صحنصحن به معنای حیاط خانه یا مسجد ؛ محوطه محصور داخل ساختمان می‌باشد. ۱ - کاربرد فقهیاز آن به مناسبت در باب طهارت و صلات سخن گفته‌اند. ۲ - احکامدر صورت علم به این‌که واقف مسجد صحن آن را جزء مسجد قرار نداده، احکام مسجد همچون حرمت تنجیس ، وجوب تطهیر و صحّت اعتکاف بر آن جاری نمی‌شود؛ بلکه در فرض شک نیز در صورتی که ظاهر حال و دیگر امارات و قراین، بیانگر جزئیت نباشد، همین حکم را دارد. [۱]
العروة الوثقی، ج۱، ص۱۸۰.
به تصریح برخی، احکام مساجد بر صحن مشاهد مشرّفه جاری نمی‌شود. [۴]
صراط النجاة، ج۳، ص۴۵.
۲.۱ - احکام صحن از دیدگاه امام خمینیدر ابواب مختلف، صحن مساجد و بقاع متبرکه موضوع احکام فقهی قرار گرفته است. ۲.۱.۱ - طهارت۱- اگر در صحن یکی از امامان یا امامزادگان که سابقاً قبرستان بوده حوض یا نهری بسازند، چنانچه انسان نداند که زمین صحن را برای قبرستان وقف کرده‌اند وضو گرفتن در آن حوض و نهر اشکال ندارد. ۲- نهادن جسد میت در مسجد پیش از غسل دادن اگر موجب سرایت نجاست و مستلزم هتک مسجد نباشد مانع ندارد و بعد از غسل دادن بی‌اشکال است. و صحن مسجد اگر مسجد نباشد شستن و غسل دادن میت در آنجا اگر مخالف با وقف نباشد و موجب هتک نشود اشکال ندارد ۲.۱.۲ - نماز۱- خواندن نماز در امامزاده‌ای که در صحن آن مرده‌ها را به خاک سپرده‌اند «مانع ندارد.» ۲- مسافری که قصد اقامت نکرده، در چهار جا، بین قصر و تمام مخیّر است که عبارت‌اند از: مسجد الحرام، مسجد النبیّ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، مسجد کوفه، و حائر حسینی - علی مشرّفه السلام - و تمام خواندن افضل است.... و در این مساجد بین پشت‌بام و صحن و جاهای پایین آن‌ها، مانند بیت الطشت در مسجد کوفه فرقی نیست. [۸]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۷۷، کتاب الصلاة، القول فی احکام المسافر، مسالة۸.
۳- اگر جای ماموم بلندتر از جای امام باشد درصورتی‌که بلندی به مقدار متعارف زمان قدیم باشد مثل آن که امام در صحن مسجد و ماموم در پشت‌بام بایستد اشکال ندارد ولی اگر مثل ساختمان‌های چندطبقه این زمان باشد، جماعت اشکال دارد. ۲.۱.۳ - وقف۱- خراب کردن شبستان بلااستفاده مسجد و جزء صحن مسجد نمودن آن «اشکال ندارد؛ ولی احکام مسجد دارد.» و یا از زمین مجاور، به‌عنوان شبستان استفاده نمودن و بنای موجود را به‌عنوان صحن مسجد استفاده کردن «مانع ندارد؛ ولی باید مراعات احکام مسجد شود.» ۲- و اما از صحن مسجد گرفتن و جهت کتابخانه، ساختمان ساختن مصداق «تغییر وقف (است و) جایز نیست.» پس «تغییر وقف جایز نیست.» به این‌که مثلاً در گوشه‌ای از صحن مسجد وضوخانه و جایگاه خادم ساخته شود حتی اگر مسجد وضوخانه نداشته باشد. حتی اگر صحن مسجدی مشکوک باشد که آیا واقف آن صحن را هم جزء مسجد قرار داده یا حسینیه؟ ساختن سرویس بهداشتی در آن «جایز نیست.» بنابراین به طور مثال اگر در قسمتی از صحن مسجدی، با پول زکات اتاقی به‌عنوان کتابخانه مسجد، ساخته شده باشد «محل ساختن کتابخانه، اگر مسجد نبوده و تغییر وقف محسوب نشده است، اشکال ندارد و ضامن نیست. در غیر این صورت، عمل مزبور جایز نبوده است و کسی که متصدی عمل مزبور شده، باید محل را از آن ساختمان تفریغ نماید و پول زکات را - که در آن ساختمان صرف کرده - ضامن است.» ۲.۱.۴ - حدود۱- آنچه که در حرز نیست سارقش قطع نمی‌شود، مانند دزدی در کاروان‌سراها و حمام‌ها و خانه‌هایی که درب‌های آن‌ها به روی عموم یا گروهی، باز است و مانند مساجد و مدرسه‌ها و زیارتگاه‌های مشرفه و مؤسسات عمومی و خلاصه هرجایی که برای عموم یا گروهی اذن داده شده است.... و آیا دزد پرده کعبه قطع می‌شود؟ بعضی گفته‌اند: بلی. ولی اقوی عدم آن است. و همچنین است دزد آنچه که در زیارتگاه‌های مشرفه از حرم مطهر یا رواق و صحن است. ۲- مکث آن‌ها (کفار) در مساجد و همچنین عبور از مساجد و همچنین دخولشان به مساجد جهت گرفتن غذا یا چیز دیگر جایز نیست. و آیا دخول آن‌ها در حرم از نظر مکث یا عبور و مرور یا تهیّه و به‌دست‌آوردن طعام جایز است؟ گفته‌اند جایز نیست؛ زیرا منظور از مسجدالحرام که در آیه کریمه آمده، حرم می‌باشد و در آن نیز روایتی است و احوط (وجوبی) این است. و بعضی از فقها احتمال داده‌اند که حرم ائمه (علیهم‌السّلام) و صحن شریف به مساجد ملحق شود و آن این‌چنین است درصورتی‌که هتک باشد و احوط (استحبابی) عدم دخول آن‌ها است مطلقاً. [۱۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۵۴۱، کتاب الحدود، القول فی احکام الابنیة، مسالة۱۰.
۳ - پانویس۴ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، زیر نظر آیت‌الله محمود هاشمی‌شاهرودی، ج۵، ص۵۲، برگرفته از مقاله«صحن». • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |