زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه
 

تورکپولی




تورکپولی (یا تورکپلها)، عنوان سربازانِ مزدورِ پیشتر مسلمان و سپس مسیحی شده ترک تبار ( که مسیحیت آنان تشریفاتی
[۱] مایر، ص ۱۹۷.
و احتمالاً به منظور ورود در خدمت مسیحیان و دریافت مزد بوده است )، در سپاه روم شرقی و امپراتوری لاتینی قسطنطنیه (۱۲۰۴ـ۱۲۶۱/ ۶۰۰ـ ۶۵۹).


۱ - معرفی اجمالی


این افراد در مناطق بالکان ، خاورمیانه ، قبرس و رودس از اواخر قرن پنجم / یازدهم به بعد، بویژه اواخر قرن ششم / دوازدهم و قرون هفتم و هشتم / سیزدهم و چهاردهم ، خدمت می‌کردند.
[۲] آمانتس ، ص ۳۲۵ـ۳۲۶.
[۳] دیامنت ، ص ۱۸۳ـ ۲۰۴.
دانشمندان یونانی گاه به اشتباه آنان را به نهاد قدیمی عثمانی ، به نام دِوشیرمه (استخدام پسربچه‌ها برای سربازی) و دسته‌های ینی چری نسبت داده‌اند که نیاکان آنان سربازان مزدور ایرانی (مثلاً سلجوق و ترکمن ) مشغول خدمت در روم شرقی بودند.
[۴] پاخیمرس ، چاپ بن ، ج ۲، ص ۵۲۳ ـ ۵۲۴.
وقایع نگاران صلیبی اعقاب بعدی آنها را تورکپولهایی می‌دانند که یا نزد ترکان پرورش می یافتند یا مادرشان مسیحی و پدرشان ترک بود.
[۵] ریموند آگیلری، ص ۲۴۶.
و یا کافرانی بودند که به نامهای مسیحی خوانده می شدند و پدری ترک و مادری یونانی داشتند.
[۶] آلبر اکسی ، ص۳۸۰.


۲ - قدیمترین کاربرد این اصطلاح


قدیمترین کاربرد این اصطلاح در سندی از روم شرقی مشاهده می‌شود، که در آن به راهب آتنی ، سرجیوس توروکوپولوس (۴۷۵/۱۰۸۲) که احتمالاً پیشتر مسلمان بوده ، اشاره شده است . یقیناً مشهورترین تورکپول روم شرقی تتیکیوس (۱۰۷۸ـ۱۰۹۹ یا ۱۱۰۳) بود که بنا بر نظر آنّاکومننا
[۷] اسکولاتوس ، ص ۲۸۷ـ۲۹۲.
. به امپراتور آلکسیوس اول کومننوس خدمت می کرد و در مقابل نورمانها، سلجوقیان روم ، پچنگها ، قپچاقها و شهسوارانِ اولین جنگ صلیبی جنگید و به مقام بلندی رسید، اما سرانجام در ۴۹۱/۱۰۹۸ از محاصرة انطاکیه دست کشید و بدین ترتیب روم شرقی فرصت گرانبهای تصرف دوبارة انطاکیه را از دست داد.
[۸] فرانس ، ص ۱۳۷ـ ۱۴۷.
[۹] ساویدس ، ۱۹۹۱ـ۱۹۹۲، ص ۲۳۵ـ ۲۳۸.
حتی پس از آن ، آلکسیوس اول از تورکپولها در مقابل سلجوقیان استفاده کرد و نیز دسته های تورکپول بیشتری را به خدمت صلیبیان گماشت.
[۱۰] آنّاکومننا، ج ۳، ص ۱۲.
[۱۱] آلبر اکسی ، ص ۵۷۵.


۳ - شرح مفصل


شرح مفصّلی از تورکپولهایی که در خدمت روم شرقی بودند در آثار گئورک پاخیمرس و نیکفوروس گرگوراس به چشم می خورد. گزارش گرگوراس
[۱۲] گرگوراس ،چاپ بن ، ج ۱، ص ۲۲۹.
حاکی از آن است که اعقاب تورکپول سلطان سلجوقی روم ، کیکاووس دوم ، در خدمت فرمانروایان سلسلة پالایولوگوس ، میخائیل هشتم (۶۵۷ یا ۶۵۹ـ۶۸۱/ ۱۲۵۹ یا ۱۲۶۱ـ۱۲۸۲) و آندرونیکوس دوم ، در مقابل مهاجمان کاتالونیایی و حاکمان نیمه مستقل تِسالی / تِسالیه به شهرت رسیدند (ح ۶۶۶ـ ۶۷۸ تا ۷۳۰ـ۷۳۴/ ۱۲۶۸ـ۱۲۷۹ تا ۱۳۳۰ـ ۱۳۳۴). تورکپولها در جنگ یونانی ـ رومی که در ۶۶۱ـ۶۶۲/ ۱۲۶۳ـ۱۲۶۴ در موره / مورئا رخ داد، به سود رومیان شرکت کردند. در اواخر قرن هفتم / سیزدهم ، تورکپولها در مرکز و شمال غربی مقدونه یونان ، در منطقة رودخانة واردار مستقر شدند.
[۱۳] زاخاریادو ، ص ۶۲ـ۷۴.
[۱۴] وریونیس ، ص ۴۴۱ـ ۴۴۲.
هنگامی که در اوایل قرن هشتم / چهاردهم تعدادی از آنها در بخش غربی تراکیا/ تراکیه در رشته کوه رودوپ ساکن شدند، در لشکرکشیهای کاتالونیا به روم شرقی شرکت کردند؛ سپس از مهاجمان غارتگر جدا شدند و نهایتاً بخشی از آنان به سوی صربستان حرکت کردند. در طرابزون کتیبه ای به تاریخ یهودی ۶۸۴۱ (۷۰۴ تا ۷۰۶/ ۱۳۰۵ـ۱۳۰۶) از گئورگیوس ترکوپولوس نام برده است.
[۱۵] بریر و وینفیلد ، ج ۱، ص ۲۲۸، پانویس ۳۵۴.


۴ - همراهی تورکپولها با مسیحیت شرق


در طول جنگهای صلیبی بسیاری از تورکپولها با مسیحیت شرق (قرنهای ششم و هفتم / دوازدهم و سیزدهم ) همراهی کردند؛ هم به عنوان دسته های جنگجو در مقابل مسلمانان (برای نمونه در جنگ پنجم صلیبی ، از ۶۱۴ـ ۶۱۸/ ۱۲۱۷ـ ۱۲۲۱، هنگامی که اوگ اوّل لوزینی قبرسی ــ از خاندان لوزینیان ــ آنان را اعزام کرد، و آنان توانستند جایگاه برجسته ای در سپاه صلیبیان کسب کنند)، هم در خدمت رسته های نظامی
[۱۶] ابن منقذ، کتاب الاعتبار ، چاپ فیلیپ حتی، ص ۵۰ ـ ۵۱ .
[۱۷] هساویدس ، ۱۹۹۳، ص ۱۲۳ـ ۱۲۴.
[۱۸] ساویدس ، ۱۹۹۳، ص ۱۲۶ـ۱۳۰.
[۱۹] فرهنگ بیزانس آکسفورد ، ذیل مادّه.
ژان ریشار بر این نکته تأکید کرده است که در مشرق ، تورکپولها به تقلید از تورکپولهای روم شرقی به کار گرفته می‌شدند.
[۲۰] ژان ریشار ،۱۹۷۷، ص ۷ـ ۸.
[۲۱] ژان ریشار ، ۱۹۷۹، ص ۱۴۰.


۵ - چهارمین جنگ صلیبی


به دنبال چهارمین جنگ صلیبی از ۶۰۰/۱۲۰۴ تورکپولها به منظور تقویت سپاهیان امپراتوری روم وارد رومانی و قسطنطنیه شدند، همچنین در جنگ بعدی با بلغارها شرکت کردند.
[۲۲] ویلاردوئن ، ج ۲، بندهای ۱۳۶ .
[۲۳] ویلاردوئن ، ج ۲، بندهای۴۳۸.
در قبرس تورکپولها از قرن ششم / دوازدهم به بعد در خدمت روم بودند، گی اول لوزینی ، پس از برانداختن حکومت روم شرقی اقطاعاتی میان جنگجویان مزدور بلندمرتبة تورکپول که به ریاست تورکپولی بزرگ حفاظت از جزیره را به دست گرفتند، تقسیم کرد. از آن پس در منابع لاتین
[۲۴] هیل ، ج ۲، ص ۴۰.
[۲۵] هیل ، ج ۲، ص ۵۴.
[۲۶] ادبوری ، ص ۱۷.
[۲۷] ادبوری ، ص ۱۲۲.
[۲۸] پاپادوپولوس ، ص ۷۶۵.
این عنوان با عنوان کمانداران سبک اسلحه (به صورت نیروی شهربان ) یکی شد. از قرن هشتم / چهاردهم به بعد و در اواخر دوره های فرانکی و ونیزی در سدة نهم و دهم / پانزدهم و شانزدهم به عنوان یک نیروی نظامی جذب اقوام محلی شدند و از آن هنگام در منابع یونانی چون آثار لئونتیوس ماخائراس و گئورگ بوسترونیوس با عناوین تورکپولی ، تورکپولیردس ، تورکپولیزای و غیره مطرح می شوند.
[۲۹] هیل ، ج ۲، ص ۷۷۳ـ۷۷۴.
[۳۰] ادبوری ، ص ۶۹ـ۱۷۰.
[۳۱] ادبوری ، ص ۱۷۳.
[۳۲] ادبوری ، ص ۱۷۵.
[۳۳] ساویدس ، ۱۹۹۳، ص ۱۳۵ـ۱۳۶.
؛
[۳۴] پروزوپوگرافی ، جزوة ۱۲، ش ۲۹۰۹۸.
[۳۵] پروزوپوگرافی ، جزوة ۱۲، ش ۲۹۱۷۶ـ۲۹۱۸۴.


۶ - فتح جزیره


سرانجام در رودس تورکپولها در فتح جزیره به دست شهسواران مهمان نواز میان سالهای ۷۰۶ تا ۷۱۰/ ۱۳۰۶ـ ۱۳۱۰ شرکت کردند.
[۳۶] رُدُس و ساویدس ، ص ۲۲۰.
[۳۷] رُدُس و ساویدس ، ص ۲۲۷ـ ۲۲۹، با پانویس ۱۴۲.
بنابراین ، واژة تورکپُلیری / تورکوپللری (سواره نظام سبک اسلحه ) به طور وسیع به شهسوارانی اطلاق می شد که وظیفة پاسداری سواحل جزیره و نگهبانی از جمعیتهای ساحل نشین را به عهده داشتند.
[۳۸] لوترل ، ش ۱، ص ۲۷۸.
[۳۹] لوترل ، ش ۱، ص ۲۸۳.
[۴۰] کلیاس ، ص ۳۳.
[۴۱] کلیاس ، ص ۳۷.
[۴۲] تسیرپانلس ، ۱۹۹۱، ص ۲۷۶، پانویسهای ۸ ـ ۹.
[۴۳] تسیرپانلس ، ۱۹۹۵، ص ۱۹۲.
[۴۴] تسیرپانلس ، ۱۹۹۵، ص ۶۲۹ ـ ۶۳۰.
[۴۵] تسیرپانلس ، ۱۹۹۵، ص ۷۳۹ـ۷۴۰.


۷ - فهرست منابع


(۱) ( ابن منقذ، کتاب الاعتبار ، چاپ فیلیپ حتی ، پرینستون ۱۹۳۰.
(۲) هانس ابرهارد مایر، جنگهای صلیبی ، ترجمة عبدالحسین شاهکار، شیراز ۱۳۷۱ش .
(۳) Albert of Aix, "Liber Christianae Expeditionis pro Ereptione,Emundatione et Restitutione Sanctae Hierosolymitanae Ecclesiae", in RHC , Occid ., IV .
(۴) C.Amantos, in Hellenika , VI (۱۹۳۳).
(۵) Anna Comnena, Alexiad , ed. Leib, in Collection Byzantine de l'Association Guillaume Budإ , Paris ۱۹۳۷-۱۹۴۵.
(۶) A. Bryer and D. Winfield, Byzantine monuments and topography of the Pontos , Washing ton ۱۹۸۵.
H.Diament, "Can toponomastics explain the origins of the Crusader French lexemes.(۷) Poulain and Turcople?", Names. Journal of the American Name Society , XXV (۱۹۷۷).
(۸) P. Edbury, The kingdom of Cyprus and the crusades, ۱۱۹۱-۱۳۷۴ , Cambridge ۱۹۹۱.
(۹) J. France,"The departure of Tatikios from the crusading army", Bull etin of the Inst itute of Historical Research , XlIV (۱۹۷۱).
(۱۰) Sir George Hill, A history of Cyprus , repr. Cambridge ۱۹۷۲.
(۱۱) E. Kollias, The city of Rhodes and the palace of the Grand Master , Athens ۱۹۸۸.
(۱۲) A. Luttrell , Hospitallers in Cyprus, Rhodes, Greece and the West, ۱۲۹۱-۱۴۴۰ , London ۱۹۷۸.
(۱۳) G. Moravcsik, Byzantinoturcica , ۳ Leiden ۱۹۸۳, ۳۲۷-۳۲۸.
(۱۴) The Oxford dictionary of Byzantium , ed. Alexander P. Kazhdan et al ., Oxford ۱۹۹۱, s.v. "Tourkopouloi" (by Elizabeth A. Zachariadou).
(۱۵) Th. Papadopoullos, in History of Cyprus (in Greek), IV/L , Nicosia ۱۹۹۵.
(۱۶) Prosopogr. Lexikon der Palaiologenzeit , fasc. XII , Vienna ۱۹۹۴.
(۱۷) Raymund of Aguilers, " Historia Francorum qui ceperunt Jerusalem", in RHC , Occid , III .
Jean Richard The Latin kingdom of Jerusalem , Amsterdam (۱۸) ۱۹۷۹.
(۱۹) idem, La Papautإ et les missions d'Orient au Moyen Age, ۱۳ e -۱۵ e s. , Rome ۱۹۷۷.
(۲۰) idem, "Les turcoples au service des royaumes de Jإrusalem et de Chypre: musulmans convertis ou chrإtiens orientaux?", REI , LIV (۱۹۸۶), ۲۵۹-۲۷۰.
(۲۱) Rodos and A. Savvides, in Byzantinos Domos , II (۱۹۸۸).
(۲۲) A. Savvides, "Late Byzantine and western historiographers on Turkish mercenaries in Greek and Latin armies: the Turcoples/Tourkopouloi", in The making of Byzantine history. Studies dedicated to Donald M. Nicol , ed. R. Beaton and Ch. Rouechإ, Variorum, Aldershot ۱۹۹۳, ۱۲۲-۱۳۶.
(۲۳) idem "Taticius the Turcople", Jnal. Or. Afr. Stud., III . IV (۱۹۹۱-۱۹۹۲).
(۲۴) idem, The Turks and Byzantium, I , Pre-Ottoman tribes in Asia and the Balkans (in Greek), Athens ۱۹۹۶, ۱۵۲-۱۵۵, ۲۲۰- ۲۲۱.
(۲۵) B. Skoulatos, Personnages byzantins de l'Alexiade , Louvain ۱۹۸۰.
(۲۶) Z.Tsirpanles, Rhodes and South Sporades.. ۱۴th-۱۶th centuries (in Greek), Rhodes ۱۹۹۱.
(۲۷) idem, Unpublished documents on Rhodes and the South Sporades, ۱۴۲۱-۵۳ (in Greek), Rhodes ۱۹۹۵.
(۲۸) Geoffroi de Villehardouin, La Conquete de Constantinople , ed. Faral, II , Paris repr. ۱۹۶۳.
(۲۹) S. Vryonis, The decline of medieval Hellenism in Asia Minor , Berkeley ۱۹۷۱.
(۳۰) E. Zachariadou, in Makedonika , VI (۱۹۶۴-۱۹۶۵), ۶۲-۷۴.

