازم و آن را همچون اطاعت از خود اعلام کرده است. [۱۰]
عبداللّه نجّار، مذهب الدروز و التوحید، ج۱، ص۱۳۹، مصر ۱۹۶۵.
۴ - نقش تمیمی در استقلال نَشْتَکین دَرَزیاز نقش تمیمی در جریان ادعای استقلال نَشْتَکین دَرَزی از حمزه، جز نامهای که وی در آن نشتکین را منحرف معرفی کرده است، اطلاع دیگری نداریم. [۱۱]
عبداللّه نجّار، مذهب الدروز و التوحید، ج۱، ص۱۳۸ـ۱۳۹، مصر ۱۹۶۵.
۵ - زندگی مخفیانه تمیمیتمیمی، اندکی پس از اختفای حمزه در ۴۱۱، به دلیلی نامعلوم، مجبور به زندگی مخفیانه شد. شاید علت اختفای هر دو سخت گیری ظاهر، حاکم فاطمی، بر دروزیها و تعقیب و شکنجه آنان بوده است. [۱۲]
نجلا م ابوعزالدین، الدروز فی التاریخ، ج۱، ص۱۳۳ـ ۱۳۵، بیروت ۱۹۹۰.
۶ - آثار تمیمیبه گفته مرسل نصر، [۱۳]
مرسل نصر، الموحدون (الدروز) فی الاسلام، ج۱، ص۸۳، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
تمیمی مجموعه‌ای از رسائل فلسفی داشته که اکثر آن‌ها مفقود و برخی از آن‌ها نیز تحریف شده است. فقط چند رساله از تمیمی به نامهای سجلّالمجتبی، تقسیم العلوم، رسالة الزناد، رسالة الشمعة، الرشد و الهدایة، و قصیده شعرالنفس به جا مانده، که در مجموعه مقدّس دروزیها به نام رسائل الحکمة یا الحکمة الشریفه موجود است. [۱۴]
عبدالرحمان بدوی، مذاهب الاسلامیین، ج۲، ص۵۲۴، بیروت ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
[۱۵]
عبدالرحمان بدوی، مذاهب الاسلامیین، ج۲، ص۵۲۸ ـ ۵۲۹، بیروت ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
[۱۶]
نجلا م ابوعزالدین، الدروز فی التاریخ، ج۱، ص۱۰۸، بیروت ۱۹۹۰.
[۱۷]
مرسل نصر، الموحدون (الدروز) فی الاسلام، ج۱، ص۸۳، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
رساله تقسیم العلوم را، که او به امر حمزه نوشته بوده، عبدالرحمان بدوی در مذاهب الاسلامیین به‌طور کامل، و بر اساس دو نسخه، چاپ کرده است. [۱۸]
عبدالرحمان بدوی، مذاهب الاسلامیین، ج۲، ص۶۹۴ـ ۷۰۵، بیروت ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
رساله ای نیز در رد شریعت مسیح به وی نسبت داده شده است. [۱۹]
عبدالرحمان بدوی، مذاهب الاسلامیین، ج۲، ص۵۵۳، بیروت ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳.
۷ - تاریخ وفات تمیمیدر باره تاریخ وفات تمیمی اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی آن را ۴۱۸ و برخی ۴۲۷ می‌دانند. باتوجه به این‌که حمزه در ۴۱۸ طی نامهای یکی از حدود را به نام علی بن احمد سَمّوقی، مأمور کرده که دعوت مذهب دروزی را علنی کند و پس از آن هیچ نشانی از فعالیت تمیمی وجود ندارد، شاید بتوان گفت که وی در این تاریخ درگذشته است. [۲۰]
عبداللّه نجّار، مذهب الدروز و التوحید، ج۱، ص۱۴۰، مصر ۱۹۶۵.
۸ - فهرست منابع(۱) نجلا م ابوعزالدین، الدروز فی التاریخ، بیروت ۱۹۹۰. (۲) عبدالرحمان بدوی، مذاهب الاسلامیین، بیروت ۱۹۷۱ـ۱۹۷۳. (۳) عارف تامر، تاریخ الاسماعیلیة، لندن ۱۹۹۱. (۴) عبداللّه نجّار، مذهب الدروز و التوحید، مصر ۱۹۶۵. (۵) مرسل نصر، الموحدون (الدروز) فی الاسلام، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تمیمی»، شماره۳۸۹۸. |