دوران بین اقل و اکثر ارتباطیدَوَران بین اقل و اکثر ارتباطی به معنی دوران تکلیف بین اکثر و اقلِّ مرتبط با اکثر است ۱ - تعریف دوران بین اقل و اکثر ارتباطیدوران بین اقل و اکثر ارتباطی ، مقابل دوران بین اقل و اکثر استقلالی بوده و عبارت است از تردید در الزام به یکی از دو امری که در مجموعه ای از افعال یا اجزا و شرایط با هم اشتراک و ارتباط دارند، ولی یکی از آنها دارای افعال یا اجزا و شرایط بیشتری است و این ارتباط و وابستگی به گونه‌ای است که اگر به یک جزء خللی وارد شود مثل این است که مکلفٌ به ( فعل مرکب ) اصلاً انجام نشده است. بنابراین، اگر در واقع تکلیف به اکثر تعلق گرفته باشد، انجام دادن اقل، لغو و باطل بوده و مانند آن است که هیچ گونه امتثالی صورت نگرفته باشد. ۲ - انواع شبهه در دوران بین اقل و اکثرشبهه دوران بین اقل و اکثر یا تحریمی است و یا وجوبی. ۲.۱ - شبهه وجوبی و حکم آنشبهه وجوبی، مانند این که مکلف نداند نماز با سوره بر او واجب است یا نماز بدون سوره. درباره حکم اقل و اکثر ارتباطی در شبهه وجوبی سه دیدگاه وجود دارد: عده ای در جزء اکثر، برائت عقلی و نقلی جاری کرده اند؛ برخی در جزء اکثر تنها برائت شرعی جاری کرده اند، نه عقلی، چون عقل در این گونه موارد به لزوم احتیاط حکم می کند؛ برخی از اصولیون متقدم و متأخر به احتیاط در به جا آوردن اکثر معتقدند و برائت را مطلقا ( نه عقلی و نه شرعی ) جاری نمی دانند. در کتاب " کفایة الاصول " آمده است: " و الحق ان العلم الاجمالی بثبوت التکلیف بینهما ایضا یوجب الاحتیاط عقلا باتیان الاکثر ". ۲.۲ - شبهه تحریمی و حکم آنشبهه تحریمی ، مانند آن که کسی به اجمال بداند مجسمه سازی حرام است، ولی تردید داشته باشد که حرمت به ساخت کامل مجسمه تعلق گرفته یا ساخت ناقص آن ـ مثل نیم تنه _ را نیز شامل می شود؛ در این مثال، ساخت کامل مجسمه ( اکثر ) به طور قطع حرام است و ساخت ناقص ( اقل ) مشکوک می باشد. اقل و اکثر در این مثال ارتباطی است، زیرا نیم تنه جزئی از کل و مجموع است. حکم اقل و اکثر ارتباطی در شبهه تحریمی، درست عکس حکم آن در شبهه وجوبی است، زیرا در شبهه تحریمی به حرمت اکثر علم وجود دارد، ولی حرمت اقل مشکوک است؛ به خلاف شبهه وجوبی که در آن وجوب اقل معلوم ولی وجوب اکثر مشکوک است. [۵]
تحریر المعالم، مشکینی، علی، ص ۱۹۲
[۷]
مبادی فقه واصول، فیض، علیرضا، ص ۱۷۴.
[۱۰]
ایضاح الکفایة، فاضل لنکرانی، محمد، ج ۵، ص ۱۴و ۸۶-۸۷.
[۱۱]
فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، ولایی، عیسی، ص ۱۱۴.
[۱۲]
شرح رسائل، محمدی، علی، ج ۴، ص ۶.
[۱۳]
سیری کامل در اصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج ۱۲، ص ۳۳۰و۴۰۲و۳۳۸.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۴۷۲، برگرفته از مقاله «دوران بین اقل و اکثر ارتباطی». |