فرق (اصول)به خصوصیتِ مانع از سرایت حکم اصل به فرع در قیاس فقهی «فَرق» گفته می شود. ۱ - تعریففرق، از مبطلات علت در قیاس شمرده می‌شود و به معنای وجود خصوصیتی در اصل و یا در فرع است، که از سرایت حکم از اصل به فرع مانع می‌گردد. ۲ - اقسامفرق بر دو قسم است: ۲.۱ - قسم اول۱. گاهی خصوصیتی در «اصل» وجود دارد که «فرع» آن را ندارد و این خصوصیت به عنوان جزئی از علت حکم محسوب شده است؛ ۲.۱.۱ - مثالبرای مثال، در این که خروج نجاست از مجرای طبیعی موجب نقض و بطلان وضو می‌گردد، اختلافی وجود ندارد، اما در این که خروج نجاست از غیر مجرای طبیعی نیز باعث نقض وضو می‌گردد یا نه، اختلاف است: « حنفی » می‌گوید: در این فرض نیز وضو نقض می‌گردد، زیرا اصل و فرع در علت خروج نجاست اشتراک دارند. اما « شافعی » می‌گوید: خروج از مجرای طبیعی خصوصیت دارد، پس این فرض موجب نقض وضو نیست، زیرا علت حکم در اصل، خروج نجاست از مجرای مخصوص است که در این فرع وجود ندارد. ۲.۲ - قسم دوم۲. گاهی خصوصیتی در فرع وجود دارد که مانع از سرایت حکم اصل به آن می‌گردد. به این قسم « قیاس مع الفارق » گفته می‌شود؛ ۲.۱.۱ - مثالبرای مثال، «حنفی» معتقد است اگر مسلمانی، کافر ذمی را از روی عمد به قتل برساند، قصاص می‌گردد، اما «شافعی» بر این نظر است که خصوصیت مسلمان بودن قاتل، مانع قصاص او می‌شود، و قیاس «حنفی» را مع الفارق می‌داند. ۳ - اختلاف اهل سنتاصولیون اهل سنت در تعریف فرق و نیز مبطل بودن آن برای قیاس اختلاف نموده‌اند. [۱]
زحیلی، وهبه، اصول الفقه الاسلامی، ج۱، ص۷۰۱.
[۲]
فخر رازی، محمد بن عمر، المحصول فی علم اصول الفقه، ج۵، ص۲۷۱.
[۳]
زهیرالمالکی، محمد ابوالنور، اصول الفقه، ج۴، ص۱۴۴.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، برگرفته از مقاله «فرق». |