۸ - پانویس

 
۱. ↑ مایر، ص ۱۹۷.
۲. ↑ آمانتس ، ص ۳۲۵ـ۳۲۶.
۳. ↑ دیامنت ، ص ۱۸۳ـ ۲۰۴.
۴. ↑ پاخیمرس ، چاپ بن ، ج ۲، ص ۵۲۳ ـ ۵۲۴.
۵. ↑ ریموند آگیلری، ص ۲۴۶.
۶. ↑ آلبر اکسی ، ص۳۸۰.
۷. ↑ اسکولاتوس ، ص ۲۸۷ـ۲۹۲.
۸. ↑ فرانس ، ص ۱۳۷ـ ۱۴۷.
۹. ↑ ساویدس ، ۱۹۹۱ـ۱۹۹۲، ص ۲۳۵ـ ۲۳۸.
۱۰. ↑ آنّاکومننا، ج ۳، ص ۱۲.
۱۱. ↑ آلبر اکسی ، ص ۵۷۵.
۱۲. ↑ گرگوراس ،چاپ بن ، ج ۱، ص ۲۲۹.
۱۳. ↑ زاخاریادو ، ص ۶۲ـ۷۴.
۱۴. ↑ وریونیس ، ص ۴۴۱ـ ۴۴۲.
۱۵. ↑ بریر و وینفیلد ، ج ۱، ص ۲۲۸، پانویس ۳۵۴.
۱۶. ↑ ابن منقذ، کتاب الاعتبار ، چاپ فیلیپ حتی، ص ۵۰ ـ ۵۱ .
۱۷. ↑ هساویدس ، ۱۹۹۳، ص ۱۲۳ـ ۱۲۴.
۱۸. ↑ ساویدس ، ۱۹۹۳، ص ۱۲۶ـ۱۳۰.
۱۹. ↑ فرهنگ بیزانس آکسفورد ، ذیل مادّه.
۲۰. ↑ ژان ریشار ،۱۹۷۷، ص ۷ـ ۸.
۲۱. ↑ ژان ریشار ، ۱۹۷۹، ص ۱۴۰.
۲۲. ↑ ویلاردوئن ، ج ۲، بندهای ۱۳۶ .
۲۳. ↑ ویلاردوئن ، ج ۲، بندهای۴۳۸.
۲۴. ↑ هیل ، ج ۲، ص ۴۰.
۲۵. ↑ هیل ، ج ۲، ص ۵۴.
۲۶. ↑ ادبوری ، ص ۱۷.
۲۷. ↑ ادبوری ، ص ۱۲۲.
۲۸. ↑ پاپادوپولوس ، ص ۷۶۵.
۲۹. ↑ هیل ، ج ۲، ص ۷۷۳ـ۷۷۴.
۳۰. ↑ ادبوری ، ص ۶۹ـ۱۷۰.
۳۱. ↑ ادبوری ، ص ۱۷۳.
۳۲. ↑ ادبوری ، ص ۱۷۵.
۳۳. ↑ ساویدس ، ۱۹۹۳، ص ۱۳۵ـ۱۳۶.
۳۴. ↑ پروزوپوگرافی ، جزوة ۱۲، ش ۲۹۰۹۸.
۳۵. ↑ پروزوپوگرافی ، جزوة ۱۲، ش ۲۹۱۷۶ـ۲۹۱۸۴.
۳۶. ↑ رُدُس و ساویدس ، ص ۲۲۰.
۳۷. ↑ رُدُس و ساویدس ، ص ۲۲۷ـ ۲۲۹، با پانویس ۱۴۲.
۳۸. ↑ لوترل ، ش ۱، ص ۲۷۸.
۳۹. ↑ لوترل ، ش ۱، ص ۲۸۳.
۴۰. ↑ کلیاس ، ص ۳۳.
۴۱. ↑ کلیاس ، ص ۳۷.
۴۲. ↑ تسیرپانلس ، ۱۹۹۱، ص ۲۷۶، پانویسهای ۸ ـ ۹.
۴۳. ↑ تسیرپانلس ، ۱۹۹۵، ص ۱۹۲.
۴۴. ↑ تسیرپانلس ، ۱۹۹۵، ص ۶۲۹ ـ ۶۳۰.
۴۵. ↑ تسیرپانلس ، ۱۹۹۵، ص ۷۳۹ـ۷۴۰.


۹ - منبع


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تورکپولی»، شماره ۴۰۲۶.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.