محمد بن علی طبریطبری، عمادالدین، محمد بن علی، عالم و محدّث امامی مذهب قرن پنجم و ششم بود. فهرست مندرجات۲ - تولد ۳ - عناوین ۴ - سفرهای طبری ۵ - استادان و مشایخ وی ۶ - مهم‌ترین استاد وی ۷ - طبری در حله و شاگردان وی ۸ - تاریخ وفات ۹ - آثار ۱۰ - بشارة المصطفی از آثار مهم حدیثی- کلامی و محتوای آن ۱۱ - منابع مورد استفاده در تدوین بشارة المصطفی ۱۲ - سماع حدیث ۱۳ - فهرست منابع ۱۴ - پانویس ۱۵ - منبع ۱ - پیشینهمنتجب الدین رازی [۱]
منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، ج۱، ص۱۰۷، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.
نام و نسب او را عماد الدین محمد بن ابی القاسم بن محمد بن علی آورده و خود وی [۲]
منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، ج۱، ص۱۹۲، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.
[۳]
منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، ج۱، ص۲۰۰، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.
نیز از پدرش با نام و نسبِ ابوالقاسم علی بن محمد بن علی یاد کرده است. در متن چاپ شدۀ کتاب معالم ابن‌شهر آشوب [۴]
ابن‌شهرآشوب، معالم العلماء، ص۱۱۹، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰/ ۱۹۶۱.
نام پدر وی، به اشتباه، قاسم آمده است. هرچند بیش‌تر منابع [۵]
منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، ج۱، ص۱۰۷، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.
[۶]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۳۰، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
[۷]
شمس‌الدین محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱۱، ص۷۴۰، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
لقب وی را عماد الدین ضبط کرده‌اند، اما در نسخه‌ای از الفهرست منتجب الدین که نزد شیخ حر عاملی بوده لقب او جمال الدین گزارش شده است. [۸]
منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، ج۱، ص۱۰۷، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.
با توجه به عنوان «فقیه» – که طبری برای پدر خود به کار برده [۹]
منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، ج۱، ص۷۶، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.
[۱۰]
منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، ج۱، ص۱۶۳، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.
[۱۱]
منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، ج۱، ص۱۸۴، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.
[۱۲]
منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، ج۱، ص۱۹۲، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.
[۱۳]
منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، ج۱، ص۲۰۰، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.
وی در خانواده‌ای علمی متولد شده و پرورش یافته است. او [۱۴]
منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، ج۱، ص۳۹۱، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.
همچنین پدر خود را به زهد وصف کرده است.۲ - تولداز تاریخ تولد عمادالدین اطلاعی در دست نیست. با توجه به نسبت «کَجّی طبری» [۱۵]
ابن‌شهرآشوب، معالم العلماء، ص۱۱۹، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰/ ۱۹۶۱.
و «طبری آملی کَجّی» [۱۶]
منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، ج۱، ص۱۰۷، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.
که برای وی یاد کرده‌اند، [۱۷]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۳۰، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
وی در کَجَّه به دنیا آمده که شهری است میان آمل و چالوس و از نواحی رویان [۱۸]
یاقوت حموی، معجم البلدان، اختصارات، ج۴، ص۲۴۰.
[۱۹]
یاقوت حموی، معجم البلدان، اختصارات، ج۲، ص۸۷۳.
[۲۰]
یاقوت حموی، معجم البلدان، اختصارات، ج۳، ص۲۳۷.
[۲۱]
یاقوت حموی، معجم البلدان، اختصارات، ج۳، ص۳۱۱.
، که امروزه به کَجور شهرت دارد.۳ - عناوینمحمد بن مشهدی و ابن‌بطریق حلی، از شاگردان و راویان طبری، از وی با عناوین «الشیخ الفقیه العالم» [۲۲]
محمد بن جعفر ابن مشهدی، المزار، ج۱، ص۴۷۳، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۹.
و «الشیخ الفقیه» [۲۳]
یحیی بن حسن ابن بطریق اسدی حلی، عمدة عیون صحاح الأخبار فی مناقب امام الأبرار، ج۱، ص۷، قم ۱۴۰۷.
یاد کرده‌اند و منتجب‌الدین رازی [۲۴]
منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، ج۱، ص۱۰۷، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.
