جمله شرطیجمله شرطی به معنی قضیه دارای دو جمله شرط و جزا _ مقدّم و تالی _ است؛ که از آن به قضیه شرطیه نیز تعبیر می شود. ۱ - تعریف جمله شرطیبه جمله ای که در آن دو جمله شرط و جزا وجود داشته باشد به گونه ای که جمله جزا ( تالی ) بر شرط ( مقدم )، وابسته و معلق گشته باشد، جمله شرطی می گویند. این تعلیق و وابستگی گاهی حقیقی و گاهی اضافی است. ۲ - انواع جمله های شرطیدر علم اصول از یک نظر جمله های شرطی به محقق الموضوع و غیر محقق الموضوع تقسیم می گردد. ۲.۱ - جمله شرطی محقق الموضوعبه جمله های شرطیی که برای تبیین و تعیین محدوده موضوع حکم صادر می شود، " محقق الموضوع " گفته می شود. این گونه جمله ها مفهوم نداشته و خارج از محل بحث مفاهیم می باشد، مثل این که گفته شود: " ان رزقت ولدا فاختنه " که تصور ختنه فرزند معقول نیست مگر بعد از فرض وجود آن؛ یعنی نمی توان گفت اگر بچه ای نداشتی آن را ختنه نکن. ۲.۲ - جمله شرطی غیر محقق الموضوعبه جمله های شرطیی که برای تعیین و تبیین دایره شمول حکم وارد شده است " غیر محقق الموضوع " می گویند، مثل این که گفته شود: " ان احسنَ صدیقُک فاحسن الیه " که فرض احسان به دوست، توقف عقلی بر فرض صدور احسان ندارد بلکه امکان احسان به او هست، چه او احسان داشته باشد و چه نداشته باشد. مفهوم دار بوده این جمله ها مورد اختلاف اصولیون می باشد. [۱]
محمدی، علی، شرح اصول فقه، ج ۱، ص ۲۲۸-۲۳۷.
[۲]
فیض، علیرضا، مبادی فقه واصول، ص ۲۴۳.
[۳]
مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول، ص ۲۵۱.
[۴]
مکارم شیرازی، ناصر، انوارالاصول، ج ۲، ص ۲۱.
[۵]
سبزواری، عبدالاعلی، تهذیب الاصول، ج ۱، ص ۱۱۱.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، برگرفته از مقاله «جمله شرطی». |