زمان تقریبی مطالعه: 7 دقیقه
 

نفس اماره (قرآن)





نفس امّاره، مايل به طبيعت بدنيّه و جامع قوّه غضب و شهوت در انسان است و به لذّات و شهوات فرمان مى‌دهد و دل را به سوى پستيها مى‌كشاند. و اين نفس را به جهت آنكه به مقتضاى شهوات و خواسته‌هاى شیطان روى آورده -و به بديها امر مى‌كند- «امّارة بالسّوء» نيز مى‌گويند.
[۱] مبانى عرفان و احوال عارفان، ص ۸۶۹.
[۲] ابن عربی، فرهنگ اصطلاحات عرفانى، ص ۸۶۳-۸۶۴.
[۳] احياء العلوم، جزء ۸، ص ۷.



۱ - اطاعت از نفس امّاره‌



اطاعت برخى از انسانها از نفس امّاره:
۱. فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخاسِرِينَ.
۲. وَ جاؤُ عَلى‌ قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ‌ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ عَلى‌ ما تَصِفُونَ.
۳. فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلًا جَسَداً لَهُ خُوارٌ فَقالُوا هذا إِلهُكُمْ وَ إِلهُ مُوسى‌ فَنَسِيَ‌ قالَ فَما خَطْبُكَ يا سامِرِيُ‌ قالَ بَصُرْتُ بِما لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُها وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي.
۴. إِنْ هِيَ إِلَّا أَسْماءٌ سَمَّيْتُمُوها أَنْتُمْ وَ آباؤُكُمْ ما أَنْزَلَ اللَّهُ بِها مِنْ سُلْطانٍ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَ ما تَهْوَى الْأَنْفُسُ وَ لَقَدْ جاءَهُمْ مِنْ رَبِّهِمُ الْهُدى‌.

۲ - آثار اطاعت از نفس امّاره‌




۲.۱ - توطئه‌


توطئه برادران یوسف بر عليه برادر خود برخاسته از اطاعت و پيروى آنان از نفس امّاره:
۱. لَقَدْ كانَ فِي يُوسُفَ وَ إِخْوَتِهِ آياتٌ لِلسَّائِلِينَ‌ إِذْ قالُوا لَيُوسُفُ وَ أَخُوهُ أَحَبُّ إِلى‌ أَبِينا مِنَّا وَ نَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّ أَبانا لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ‌ اقْتُلُوا يُوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضاً يَخْلُ لَكُمْ وَجْهُ أَبِيكُمْ وَ تَكُونُوا مِنْ بَعْدِهِ قَوْماً صالِحِينَ‌ قالَ قائِلٌ مِنْهُمْ لا تَقْتُلُوا يُوسُفَ وَ أَلْقُوهُ فِي غَيابَتِ الْجُبِّ يَلْتَقِطْهُ بَعْضُ السَّيَّارَةِ إِنْ كُنْتُمْ فاعِلِينَ‌ قالُوا يا أَبانا ما لَكَ لا تَأْمَنَّا عَلى‌ يُوسُفَ وَ إِنَّا لَهُ لَناصِحُونَ‌ أَرْسِلْهُ مَعَنا غَداً يَرْتَعْ وَ يَلْعَبْ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ.
۲. فَلَمَّا ذَهَبُوا بِهِ وَ أَجْمَعُوا أَنْ يَجْعَلُوهُ فِي غَيابَتِ الْجُبِّ وَ أَوْحَيْنا إِلَيْهِ لَتُنَبِّئَنَّهُمْ بِأَمْرِهِمْ هذا وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ‌ وَ جاؤُ أَباهُمْ عِشاءً يَبْكُونَ‌ قالُوا يا أَبانا إِنَّا ذَهَبْنا نَسْتَبِقُ وَ تَرَكْنا يُوسُفَ عِنْدَ مَتاعِنا فَأَكَلَهُ الذِّئْبُ وَ ما أَنْتَ بِمُؤْمِنٍ لَنا وَ لَوْ كُنَّا صادِقِينَ‌ وَ جاؤُ عَلى‌ قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ عَلى‌ ما تَصِفُونَ.

۲.۲ - ساخت گوساله‌


ساخت گوساله از سوى سامری براى بنی‌اسرائیل به عنوان اله آنان برخاسته از اطاعت وى از نفس امّاره:
فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلًا جَسَداً لَهُ خُوارٌ فَقالُوا هذا إِلهُكُمْ وَ إِلهُ مُوسى‌ فَنَسِيَ‌ قالَ فَما خَطْبُكَ يا سامِرِيُ‌ قالَ بَصُرْتُ بِما لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُها وَ كَذلِكَ‌ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي.

