شنیدندرک کردن صدا به وسیله حس شنوایی که بدون قصد صدایی به گوش برسد را شنیدن (سماع) گویند. از عنوان یاد شده به مناسبت در بابهای طهارت، صلات، تجارت و شهادات سخن گفته‌اند. فهرست مندرجات۲ - احکام شنیدن ۳ - خواب ناقض وضو ۴ - شنیدن در آیات سجده واجب ۴.۱ - تکرار سجده به واسطه تکرار گوش‌دادن ۴.۲ - گوش‌دادن در حال سجده ۴.۳ - استحباب حکایت اذان هنگام شنیدن ۴.۴ - شنیدن از موارد سقوط اذان و اقامه ۴.۵ - وظیفه مأموم در دو رکعت اول نمازهای جهری ۴.۶ - حد ترخص ۵ - عدم حرمت سماع غنا ۶ - شهادت بر پایه شنیدن در برخی امور ۷ - پانویس ۸ - منبع ۱ - تفاوت شنیدن و گوش دادنشنیدن (سماع) اعم از آن است که فرد از روی قصد صدایی را بشنود یا بدون قصد؛ بر خلاف گوش فرادادن (استماع) که شنیدن همراه با قصد است. البته در مواردی که سماع و استماع باهم به کار می‌روند، مراد از سماع، شنیدن بدون قصد است. ۲ - احکام شنیدن۳ - خواب ناقض وضوخواب، در حدی که چشم نبیند و گوش نشنود موجب بطلان وضو می‌شود. ۴ - شنیدن در آیات سجده واجبسجده کردن هنگام تلاوت و نیز استماع آیات سجده واجب است؛ لیکن در صورت شنیدن بدون قصد، در وجوب و یا استحباب سجده اختلاف است. بر عدم وجوب، و استحباب آن ادعای شهرت، بلکه اجماع شده است. برخی، احتیاط وجوبی را در سجده کردن دانسته‌اند. امام خمینی در این باره در تحریرالوسیله می‌فرماید: «هنگام خواندن چهار آیه در چهار سوره، سجده کردن واجب است: آخر سوره نجم و آخر سوره علق و لا یستکبرون در سوره الم تنزیل و تعبدون در سوره حم فصّلت. و همچنین است هنگام گوش‌دادن به تلاوت این آیات، بر خلاف شنیدن آن‌ها بنابر اظهر، ولی ترک احتیاط شایسته نیست. و تمام آیه سبب وجوب سجده است، بنابراین با خواندن (یا گوش‌دادن به) مقداری از آیه و لو اینکه لفظ سجده آن باشد، سجده کردن واجب نیست، گرچه احو (استحبابی) است. [۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۸۵، کتاب الصلاة، القول فی سجدتی التلاوة و الشکر، مسالة۱.
و «ظاهر این است که در وجوب سجده بر کسی که آیه سجده را گوش می‌کند، شرط است که آنچه را شنیده است به‌عنوان تلاوت و به قصد قرآن بودن خوانده شده باشد، بنابراین اگر شخصی به‌وسیله آیه‌ای سخن بگوید، بدون آنکه قصد تلاوت قرآن را داشته باشد، با گوش‌دادن آن سجده واجب نمی‌شود و همچنین است اگر آیه سجده را از بچه غیر ممیّز یا شخص خواب یا از ضبط صوت بشنود؛ اگرچه احتیاط (مستحب) آن است که سجده نماید، خصوصاً در مورد شخص خواب.» [۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۸۶، کتاب الصلاة، القول فی سجدتی التلاوة و الشکر، مسالة۴.
همچنین «لازم است هنگام شنیدن (گوش‌دادن)، کلمات و حروف آیه را از هم تمیز دهد، بنابراین شنیدن همهمه (برای وجوب آن) کافی نیست؛ اگرچه احوط (استحبابی) است.» [۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۸۶، کتاب الصلاة، القول فی سجدتی التلاوة و الشکر، مسالة۵.
۴.۱ - تکرار سجده به واسطه تکرار گوشدادندرصورتیکه سبب وجوب سجده یکی پس از دیگری تکرار شود و برای دفعه قبلی سجده کرده باشد، قطعاً باید سجده هم تکرار شود، و اگر یکی پس از دیگری تکرار شود و برای دفعه قبلی سجده نکرده باشد، وجوب تکرار سجده برای دفعه بعدی خالی از قوّت نیست، ولی اگر یکی پس از دیگری نباشد (مثلاً هم‌زمان، به تلاوت عده‌ای گوش دهد) بعید نیست که تکرار سجده واجب نباشد. [۸]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۸۵، کتاب الصلاة، القول فی سجدتی التلاوة و الشکر، مسالة۲.
۴.۲ - گوش‌دادن در حال سجدهو «اگر در حال سجده، آیه سجده را بخواند و یا گوش دهد، واجب است سر از سجده بردارد، سپس به سجده رود و ادامه دادن همان سجده به‌قصد سجده واجب قرآن و یا کشیدن پیشانی از جای سجده به‌طرف دیگر کفایت نمی‌کند و همچنین است در جایی که بدون قصد سجده، پیشانی‌اش روی زمین باشد و آیه سجده را گوش کند یا آن را بخواند، (که باید سر بردارد، سپس سجده نماید). » [۹]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۸۶، کتاب الصلاة، القول فی سجدتی التلاوة و الشکر، مسالة۳.
۴.۳ - استحباب حکایت اذان هنگام شنیدنحکایت اذان، بدین گونه که شنونده هنگام شنیدنِ هر یک از فصول اذان، آن را باز گو کند، مستحب است. ۴.۴ - شنیدن از موارد سقوط اذان و اقامهاز جمله موارد سقوط اذان و اقامه شنیدن آن از دیگری است. به تصریح برخی تفاوتی میان شنیدن اذان و اقامه بدون قصد و با قصد گوش دادن نیست. ۴.۵ - وظیفه مأموم در دو رکعت اول نمازهای جهریهنگامی که مأموم در دو رکعت اول نمازهای جهری صدای امام را می‌شنود، آیا خواندن حمد و سوره بر او حرام است یا مکروه؟ در مسئله دو قول وجود دارد. ۴.۶ - حد ترخصحد ترخص- که با رسیدن مسافر به آن جا نمازهای چهار رکعتی قصر و روزه افطار می‌شود- ندیدن دیوارهای شهر و نشنیدن اذان آن است. ۵ - عدم حرمت سماع غنابه تصریح برخی، گوش دادن به غنا حرام است؛ لیکن بودن در جایی که غنا به گوش می‌رسد، بدون آنکه قصد گوش دادن آن را داشته باشد، حرام نیست. ۶ - شهادت بر پایه شنیدن در برخی اموردر اموری همچون نسب، مرگ و ملکیت که شهادت بر اساس مشاهده غالباً امکان پذیر نیست، شهادت بر پایه شنیدن از افراد متعدد تا حدّ شیاع و استفاضه جایز است. ۷ - پانویس۸ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۷۳۲-۷۳۳. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |