نظام دادرسی مختلطنظام دادرسی مختلط عبارت است از نظام تعادلی ـ که به نظام تعادلی – فرانسوی، نیز مشهور است. ـ بر مبنای لزوم کشف حقیقت، که در مرحله‌ی تحقیقات مقدماتی، ویژگی‌های نظام تفتیشی، و در مرحله‌ی رسیدگی، ویژگی‌های نظام اتهامی را دارا می‌باشد. تحقیق حاضر ضمن تبیین مفهوم، تاریخچه، به ویژگی‌ها، سیر تحول این نظام حقوقی و ... می‌پردازد. ۱ - مفهومنظام در لغت به معنای آراستن، نظم‌دادن و مرتب‌کردن می‌باشد. [۱]
معین، محمد، فرهنگ معین، تهران، امیرکبیر، چ۲۴، ۱۳۸۴.
و در اصطلاح به مجموعه‌ی قواعد و مقررات حقوقی لازم در زمان معین و در جامعه‌ی معین نظام حقوقی می‌گویند. [۲]
جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی، تهران، گنج دانش، چ۱۹، ۱۳۸۷، شماره ۵۷۵۴، ص۷۱۵.
۲ - تاریخچهدر اواخر قرن هجدهم نظریات فلسفی اجتماعی جدیدی دربارۀ اهداف اعمال مجازات و طرز اجرای آن بوجود آمد. علوم جرم‌شناسی و جرم‌یابی با سرعت بیشتری توسعه یافت. در قلمرو علوم جزائی تئوری‌های تازه‌تری پا به عرصۀ وجود گذاشت که غیر‌اصولی و غیرانسانی بودن روش‌های قدیمی دادرسی کیفری را بر ملا می‌کرد. [۳]
آخوندی، محمود، آیین دادرسی کیفری، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ سوم، ۱۳۶۸، جاول، ص۵۶.
به‌ویژه انتقادات از نظام تفتیشی باعث شد پس از انقلاب فرانسه در سال ۱۷۸۹م، با توجه به عضویت برخی فلاسفه و‌اندیشمندان فرانسوی در سازمان فراماسونری فرانسه و تاثیراتی که تشکیلات فراماسونری انگلیس بر ایشان داشت این کشور به سوی نظام اتهامی مایل شود. علی‌رغم انگیزه‌های انسان دوستانه‌ای که قانون‌گذار فرانسوی را وادار به اتخاذ این سیستم و حتی ایجاد تغییراتی در آن کرده بود؛ نظام رسیدگی مقتبس از انگلستان در کشور فرانسه به دلایلی مثل افزایش آمار جرایم پس از انقلاب، عدم آشنایی اعضای هیات منصفه به وظایف خود و حتی رشوه‌خواری برخی از آنان و... در این کشور شکست خورد. [۴]
آشوری، محمد، آیین دادرسی کیفری، تهران، سمت، چ چهارم، ۱۳۷۸، ج اول، ص۳۶.
این عوامل باعث شد تا حقوقدانانی که به دستور ناپلئون مجموعه قوانین تحقیقات جنایی فرانسه را در سال ۱۸۰۸ تدوین کردند، بکوشند تا دو نظام مذکور را با هم تلفیق کند، بدین ترتیب نظام ثالثی که به «نظام مختلط» موسوم است از ترکیب آن دو به وجود آمد. [۵]
آشوری، محمد، آیین دادرسی کیفری، تهران، سمت، چ چهارم، ۱۳۷۸، ج اول، ص۲۷.
۳ - ویژگیهااین نظام، که به نظام تعادلی و فرانسوی نیز مشهور است با توجه به لزوم کشف حقیقت در مرحله‌ی تحقیقات مقدماتی ویژگی‌های نظام تفتیشی و در مرحله‌ی رسیدگی ویژگی‌های نظام اتهامی را دارا می‌باشد. [۶]
جوانمرد، بهروز، فرآیند دادرسی در حقوق کیفری ایران، تهران، بهنامی، ۱۳۸۹، ص۲۳.
۳.۱ - تحقیقات مقدماتیدر کشورهایی که نظام دادرسی مختلف را اتخاذ کرده‌اند، تعقیب متهم بر عهدۀ ارکانی به نام دادسرا نهاده شده است و تحقیقات مقدماتی یا بازپرسی از متهم به طریق تفتیشی یعنی کتبی، غیرعلنی، سری و غیرترافعی توسط قاضی تحقیق صورت می‌گیرد. [۷]
باقری، علیرضا، آیین دادرسی کیفری (سر استاد)، اراک، نوای دانش، ۱۳۸۴، ص۳۴.
