الطبقات الکبریالطبقات الکبری، نام کتابی از محمد بن سعد بن منیع بغدادی با موضوع زندگی و سیره پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و یاران ایشان بوده و در آغاز سده سوم هجری نوشته شده است. ۱ - معرفی اجمالیاین کتاب که طبقات ابن سعد نیز نامیده می‌شود از مهم‌ترین منابع سیره‌نویسی و صحابه‌شناسی (رجال حدیث) به شمار می‌رود که توسط محمد بن سعد بن منیع هاشمی (۱۶۸ـ۲۳۰) تالیف شده است. ابن سعد که شاگرد و کاتب واقدی بود همه دست‌نوشته‌های او را در دست داشته و توانست که با توسعه دانش حدیثی و تاریخی خود از طریق تحصیل در شهرهای مختلف عراق و حجاز، نوشته‌های استادش واقدی را تکمیل کند. اما تنظیم و منسجم‌کردن همه این مطالب توسط خودش مقدور نشد و پس از وفاتش توسط شاگرد مبرّز وی یعنی حسین بن فهم تدوین شد. یعنی کتاب طبقات در واقع توسط ابن فهم تدوین شده است اگر چه محتوا و مطالب آن از ابن سعد است. ۲ - اهمیت کتاببه هر حال این کتاب مهم‌ترین کتابی است که از قرن دو و سه باقی مانده و بسیاری از مطالب مربوط به سیره نبی اکرم و اصحاب ایشان، و همچنین بررسی شخصیت‌های مهم اسلام تا زمان خودش را در بر دارد. این کتاب از منابع مهم مورخان وسیره‌نویسان متاخر از اوست و دانشمندانی مثل بیهقی، ابن اثیر، ذهبی، ابن حجر و دیگران مطالب آن را نقل و بررسی کرده‌اند. کتاب‌هایی با عنوان طبقات، فراوان تالیف شده است و اولین آنها توسط واصل بن عطا (م ۱۳۱ق) بنیانگذار فرقه معتزله تالیف شد که «طبقات اهل العلم و الجهل» نام داشت و حدوداً پانزده کتاب با این عنوان وجود دارد مثل طبقات ابن سلام، طبقات ابن قاضی شهبه، طبقات زبیدی، طبقات ابن معتزّ و.... اما کتاب ابن سعد اهمیت بسزایی در این زمینه دارد و علت آن هم تقدم در جامعیت نسبت به سایر کتاب‌های تالیف شده است و اینکه مفصل‌ترین کتاب در زمینه صحابه‌شناسی و سیره‌شناسی می‌باشد. ۳ - محتوای کتابدر این کتاب اطلاعات فراوانی درباره حدود چهار هزار و دویست و پنجاه شخص که از آغاز اسلام تا دهه چهارم قرن سوم هجری قمری سهمی در روایت حدیث داشته‌اند آمده است. از این تعداد، ششصد نفر زن هستند و بقیه آنها مرد هستند. جلد اول و بیش از نصف جلد دوم آن به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) اختصاص دارد و سپس به صحابه و تابعین پرداخته است. این کتاب در هشت مجلد چاپ شده و جلد نهم آن به عنوان طبقه پنجم به آن افزوده شده است و سه مجلد به عنوان فهرست نیز بر آن ضمیمه شده است. البته در این کتاب شرح حال عده‌ای از راویان متاخر از ابن سعد نیز موجود است که نشانه تدوین کتاب توسط شاگردان ابن سعد می‌باشد. ابن سعد که یک سنی مذهب متعصب بوده است در بسیاری از موارد، در شرح حال شخصیت‌های شیعه و نقل وقایع مربوط به شیعه کینه‌ورزی خود به شیعیان را اظهار کرده است. ۴ - روش تألیفروش مولف در تالیف طبقات «حدیثی» بوده و حتی جزیی‌ترین مطالب را با نقل سند ذکر کرده است. هر طبقه از این کتاب تقریباً یک دوره بیست ساله را در بر می‌گیرد. [۱]
بغدادی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد بن عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق، مقدمه محقق.
[۲]
بغدادی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد بن صامل السلمی، طائف، مکتبة الصدیق، ۱۴۱۴ق، مقدمه محقق.
[۳]
زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، چ۸، ۱۹۸۹م، ج۱، ص۱۳۶.
[۵]
ابوسعید سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، تحقیق عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، حیدرآبادی، مجلسی دائرة المعارف العثمانیة، ۱۳۸۲ق، ج۱۱، ص۶ و بعد.
[۶]
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق، ج۱۲، ص۵۱۲.
۵ - پانویس
۶ - منبعپایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی، برگرفته از مقاله «الطبقات الکبری»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۳/۶. |