شافعی
محمد بن ادریس شافعی (م، ۲۰۴ ق)، پیشوای یکی از مذاهب چهارگانه فقهی اهل سنت است و به پیروان او در فقه، «شافعی» گفته می شود. کتاب "الأمّ" و "احکام القرآن" از مهمترین آثار او به شمار می رود.
محتویات
زندگی و آثار شافعی
ابوعبدالله محمد بن ادریس بن عباس بن عثمان بن شافع، در سال ۱۵۰ هجری بعد از وفات ابوحنیفه در شهر غزه متولد شد. شافعی در نزد اهل سنت به "ناصرالحدیث" و "مجددالقرن الثالث" معروف است.
محمد شافعی در مکه، حدیث و فقه را از مسلمی زنجی فراگرفت. در سن ۲۰ سالگی در محضر مالک ابن انس (پیشوای فرقه مالکی) در مدینه علم آموزی کرد و با محمد بن حسن شیبانی و عبدالله ابن عباس مراوداتی داشت.
گفته شده که او ۱۱۳ کتاب در فقه، تفسیر و اصول و ادبیات و... نوشته است. کتابهایی مانند "الرساله" در علم اصول، "الحجه"، "الوصایا الکبیره"، "اختلاف اهل العراق"، "ابطال الاستحسان"، "جامع المزنی الکبیر و الصغیر" و "احکام القرآن" از او به یادگار مانده است. کتاب "الأمّ" مهمترین کتاب فقهی او به شمار می رود.
ابن ادریس شافعی در تاریخ ۲۰۰ هجری به مصر رفت و در اواخر ماه رجب سال ۲۰۴ هجری وفات یافته و در قاهره به خاک سپرده شد.
ویژگی‌های مکتب شافعی
اصول فقه شافعی
فقه شافعی، بین فقه اهل رأی و فقه اهل حدیث ارتباط برقرار می کند. شافعی در فقهش ابتدا از قرآن برای حکم و تشریع مدد گرفت و سنت نبوی را هم مفسر و مبیّن قرآن می دانست. شافعی به حدیث بسیار اهمیت می داد و برای راوی حدیث تمام شرایط را از قبیل راستی، درستی، دیانت، حافظه و ...، در نظر می گرفت. بعد از قرآن و حدیث به اجماع مسلمین در مسائل فقهی توجه داشت و برای اجماع هم شرایطی داشت.
او علم کلام را دوست نداشت و آنرا بدعت می دانست. امام شافعی برای علم اصول قواعدی را وضع کرد، چنانکه فخر رازی نسبت شافعی را به علم اصول، مانند نسبت ارسطو به علم منطق می داند.
شافعی استنباط احکام فرعی را در کتاب، سنت، اجماع و آثار اصحاب و قیاس منحصر نمود و در رد استحسان به معنی مصلحت اندیشی و صوابدید عقلهای عامه، دلائل قوی و محکمی را اقامه کرد. وی عرف و مصالح مرسله را نیز باطل می دانست.
مذهب قدیم و جدید شافعی
شافعی در حجاز و در عراق از همان دوران بلوغ تا ۵۰ سالگی مذهبی را داشته که پس از ورودش به مصر آن مذهب عنوان قدیمی پیدا کرده و امام شافعی از تمام مسائل آن تبری جسته است و کتاب "رسائل شافعی"، اصول و اساس مکتب جدید را بیان می کند و کتاب چهار هزار صفحه ای "الأمّ" مشتمل بر مسائل این مذهب جدید است. به اتفاق نظر فقها کتاب "الحجه" مشتمل بر مذهب قدیم شافعی بوده است.
برخی دیدگاههای شافعی
- رهبر دینی باید از دو ویژگی بر خوردار باشد؛ اول اینکه باید قریشی باشد، دوم اینکه مردم نسبت به او باید نظر موافق داشته باشند. رهبری بدون بیعت مگر در زمان ضرورت نامشروع است، به همین دلیل شافعی خلافت حضرت علی علیه السلام را بر حق دانسته و رویارویان با او را همچون معاویه اهل بغی دانسته است.
- احکام دینی را دور از عادت اقوام و از سطح مصلحت اندیشی و صوابدید عقل های عامه یا مصالح مرسله می دانست.
- حدیث فقط بر سخن رسول الله صلی الله علیه وآله صدق می کند.
- علاقه زیاد به صحابه در مکتب شافعی به چشم می خورد.
- توسل و تبرک به اولیای الهی جایگاه قابل قبولی دارد.
- پایبندی به نماز جمعه و جماعت و دو عید برجسته مسلمانان (فطر و قربان).
منابع
- محمدجواد مغنیه، فقه تطبیقی مذاهب پنج گانه جعفری، حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی
- عبدالله احمدیان، تجزیه و تحلیل زندگانی امام شافعی
- محمد رئوف توکلی، چهار امام اهل سنت و جماعت