البته در این سیستم روش‌های غیرانسانی که در سیستم تفتیشی برای جمع‌آوری دلایل و اخذ اقرار بر مبنای شکنجه وجود داشت، از بین رفته است؛ و روش‌های انسانی و قانونی جایگزین آن شده است. [۸]
گلدوست جوبیاری، رجب، کلیات آیین دادرسی کیفری، تهران، جنگل، ۱۳۸۶، ص۲۸.
نکته‌ی دیگر اینکه در سیستم تفتیشی متهم نسبت به قرارهای تامین منجر به بازداشت حق اعتراض نداشت و این تصمیمات قطعی و لازم‌الاجرا بودند اما در سیستم مختلط پس از صدور قرار متهم حق اعتراض به آن را دارد. [۹]
گلدوست جوبیاری، رجب، کلیات آیین دادرسی کیفری، تهران، جنگل، ۱۳۸۶، ص۲۹.
۳.۲ - رسیدگی و صدور حکمدراین مرحله از رسیدگی قواعد سیستم اتهامی حاکم است. بدین معنی که مذاکرات در دادگاه به صورت ترافعی و علنی صورت می‌گیرد متهم حق دارد تا از کمک وکیل استفاده کند؛ حضور شهروندان و رسانه‌های عمومی در دادگاه مجاز است و در جرایم مهم دادگاه با حضور هیئت منصفه یا چند قاضی تشکیل می‌شود. [۱۰]
آشوری، محمد، آیین دادرسی کیفری، تهران، سمت، چ چهارم، ۱۳۷۸، ج اول، ص۳۸.
۴ - تحولاز آغاز پیدایش این نظام تاکنون این سیستم شاهد تحولات گوناگونی بوده است؛ به‌ویژه کشورهایی که این نظام را اقتباس کرده‌اند با توجه به نوع فرهنگ خود تغییراتی را در آن داده‌اند. اما مهمترین تغییراتی که در این سیستم بوجود آمده در جهت رعایت هر چه دقیق‌تر حق دفاع متهم و تامین آزادی وی می‌باشد. [۱۱]
آشوری، محمد، آیین دادرسی کیفری، تهران، سمت، چ چهارم، ۱۳۷۸، ج اول، ص۳۸.
به علاوه با گذشت زمان ویژگی شفاهی‌بودن محاکمه جای خود را به کتبی‌بودن محاکمه داده است. [۱۲]
جوانمرد، بهروز، فرآیند دادرسی در حقوق کیفری ایران، تهران، بهنامی، ۱۳۸۹، ص۲۳.
به هر حال شاید بتوان گفت تاثیر این سیستم در قوانین آیین دادرسی کشورها بیش از سایر نظام‌ها می‌باشد، به صورتی که اکثر قوانین آیین دادرسی کیفری، کشورهای اروپای غربی مثل اسپانیا، پرتقال، بلژیک، لوکزامبورگ، ایتالیا، آلمان، سوئد، نروژ، دانمارک و هند بطور مستقیم تحت تاثیر این سیستم قرار گرفته‌اند. [۱۳]
آخوندی، محمود، آیین دادرسی کیفری، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ سوم، ۱۳۶۸، ج اول، ص۵۸.
بسیاری از کشورهای آمریکای جنوبی و مرکزی، کشورهای جدید الاستقلال آفریقایی که سابقاً مستعمرۀ فرانسه بوده‌اند، اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی قبل از فروپاشی، کشورهای سوسیالیستی سابق اروپای مرکزی و حتی بسیاری از کشورهای مسلمان این روش را برگزیده‌اند. [۱۴]
آشوری، محمد، آیین دادرسی کیفری، تهران، سمت، چ چهارم، ۱۳۷۸، ج اول، ص۴۳.
در ایران نیز تا قبل از سال ۱۳۷۳ (یعنی قبل از انحلال دادسراها) نظام مختلط بر فرآیند دادرسی حکم‌فرما بود. در حال حاضر نیز از زمان احیاء دادسراها درسال ۱۳۸۱ سیستم مختلط بر نظام دادرسی کیفری ایران حاکم است. [۱۵]
جوانمرد، بهروز، فرآیند دادرسی در حقوق کیفری ایران، تهران، بهنامی، ۱۳۸۹، ص۲۳.
البته این موضوع به‌طور مطلق نیست و در برخی جرایم مثل زنا و لواط و جرایمی که مجازات قانونی آن فقط تا سه ماه حبس و یا جزای نقدی تا یک میلیون ریال می‌باشد و جرایم اطفال مستقیما در دادگاه‌های مربوط مطرح می‌شود. [۱۶]
قانون اصلاح تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب، ماده ۳، تبصره ۳.
۵ - پانویس
۶ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «نظام دادرسی مختلط»، تاریخ بازیابی:۱۴۰۰/۰۳/۰۱. رده‌های این صفحه : آیین دادرسی کیفری | اصطلاحات حقوق کیفری
|