زمان تقریبی مطالعه: 5 دقیقه
 

حکم فیء (قرآن)





در آیات قرآن به برخی از احکام فقهی فیء اشاره شده است.


۱ - حکم استفاده از فیء



جواز استفاده از فى‌ء، براى پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله:
۱. «يا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَحْلَلْنا لَكَ أَزْواجَكَ اللَّاتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ وَ ما مَلَكَتْ يَمِينُكَ مِمَّا أَفاءَ اللَّهُ عَلَيْكَ‌ ...؛ ای پیامبر! ما همسران تو را که مهرشان را پرداخته‌ای برای تو حلال کردیم، و همچنین کنیزانی که از طریق غنایمی که خدا به تو بخشیده است مالک شده‌ای ....»
۲. «وَ ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى‌ رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَ لا رِكابٍ وَ لكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلى‌ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ • ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى‌ رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرى‌ فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ‌ ...؛ و آنچه را خدا از آنان (یهود) به رسولش بازگردانده (و بخشیده) چیزی است که شما برای به دست آوردن آن (زحمتی نکشیدید،) نه اسبی تاختید و نه شتری؛ ولی خداوند رسولان خود را بر هر کس بخواهد مسلّط می‌سازد؛ و خدا بر هر چیز توانا است! آنچه را خداوند از اهل این آبادی‌ها به رسولش بازگرداند، از آن خدا و رسول است....»

۲ - حکم مالکیت پیامبراسلام



«فیء» غنیمتی قرار داده شده از سوی خداوند، در اختیار پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌ برای مصارف ششگانه:
«وَ ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى‌ رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَ لا رِكابٍ وَ لكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلى‌ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ • ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى‌ رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرى‌ فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى‌ وَ الْيَتامى‌ وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ‌ ...؛ و آنچه را خدا از آنان (یهود) به رسولش بازگردانده (و بخشیده) چیزی است که شما برای به دست آوردن آن (زحمتی نکشیدید،) نه اسبی تاختید و نه شتری؛ ولی خداوند رسولان خود را بر هر کس بخواهد مسلّط می‌سازد؛ و خدا بر هر چیز توانا است! آنچه را خداوند از اهل اين آباديها به پيامبرش باز گرداند، از آنِ خدا و پيامبر و خويشاوندان او، و يتيمان و مستمندان و در راه‌ماندگان است....»

۳ - حکم مالکیت مسلمانان



مالكيّت فى‌ء به دست آمده بدون جنگ و خونريزى، از آنِ خدا و پيامبر صلى الله عليه و آله و خارج از قلمرو مالكيّت مسلمانان:
«وَ ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى‌ رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَ لا رِكابٍ‌ ...؛ و آنچه را خدا از آنان (یهود) به رسولش بازگردانده (و بخشیده) چیزی است که شما برای به دست آوردن آن (زحمتی نکشیدید،) نه اسبی تاختید و نه شتری....»

۴ - حکم سهیمان در فیء


در آیات قرآن به کسانی که از فیء سهم می‌برند اشاره شده است.

۴.۱ - پیامبر و ذی‌القربی


پیامبر خدا و ذی القربی هر یک دارای سهمی جداگانه از سهام فیء:
۱. «وَ آتِ ذَا الْقُرْبى‌ حَقَّهُ وَ الْمِسْكِينَ وَ ابْنَ السَّبِيلِ وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذِيراً؛ و حقّ نزدیکان را بپرداز، و (همچنین حق) مستمند و وامانده در راه را! و هرگز اسراف و تبذیر مکن» از امام صادق علیه‌السلام نقل شده که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله از جبرئیل پرسید: مراد از (ذی القربی) چه کسانی‌اند؟ در جواب گفت: آنها اقارب و نزدیکان شما هستند. سپس حضرت حسن، حسین و فاطمه علیهم‌السّلام را خواست و به آنها فرمود: که خداوند به من دستور داد که آنچه از فیء برای من است به شما بپردازم.
۲. «ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى‌ رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرى‌ فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى‌ ...؛ آنچه را خداوند از اهل این آبادی‌ها به رسولش بازگرداند، از آن خدا و رسول و خویشاوندان او است....»

۴.۲ - یتیمان، مستمندان و ابن‌سبیل


یتیمان، مستمندان و در راه ماندگان از اهل بیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌ از جمله سهم بران فیء:
«ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى‌ رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرى‌ فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى‌ وَ الْيَتامى‌ وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ‌ ...؛ آنچه را خداوند از اهل این آبادیها به رسولش بازگرداند، از آن خدا و رسول و خویشاوندان او، و یتیمان و مستمندان و در راه ماندگان است....»
مقصود از «الیتامی و المساکین و ابن السبیل» یتیمان، مسکینان و در راه ماندگان از نزدیکان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله است.

۵ - حکم کنیزان در فیء



حلّيّت کنیزان به دست آمده از (فى‌ء) کافران براى پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله:
«يا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَحْلَلْنا لَكَ أَزْواجَكَ اللَّاتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ وَ ما مَلَكَتْ يَمِينُكَ مِمَّا أَفاءَ اللَّهُ‌ ...؛ ای پیامبر! ما همسران تو را که مهرشان را پرداخته‌ای برای تو حلال کردیم، و همچنین کنیزانی که از طریق غنایمی که خدا به تو بخشیده است مالک شده‌ای ...»

۶ - پانویس


 
۱. احزاب/سوره۳۳، آیه۵۰.    
۲. حشر/سوره۵۹، آیه۶.    
۳. حشر/سوره۵۹، آیه۷.    
۴. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۳، ص۵۰۱-۵۰۲.    
۵. حشر/سوره۵۹، آیه۶.    
۶. حشر/سوره۵۹، آیه۷.    
۷. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۳، ص۵۰۴-۵۰۵.    
۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، ترجمه المیزان، ج۱۹، ص۳۵۲-۳۵۳.    
۹. حشر/سوره۵۹، آیه۶.    
۱۰. اسراء/سوره۱۷، آیه۲۶.    
۱۱. عیاشی، محمد بن مسعود، العیاشی، ج۲، ص۲۸۷، ح۴۶.    
۱۲. حشر/سوره۵۹، آیه۷.    
۱۳. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه موسوی همدانی، ج۱۹، ص۳۵۳.    
۱۴. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۳، ص۵۰۵.    
۱۵. حشر/سوره۵۹، آیه۷.    
۱۶. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۳، ص۵۰۵-۵۰۶.    
۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۹، ص۴۳۱.    
۱۸. احزاب/سوره۳۳، آیه۵۰.    


۷ - منبع


مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۱، ص۴۹۵، برگرفته از مقاله «حکم فیء».    
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲۲، ص۳۱۴، برگرفته از مقاله «احکام فیء».    


رده‌های این صفحه : آیات الاحکام | فیء | موضوعات قرآنی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.