نیز _ که به یک واسطه از طبری روایت کرده _ از او با عنوان «الشیخ الإمام» نام برده و وی را به فقاهت و وثاقت ستوده است. در قرن هفتم نیز ابن اسفندیار [۲۵]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۳۰، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
نام وی را با عناوین «خواجۀ امام» و «فقیه آل محمد» ذکر کرده است.۴ - سفرهای طبریبا توجه به اسناد و تاریخ‌هایی که طبری در بشارة المصطفی آورده است، استادان و مشایخ وی شناخته می‌شوند و می‌توان سیر سفرهای او را ترسیم کرد. بر اساس این اسناد، طبری پس از کسب علم در آمل تا سال ۵۰۹، در ۵۱۰ به ری و یک سال بعد به نجف رفته و سپس به آمل بازگشته، زیرا در سال ۵۲۰ در آمل از ابو اسحاق اسماعیل بن ابی القاسم دیلمی حدیث شنیده است. [۲۶]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۲۷، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
[۲۷]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۲۲۱، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
۵ - استادان و مشایخ ویاستادان و مشایخ طبری و زمان و مکان قرائت، سماع و روایت وی از آنان، به ترتیب عبارت‌اند از: سید ابو طالب یحیی بن محمد جوانی حسینی حسنی آملی در آمل در سال ۵۰۹، [۲۸]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۶۹، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
[۲۹]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۸۴، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
[۳۰]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۸۶، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
[۳۱]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۰۶، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
[۳۲]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۷۵، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
[۳۳]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۲۰۳، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
ابو محمد حسن بن حسین بن بابویه رازی در ری در سال ۵۱۰، [۳۴]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۲۶، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
[۳۵]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۲۸، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
[۳۶]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۳۲، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
[۳۷]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۶۵، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
[۳۸]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۶۰، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
ابو النجم محمد بن عبدالوهاب بن عیسی رازی در ری در سال ۵۱۰، [۳۹]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۷۰، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
[۴۰]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۸۸، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
[۴۱]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۱۶، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
[۴۲]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۲۶، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
[۴۳]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۳۲، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
[۴۴]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۱۱، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
ابو علی حسن بن محمد طوسی در نجف در سال‌های ۵۱۰ ۵۱۱، ابو عبدالله محمد بن احمد بن شهریار خازن در همانجا در سال‌های ۵۱۲ و ۵۱۴ و ۵۱۶، ابو البقاء ابراهیم بن حسین بصری در همانجا در سال ۵۱۶، شریف ابو البرکات عمر بن ابراهیم بن محمد بن حمزه حسینی کوفی از علمای زیدیه در کوفه در سال‌های ۵۱۲ و ۵۱۶، ابو غالب سعید بن محمد بن احمد ثقفی کوفی در کوفه در سال ۵۱۶، ابو علی محمد بن علی بن قرواش تَمیمی در نجف در سال ۵۱۶، ابو محمد جبار بن علی بن جعفر رازی در نجف در سال ۵۱۸، ابو اسحاق اسماعیل بن ابی القاسم بن احمد دیلمی در آمل در سال ۵۲۰ و ابو جعفر محمد بن ابی الحسن علی بن عبدالصمد تمیمی در نیشابور در سال ۵۲۴. طبری همچنین احادیثی را به روایت از پدرش، ابو القاسم علی بن محمد بن علی، بدون ذکر تاریخ [۸۶]
عمادالدین محمد طبری، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، ج۱، ص۲۰۰-۲۰۱، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۲۰.
یا به نقل وجاده از کتاب دست‌نوشتۀ او، در بشارة المصطفی آورده است. ابو محمد حسن بن حسین بن بابویه در سال ۵۱۰ در خانقاه خود در ری و ابو علی طوسی در سال ۵۱۱ در مشهدِ امیرمؤمنان در نجف، به خط خود، اجازۀ روایتی برای طبری نوشته‌اند.۶ - مهم‌ترین استاد ویطبری همچنین برخی از روایات ابو محمد حسن بن حسین بن بابویه را از روی نسخۀ اصل وی کتابت کرده و سپس بر فرزند او قرائت نموده است. در میان مشایخ و استادان طبری، ظاهراً عمدۀ تحصیلات طبری نزد ابو علی طوسی بوده است، [۹۵]
منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، ج۱، ص۱۰۷، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.
[۹۶]
شمس‌الدین محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱۱، ص۷۴۰، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
همچنان‌که احادیث بسیاری را به روایت از او در کتابش آورده و او را بزرگ داشته است. [۹۷]
شمس‌الدین محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱۱، ص۷۴۱، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
با توجه به آن‌که طبری به واسطۀ ابوعلی طوسی و دیگران، از شاگردان شیخ طوسی به شمار می‌رود، نظر وی دربارۀ عدم حجیت خبر واحد [۹۸]
شمس‌الدین محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱۱، ص۳۸۱، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
_ که مخالف نظر مشهور طوسی در این باره است _ شایان توجه است.۷ - طبری در حله و شاگردان ویبه نوشتۀ ابن اسفندیار، امیر ابن ورّام بن ابی فراس حلی (متوفی ۶۰۵) دو سال طبری را در حلّه نگاه داشت، برای او مقرری سالیانه تعیین کرد و در این مدت، اهل بغداد و کوفه و شیعیان عراق عرب به حلقۀ درس طبری پیوستند. [۹۹]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۳۰، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
همو می‌نویسد که ورّام دختر طبری را به همسری خود درآورد. [۱۰۰]
بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۳۰، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش.
از شاگردان و راویان طبری، شاذان بن جبرئیل قمی، [۱۰۱]
محمد بن جعفر ابن مشهدی، المزار، ج۱، ص۲۶۳، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۹.
ابن‌بطریق حلی، [۱۰۴]
یحیی بن حسن ابن بطریق اسدی حلی، عمدة عیون صحاح الأخبار فی مناقب امام الأبرار، ج۱، ص۷، قم ۱۴۰۷.
قطب‌الدین ابوالحسین راوندی ، [۱۰۵]
منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، ج۱، ص۱۰۷، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.
محمد بن مشهدی، [۱۰۶]
منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، ج۱، ص۴۷۳، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.
و عربی بن مسافر عبادی [۱۰۷]
منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، ج۱، ص۴۷۳، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.
) بوده‌اند. افزون بر این‌ها، به نوشتۀ محمد تقی مجلسی ، ابن شهرآشوب و ابن ادریس حلی صحیفه سجادیه را از طریق طبری روایت کرده‌اند.۸ - تاریخ وفاتتاریخ وفات طبری دانسته نیست. بنا بر گزارش ابن مشهدی، طبری در سال ۵۵۳ در مشهد علوی (نجف) به سر می‌برده [۱۱۰]
محمد بن جعفر ابن مشهدی، المزار، ج۱، ص۴۷۳، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۹.
و بنابراین، تا این سال در قید حیات بوده است.۹ - آثارمشهورترین اثر طبری، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی است. ابن‌شهر آشوب [۱۱۱]
ابن‌شهرآشوب، معالم العلماء، ص۱۱۹، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰/ ۱۹۶۱.
، که از معاصران طبری است، از این کتاب با عنوان البشارات نام برده است. منتجب الدین رازی [۱۱۲]
منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، ج۱، ص۱۰۷، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش.
از آثار طبری به دو کتاب الفرج فی الأوقات و المخرج بالبینات و شرح مسائل الذریعه اشاره کرده و یادآور شده است که قطب‌الدین راوندی کتاب اخیر را بر طبری خوانده و راوندی نیز آن را برای وی روایت کرده است. افزون بر این‌ها، طبری در بشارة المصطفی به کتابی از خود با عنوان کتاب الزهد و التقوی اشاره کرده است. [۱۱۴]
میرزا عبدالله افندی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۱۸، چاپ سید احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ ق.
از میان آثار طبری، تنها بخش عمده‌ای از بشارة المصطفی بر جای مانده [۱۱۵]
عمادالدین محمد طبری، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، ج۱، ص۱۱-۱۲، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۲۰.
[۱۱۶]
عمادالدین محمد طبری، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، ج۱، ص۴۳۵-۴۳۷، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۲۰.
و چاپ شده است (نجف ۱۳۸۳ و قم ۱۴۲۰) که خالی از اغلاط در اسناد نیستند. [۱۱۷]
تراثنا، العدد الأول (المسلسل ۵۷)، ج۱، ص۱۸۵-۱۸۶، السنة الرابعة عشره، ربیع الأول۱۴۲۰ق.
با توجه به گزارشی از نسخۀ موجود در این کتاب در کتابخانۀ امیرالمؤمنین نجف ، [۱۱۸]
تراثنا، العدد الأول (المسلسل ۵۷)، ج۱، ص۱۸۵-۱۸۶، السنة الرابعة عشره، ربیع الأول۱۴۲۰ق.
چنین به نظر می‌رسد که این کتاب دارای نسخه‌هایی بوده است که اختلافات اندکی با یکدیگر داشته‌اند. ترجمه‌ای از این اثر نیز با عنوان بشارات نبوی به شیعیان علوی (تهران ۱۳۷۹ش) چاپ شده است. از بقیۀ آثار طبری، از جمله شرح مسائل الذریعه – که قاعدتاً شرحی بر مشکلات الذریعه سید مرتضی (متوفی ۴۳۶) در اصول فقه بوده است – نشانی در دست نیست.۱۰ - بشارة المصطفی از آثار مهم حدیثی- کلامی و محتوای آنبشارة المصطفی از آثار مهم حدیثی- کلامی امامیه در قرن ششم است که مورد توجه علمای پس از طبری بوده، چنانکه ابن‌طاووس (متوفی ۶۶۴) در آثارش، مطالبی را از آن نقل کرده است. [۱۱۹]
رضی‌الدین علی بن موسی بن طاووس، إقبال الأعمال، ج۱، ص۲۵-۲۷، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۴.
موضوع این کتاب، اثبات ائمه علیهم‌السلام، منزلت و درجات شیعه و کرامات اولیای الهی و پیروان ائمه است و چنانکه از نام آن پیداست، در اثبات حقانیت مذهب شیعه از کلام پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم است. مؤلف با هدف آشنا سازی جامعۀ شیعی عصر خود با آموزه‌های عمیق این مکتب، این کتاب را تألیف کرده و در آن جز روایات مسند از مشایخ معتمد خود، نقل نکرده است. این کتاب افزون بر این فایدۀ مهم، به دلیل اشتمال بر اسانید تازه و ذکر شماری از عالمان شیعی ایران در سده های پنجم و ششم، دارای اهمیت است. این کتاب برای شناخت تشیع در کوفه در سده‌های پنجم و ششم نیز حائز اهمیت است، به ویژه در خصوص اسانید زیدیان کوفه، مانند روایات ابوالحسن زید بن ناصرعلوی، ابوعبدالله محمد بن علی علوی و ابو البرکات عمر بن ابراهیم علوی زیدی. ۱۱ - منابع مورد استفاده در تدوین بشارة المصطفیعماد الدین طبری بخش درخور توجهی از احادیث خود را در این کتاب، از نسخه یا نسخه‌هایی از الأمالی شیخ طوسی روایت کرده است. او از سه طریق روایاتی را از الأمالی شیخ طوسی نقل کرده است؛ به ترتیب زمانی، از ابو محمد حسن بن حسین بن بابویه رازی، ابوعلی طوسی فرزند شیخ طوسی و ابوعبدالله محمد بن احمد بن شهریار، خازن مرقد امیرالمؤمنین و راوی کتاب صحیفۀ سجادیه، و گاه به صورت ترکیبی از هر سه استاد [۱۴۹]
عمادالدین محمد طبری، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، ج۱، ص۱۳۷-۱۳۸، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۲۰.
یا دو تن از آنان. [۱۵۲]
عمادالدین محمد طبری، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، ج۱، ص۲۰۲- ۲۰۳، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۲۰.
اسناد روایات بشارة المصطفی نشان می‌دهد که عمادالدین طبری بیشترین نقل از الأمالی شیخ طوسی را از طریق فرزند او، ابوعلی طوسی، کرده است. افزون بر این، عبارات خود طبری نیز به استفادۀ وی از منابع مکتوب استادان خود برای تألیف بشارة المصطفی اشاره دارد.۱۲ - سماع حدیثاز ابتدای اسناد روایات کتاب بشارة المصطفی چنین به دست می‌آید که طبری در ۵۱۰ و ۵۱۶ و ۵۱۸، نزد عالمان و محدّثان ری به سماع حدیث اشتغال داشته است. البته این احتمال نیز می‌رود که دو تاریخ اخیر از اغلاط به وجود آمده در اسناد روایات باشد، چرا که به گفتۀ خود طبری، وی از ابوالنجم محمدبن عبدالوهاب بن عیسی رازی در مسجدالغربی یا الغری، در محله‌ای به نام زامهران در ری، در صفر ۵۱۰ قرائت حدیث کرده است. دیگر تاریخهای مذکور در ابتدای برخی اسناد نیز مؤید سماع و قرائت او در همین سال در ری نزد عالمان اهل این شهر است. ۱۳ - فهرست منابع(۱) بهاء‌الدین محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۲۰ ش. (۲) یحیی بن حسن ابن بطریق اسدی حلی، عمدة عیون صحاح الأخبار فی مناقب امام الأبرار، قم ۱۴۰۷. (۳) ابن‌شهرآشوب، معالم العلماء، چاپ سید محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۰/ ۱۹۶۱. (۴) رضی‌الدین علی بن موسی بن طاووس، إقبال الأعمال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۴. (۵) محمد بن جعفر ابن مشهدی، المزار، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۹. (۶) میرزا عبدالله افندی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ سید احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ ق. (۷) تراثنا، العدد الأول (المسلسل ۵۷)، السنة الرابعة عشره، ربیع الأول۱۴۲۰ق. (۸) شمس‌الدین محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳. (۹) عمادالدین محمد طبری، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۲۰. (۱۰) محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، بیروت ۱۴۰۳. (۱۱) منتجب الدین علی بن بابویه رازی، الفهرست، چاپ سید جلال‌الدین محدث ارموی، قم ۱۳۶۶ ش. (۱۲) یاقوت حموی، معجم البلدان، اختصارات. ۱۴ - پانویس۱۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن علی طبری»، شماره۶۸۵۴. |