مراتب ایمانایمان لغتا بمعنای تصدیق و اعتقاد به مفاهیم مذهبی میباشد، و در اصطلاح منظور از ایمان ، اعتقاد در زبان و قلب و عمل به اصول عقاید و احکام فرعی و تمامی مضامین حقیقی دین اسلام است . ۱ - درجات ایماندرجات ایمان و باور دینی بدین معنا است که ایمان از نظر شدت و ضعف، درجه‌هایی دارد. اینکه آیا ایمان مراتبی دارد یا نه، بسته به این است که ایمان را چگونه تعریف کنیم و این مسئله را بررسیم که آیا ایمان قابلیت شدت و ضعف و کاهش و افزایش دارد یا نه. ۲ - تعاریف ایمان۲.۱ - اعتقاد قلبیآنان که عمل به ارکان را جزو تعریف ایمان نمی‌دانند و آن را تنها تصدیق قلبی می‌شمارند، شدت و ضعفی نیز در آن روا نمی‌دارند و در نتیجه، مراتب و درجات ایمان را نیز نمی‌پذیرند. ۲.۲ - اعتقاد در قلب و عملاما کسانی که عمل را جزو ایمان می‌دانند، خواه ناخواه این را نیز پذیرفته‌اند که ایمان شایسته زیادت و نقصان و شدت و ضعف است. بسیاری از متکلمان شیعه ، از آن رو که آیات و روایات پرشماری، ایمان را ذو درجات دانسته‌اند این مسئله را حل شده انگاشته و از آن سخن نگفته‌اند. برخی دیگر از علمای شیعه با الهام از این آیات و روایات بابی به عنوان «درجات الایمان و حقائقه» برگشوده و از مراتب ایمان بحث کرده‌اند ۲.۳ - علم و عملبرخی دانشمندان معاصر شیعی نیز مراتب ایمان را پذیرفته‌اند و بر آن رفته‌اند که ایمان عبارت از علم و عمل است و التزام به این دو شدت و ضعف می‌پذیرد و از این رو، ایمان نیز شدت و ضعف و کاهش و نقصان دارد و در نتیجه، مراتب ایمان، از ضروریاتی است که هیچ شکی بدان راه ندارد ۳ - اثبات مراتب ایمان در آیات و روایاتچه ایمان را به معنای علم و معرفت بدانیم و چه به معنای پذیرفتن حق و تسلیم در برابر آن، دارای درجات و سلسله مراتب است و این بدان سبب است که علم و تسلیم و پذیرش، مراتب مختلف دارد.آیاتی پرشمار نیز بر این حقیقت گواهی می‌دهند؛ از جمله آنجا که خداوند می‌فرماید: «لیزدادوا ایمانا مع ایمانهم» بدین سان، مراتب ایمان نزد متکلمان شیعه، حقیقتی است پذیرفته شده؛ هر چند درباره آن به گونه‌ای روشن و مفصل سخن نگفته‌اند. در روایت است که ایمان را ده درجت است که مؤمن یک به یک آنها را طی می‌کند نیز در روایت است که خداوند، ایمان را بر هفت بخش تقسیم کرده است: نیکی، صدق ، یقین ، رضا ، وفا ، علم و بردباری. آن گاه سهم هر کس را از آنها داده است. هر کس همه آنها را در خود گرد آورده است، مؤمن کامل است ۴ - راه تحصیل ایماناندیشمندان اسلامی راه‌های تحصیل ایمان را طهارت و صفای نفس برای اشراق نور حق و قلب و آمادگی فطرت انسانی و توجه به هشدارهای شریعت می‌دانند. امام خمینی نیز راه‌ها و مقدماتی را برای تحصیل اصل ایمان و درجات آن ذکر کرده است که عبارت‌اند از: ۱- خلوص نیت: انسان برای تحصیل ایمان قلبی و حقیقی، باید نیت خود را در تحصیل معارف و حقایق ایمانی خالص کند و قلب را با تکرار و تذکر، به اخلاص و ارادت آشنا کند تا ایمان در قلب جایگزین شود؛ زیرا اگر اخلاص نباشد، نفس تحت تصرف شیطان و خودبینی و خودخواهی نفس واقع می‌شود و هیچ معرفتی حاصل نمی‌شود؛ چنان‌که علم شیطان برایش مفید نبود. [۸]
خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۰۴-۱۰۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.
۲- تفکر در صنع: امام خمینی با استناد به روایتی برخی از راه‌های رسیدن به ایمان را معرفت نفس، تفکر در خلق بدن و نظم و حکمت در ترتیب اعضای بدن و کارکرد هر یک از اعضا می‌داند که انسان را به صانع این دستگاه باعظمت رهنمود می‌کند. [۹]
خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۱۸-۱۲۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.
۳- عبادت و اذکار: انسان با عبادت و ذکر به همراه خضوع و طمانینه می‌تواند مراحل ایمان را در درجات عالی بپیماید و با رعایت آداب مهم قلبی در عبادت‌ها، به‌ویژه عبادت‌های ذکری و به همراه طمانینه در ادای اذکار، به مدارج عالی ایمان و سلوک ایمانی برسد. ۴- ریاضات قلبی: ایمان به معارف و اصول حق صورت نمی‌گیرد، مگر اینکه شخص نخست آن حقایق را به قدم تفکر در معارف و حقایق، ریاضت عقلی و تمسک به آیات و براهین عقلی، ادراک کند و این مرحله، به منزله مقدمه ایمان است و پس از آنکه عقل بهره خود را به دست آورد، لازم است سالک الی الله به آن قناعت نکند؛ زیرا این مقدار از معارف، اثرش و حصول نورانیت در آن کم است، بلکه با اشتغال به ریاضت‌های قلبی می‌تواند این حقایق را با هر سختی که شده به قلب برساند تا قلب به آن ایمان بیاورد. ۵- تسلیم: یکی از راه‌های چشیدن طعم ایمان در ذائقه روح انسان، تسلیم به احکام الهی است به‌گونه‌ای که در مقابل این احکام در سینه شخص تنگی حاصل نشود و با روی گشاده از آن استقبال کند. [۱۲]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۵۲۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۵ - پانویس
۶ - منبع• فرهنگ شیعه، برگرفته از مقاله«مراتب ایمان»، ج۱، ص۴۰۶. • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. رده‌های این صفحه : دیدگاه های کلامی امام خمینی
|