حضور قلبتوجه قلبى به خداى متعال حضور قلب گفته می شود که از این عنوان در بابهاى طهارت،صلات،صوم و حج سخن گفته‌اند. ۱ - توضیح حضور قلبحضور قلب که از آن به اقبال نیز تعبیر مى‌شود عبارت است از توجه باطنى و قلبى انسان به خداى متعال و درک و شعور این حقیقت که در محضر او است؛ به گونه‌اى که خدا را انیس خود بیابد و از گفت و گو و مناجات با او لذّت ببرد. ۲ - حضور قلب و نمازحضور قلب، روح عبادت است و عبادت بدون آن پذیرفته نیست؛ هرچند بر حسب تکلیف ظاهرى صحیح باشد. [۱]
روضة المتقین، ج۱، ص۴۸۱.
[۲]
روضة المتقین، ج۱۲، ص۲۵۱.
از این رو، سزاوار است نمازگزار موانع حضور قلب، مانند کسالت، خستگى، خواب آلودگى و نیاز داشتن به تخلی را قبل از آغاز به نماز بر طرف سازد. ۳ - تأخیر نمازدر مواردى که نماز گزاردن در اول وقت به دلیل کسالت و مانند آن با حضور قلب امکان‌پذیر نیست و با تأخیر از اول وقت زمینه آن فراهم مى‌گردد، تأخیر افضل است. [۴]
مدارک العروة (اشتهاردى)، ج۱۲، ص۱۶۶.
[۶]
توضیح المسائل مراجع، ج۱، ص۴۰۰.
[۷]
توضیح المسائل مراجع، ج۱، ص۹۶۹.
۴ - دیدگاه امام خمینییکی از مباحث مهم و مورد توجه در سلوک الی الله، حضور قلب است. به این معنا که انسان در وقت انجام عبادت، خود را از خواطر و هم و غم دنیا فارغ کند و دل را یکسره برای عبادت و مناجات خالص کند. برای این امر لازم است انسان برای عبادت خود وقتی معین کند و در آن‌وقت، خود را موظف به عبادت بداند و اشتغال دیگری برای خود قرار ندهد. امام خمینی یکی از حالات قلب را که در کمال عمل و سعادت انسان تأثیر دارد، حضور و توجه قلب می‌داند که عبادت بدون آن تأثیری نداشته و ناقص است. ۴.۱ - اقسام حضور قلبحضور قلب در نظر امام خمینی اقسام و مراتبی دارد و در تقسیمی بدیع حضور را به حضور قلب در معبود و حضور قلب در عبادت تقسیم می‌کند. حضور قلب در معبود، به این معناست که انسان خود را در محضر حق ببیند و حضور قلب در عبادت آن است که قلب متوجه عبادت و ثنای حق باشد. امام خمینی درباره کیفیت دستیابی به حضور قلب، می‌گوید انسان در وقت اشتغال به عبادت، باید خود را از اشتغالات دنیایی فارغ و قلب را از امور متفرقه خالی کند و با قدری مواظبت و مراقبت به تحصیل فراغت قلب بپردازد و مدتی اختیار خیال را به دست گیرد، در این صورت پس از مدتی به‌حق و عبادت توجه پیدا خواهد کرد. ۴.۲ - موانع حضور قلبامام خمینی برای حضور قلب موانعی نیز ذکر کرده است، از جمله: ۱- حب دنیا: علاقه به دنیا و تعلق به آن سبب می‌شود که قلب متوجه به آن شده و این مانع حضور قلب در محبوب می‌گردد اما به‌مجرد اینکه این علاقه و اشتغال به دنیا کم و مانع برداشته شود، قلب خود به‌سوی محبوب پرواز می‌کند. ۲- هرزه‌گردی خیال: خیال به‌جهت فرار بودن دائماً از شاخه‌ای به شاخه دیگر می‌گریزد و حفظ آن نیاز به زحمت و تمرین دارد و این امر حتی نسبت به کسانی که تعلق به دنیا ندارند نیز جاری است. [۱۵]
خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۸، ص۲۲۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۵ - پانویس
۶ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۳، ص۳۱۳-۳۱۴. • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |