محمد بن یوسف جندیجَنَدی، ابوعبداللّه محمدبن یوسف، فقیه شافعی و مورخ یمنی قرن هشتم است. ۱ - حیاتاز زادگاه و زمان تولد وی اطلاعی در دست نیست. او به شهر جَنَد در یمن منسوب است. در این شهر که در شمال‌شرقی ثَعِز واقع است، نخستین مسجد یمن در سال هشتم هجری ساخته شد. [۱]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ذیل «الجند».
[۲]
ابراهیم احمد مقحفی، معجم‌البلدان و القبائل الیمنیه، ذیل «الجند»، صنعا ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
لقب جندی را بهاءالدین ذکر کرده‌اند. خانواده او اهل ظَفَر یمن بودند. گفته‌اند که وی بیشتر عمر خود را در زَبید گذراند. [۳]
محمد بن یوسف جندی کندی، السلوک فی طبقات العلماء و الملوک، ج۱، مقدمه اکوع، ص۴۹ـ۵۰، چاپ محمدبن علی أکوع، صنعا، ج۱، ۱۴۱۴/۱۹۹۳، ج۲، ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
جندی خود [۴]
محمد بن یوسف جندی کندی، السلوک فی طبقات العلماء و الملوک، ج۱، ص۱۵۶، چاپ محمدبن علی أکوع، صنعا، ج۱، ۱۴۱۴/۱۹۹۳، ج۲، ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
[۵]
محمد بن یوسف جندی کندی، السلوک فی طبقات العلماء و الملوک، ج۱، ص۴۷۸، چاپ محمدبن علی أکوع، صنعا، ج۱، ۱۴۱۴/۱۹۹۳، ج۲، ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
از پدرش با نام یوسف‌بن یعقوب یاد کرده است. [۶]
محمد بن یوسف جندی کندی، السلوک فی طبقات العلماء و الملوک، ج۱، همان مقدمه، ص۱۸، چاپ محمدبن علی أکوع، صنعا، ج۱، ۱۴۱۴/۱۹۹۳، ج۲، ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
[۷]
ایمن فؤاد سید، مصادر تاریخ الیمن فی العصر الاسلامی، ج۱، ص۱۳۹، قاهره ۱۹۷۴.
[۸]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الاعلان بالتوبیخ لمن ذمّ التاریخ، ج۱، ص۲۸۷، چاپ فرانتس روزنتال، بیروت.
۲ - فعالیت علمیجندی نزد استادانی چون ابوالحسن اصبحی و ابوالعباس احنف به کسب علم پرداخت. [۹]
محمد بن یوسف جندی کندی، السلوک فی طبقات العلماء و الملوک، ج۱، همان مقدمه، ص۵۲، چاپ محمدبن علی أکوع، صنعا، ج۱، ۱۴۱۴/۱۹۹۳، ج۲، ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
گفته‌اند که او شاگردان بسیاری تربیت نمود، اما نام آنان در منابع نیامده است. جندی مدتی در مَوْزَع به امر قضا مشغول بود و پس از آن در عَدَن و زَبید به امور دیوانی پرداخت. [۱۰]
محمد بن یوسف جندی کندی، السلوک فی طبقات العلماء و الملوک، ج۱، مقدمه، ص۵۳، چاپ محمدبن علی أکوع، صنعا، ج۱، ۱۴۱۴/۱۹۹۳، ج۲، ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
[۱۱]
عبداللّه محمد حبشی، مصادر الفکرالعربی الاسلامی فی الیمن، ج۱، ص۴۱۳، صنعا: مرکز الدراسات الیمنیه.
۳ - وفاتاز تصریح وی به تاریخ درگذشت ابوبکربن احمدبن موسی‌بن عجیل (سال ۷۳۰، [۱۲]
علی بن حسن خزرجی، العقود اللؤلؤیه فی تاریخ الدوله الرسولیه، ج۲، ص۵۵ ـ ۵۶، ج۲، چاپ محمدبن علی اکوع، صنعا ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
می‌توان دریافت که جندی بعد از ۷۳۰ درگذشته است.برخی مورخان [۱۳]
عبداللّه محمد حبشی، مصادر الفکرالعربی الاسلامی فی الیمن، ج۱، ص۴۱۳، صنعا: مرکز الدراسات الیمنیه.
نیز سال وفات او را ۷۳۲ ذکر کرده‌اند [۱۴]
حاجی‌خلیفه.، ج۲، ستون ۹۹۹.
۴ - آثاراثر مهم جندی، کتاب السُلوک فی طبقات العلماء و الملوک است که آن را به تشویق استادش، اصبحی، تألیف کرد. این کتاب از مهم‌ترین منابع در باره تاریخ دوره اسلامی یمن است و به نامهای دیگری، از جمله طبقات فقهاء الیمن، [۱۵]
عبداللّه محمد حبشی، مصادر الفکرالعربی الاسلامی فی الیمن، ج۱، ص۴۱۳، صنعا: مرکز الدراسات الیمنیه.
تاریخ الجَنَدی و طبقات الجَنَدی نیز معروف است [۱۶]
ایمن فؤاد سید، مصادر تاریخ الیمن فی العصر الاسلامی، ج۱، ص۱۴۰، قاهره ۱۹۷۴.
این اثر با شرح حال پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم آغاز شده است و سپس صحابه و تابعین و تابعان آنان ــ که در اصل یمنی بودند یا به یمن آمده بودند ــ معرفی شده‌اند. [۱۷]
محمد بن یوسف جندی کندی، السلوک فی طبقات العلماء و الملوک، ج۱، ص۶۹ به بعد، چاپ محمدبن علی أکوع، صنعا، ج۱، ۱۴۱۴/۱۹۹۳، ج۲، ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
همچنین در آن به شرح‌حال قاضیان، عالمان، ادیبان، شاعران، حاکمان، وزیران و امیران یمنی پرداخته شده است. در باره سال پایان یافتن تألیف این کتاب اختلاف‌نظر وجود دارد؛ اما، باتوجه به برخی شرح‌حالهای مندرج در آن، [۱۸]
محمد بن یوسف جندی کندی، السلوک فی طبقات العلماء و الملوک، ج۱، ص۴۲۲، چاپ محمدبن علی أکوع، صنعا، ج۱، ۱۴۱۴/۱۹۹۳، ج۲، ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
[۱۹]
محمد بن یوسف جندی کندی، السلوک فی طبقات العلماء و الملوک، ج۲، ص۲۹۰، چاپ محمدبن علی أکوع، صنعا، ج۱، ۱۴۱۴/۱۹۹۳، ج۲، ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
به نظر می‌رسد گزارش منابعی که تاریخ ۷۳۰ را ذکر کرده‌اند، درست باشد. [۲۰]
عبداللّه محمد حبشی، مصادر الفکرالعربی الاسلامی فی الیمن، ج۱، ص۴۱۳، صنعا: مرکز الدراسات الیمنیه.
این کتاب از آثاری تأثیر پذیرفته است، از جمله از طبقات فقهاء الیمن اثر ابن‌سَمُره، [۲۱]
محمد بن یوسف جندی کندی، السلوک فی طبقات العلماء و الملوک، ج۱، ص۶۷ـ ۶۸، چاپ محمدبن علی أکوع، صنعا، ج۱، ۱۴۱۴/۱۹۹۳، ج۲، ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
[۲۲]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الاعلان بالتوبیخ لمن ذمّالتاریخ، ج۱، ص۲۸۷، چاپ فرانتس روزنتال، بیروت.
تاریخ الصنعاء اثر احمدبن عبداللّه رازی صنعانی، تاریخ الصنعاء اثر اسحاق‌بن جریر صنعانی، المفید فی اخبار صنعاء و زَبید اثر عمر یمنی، و وفیات الاعیان اثر ابن‌خلّکان. [۲۳]
محمد بن یوسف جندی کندی، السلوک فی طبقات العلماء و الملوک، ج۱، ص۶۷ـ ۶۸، چاپ محمدبن علی أکوع، صنعا، ج۱، ۱۴۱۴/۱۹۹۳، ج۲، ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
[۲۴]
حاجی‌خلیفه.، ج۲، ستون ۹۹۹.
جندی در اثر خود، با تصحیح خطاهای برخی مورخان پیشین، نامهای قبایل و اماکن را به‌صورت صحیح ضبط کرده است. ۴.۱ - نظر دیگران در مورد کتاب السُلوکاما از این کتاب انتقاد هم شده است، زیرا در باره برخی اشخاص اطلاعات ناقص آورده و تاریخ ولادت و وفات اشخاص را ذکر نکرده است. با این همه، مورخانی چون خَزْرجی (متوفی ۸۱۲)، حسین‌بن عبدالرحمان اَهْدَل (متوفی ۸۵۵) و ابومخرمه این اثر را از منابع معتبر دانسته‌اند، تا آن‌جا که خزرجی کتاب طَراز اعلام الزَّمن فی طبقات اعیان الیمن و اهدل کتاب تُحفه‌الزَّمن بذکر سادات الیمن را بر اساس کتاب جندی نگاشته‌اند. [۲۵]
ایمن فؤاد سید، مصادر تاریخ الیمن فی العصر الاسلامی، ج۱، ص۱۴۰، قاهره ۱۹۷۴.
[۲۶]
عبداللّه محمد حبشی، مصادر الفکرالعربی الاسلامی فی الیمن، ج۱، ص۴۱۳، صنعا: مرکز الدراسات الیمنیه.
۴.۲ - چاپ کتاب السلوکدر حدود ۱۳۰۹/۱۸۹۲ هنری کسلس‌کِی، بخش شرح‌حال داعیان فاطمی و قرمطی یمنی کتاب جندی را به انگلیسی ترجمه کرد و آن را همراه با نکات و پانوشتهای مفصّل با عنوان یمن: تاریخِ ادوار میانی متقدم در لندن منتشر نمود. [۲۷]
یوسف‌الیان سرکیس، ج۲، ستون۱۳۷۸، معجم‌المطبوعات العربیه و المعرّبه، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
حسن سلیمان محمود مقدمه و پانوشته‌های کِی را به عربی ترجمه و در ۱۳۳۶ ش/ ۱۹۵۷ در قاهره چاپ کرد. محمدبن علی اکوع کتاب جندی را ویرایش کرد و در ۱۳۷۲ ش/ ۱۹۹۳ متن کامل و انتقادی آن را چاپ نمود. ۵ - فهرست منابع(۱) ایمن فؤاد سید، مصادر تاریخ الیمن فی العصر الاسلامی، قاهره ۱۹۷۴. (۲) محمد بن یوسف جندی کندی، السلوک فی طبقات العلماء و الملوک، چاپ محمدبن علی أکوع، صنعا، ج۱، ۱۴۱۴/۱۹۹۳، ج۲، ۱۴۱۶/۱۹۹۵. (۳) حاجی‌خلیفه. (۴) عبداللّه محمد حبشی، مصادر الفکرالعربی الاسلامی فی الیمن، صنعا: مرکز الدراسات الیمنیه. (۵) علی بن حسن خزرجی، العقود اللؤلؤیه فی تاریخ الدوله الرسولیه، ج۲، چاپ محمدبن علی اکوع، صنعا ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۶) محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الاعلان بالتوبیخ لمن ذمّالتاریخ، چاپ فرانتس روزنتال، بیروت. (۷) یوسف‌الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیه و المعرّبه، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰. (۸) ابراهیم احمد مقحفی، معجم‌البلدان و القبائل الیمنیه، صنعا ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲. (۹) یاقوت حموی، معجم الادباء. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن یوسف جندی»، شماره۵۰۸۴. |