۲.۳ - قتل‌


قتل هابيل از سوى برادرش قابیل برخاسته از اطاعت و پيروى وى از نفس امّاره:
وَ اتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِ‌ ... لَئِنْ بَسَطْتَ إِلَيَّ يَدَكَ لِتَقْتُلَنِي ما أَنَا بِباسِطٍ يَدِيَ إِلَيْكَ لِأَقْتُلَكَ‌ ... فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ‌ ... مقصود از «بنی آدم» هابیل و قابيل است.

۳ - اطاعت‌كنندگان از نفس امّاره‌




۳.۱ - برادران يوسف‌


برادران يوسف اطاعت‌كنندگان از نفس امّاره و هواهای نفسانی در برخورد با يوسف عليه‌السلام:
وَ جاؤُ عَلى‌ قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ‌ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ عَلى‌ ما تَصِفُونَ.

۳.۲ - سامرى‌


سامرى اطاعت و پيروى‌كننده نفس امّاره خود در ساخت گوساله براى بنی‌اسرائیل:
فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلًا جَسَداً لَهُ خُوارٌ فَقالُوا هذا إِلهُكُمْ وَ إِلهُ مُوسى‌ فَنَسِيَ‌ قالَ فَما خَطْبُكَ يا سامِرِيُ‌ قالَ بَصُرْتُ بِما لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُها وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي.

۳.۳ - قابيل‌


قابیل اطاعت‌كنندگان از نفس امّاره خود در برخورد با برادرش:
فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخاسِرِينَ.

۴ - جهاد با نفس امّاره‌



••• دستور خداوند به جهاد با نفس امّاره:
وَ جاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ‌ ... لفظ جهاد، اطلاق دارد و شامل مخالفت با هوای نفس -امّاره‌- نيز مى‌شود و نيز خوددارى از اطاعت شیطان در وسوسه‌گرى او كه همانا پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله مبارزه با نفس را جهاد اکبر ناميد.

••• جهاد با نفس امّاره، عامل برخوردارى از هدايتهاى خاصّ الهى:
وَ الَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا ....

••• جهاد با نفس امّاره، لازمه ترس از مقام پروردگار:
وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى‌.

••• مبارزه با نفس امّاره، موجب برخوردارى از پاداش بهشت:
وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى‌ فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِيَ الْمَأْوى‌ . مقصود از نفس در آيه شريفه، نفس امّاره است.

۵ - نجات از نفس امّاره‌



••• نجات انسان از نفس امّاره، برخاسته از غفران الهی:
... إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا ما رَحِمَ رَبِّي إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَحِيمٌ.

••• رحمت الهی، عامل رهايى انسان از خطر نفس امّاره:
وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا ما رَحِمَ رَبِّي‌ ....

۶ - نقش نفس امّاره‌



••• نفس امّاره، امركننده انسان به بدى:
وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ ....

••• نفس امّاره، تزيين‌كننده زشتی‌هاى اعمال:
وَ قَيَّضْنا لَهُمْ قُرَناءَ فَزَيَّنُوا لَهُمْ ما بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ‌ ... مراد از «قرناء» در آيه شريفه، «نفس امّاره» و مقصود از «ما بين ايديهم و ما خلفهم»، اعمال آدمى در گذشته، حال و آینده است.

••• زيبا جلوه داده شدن كارهاى زشت، به وسيله نفس امّاره:
بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً ... يعنى آنچه نفس امّاره به آن فرمان مى‌دهد -از بدى‌- آن را برايتان زيبا نشان داد.

۷ - حضرت يوسف و نفس امّاره‌



همه انسانها، داراى نفس امّاره، از نظر یوسف علیه‌السلام:
وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ ....

۸ - پانویس


 
۱. مبانى عرفان و احوال عارفان، ص ۸۶۹.
۲. ابن عربی، فرهنگ اصطلاحات عرفانى، ص ۸۶۳-۸۶۴.
۳. احياء العلوم، جزء ۸، ص ۷.
۴. مائده/سوره۵، آیه۳۰.    
۵. یوسف/سوره۱۲، آیه۱۸.    
۶. طه/سوره۲۰، آیه۸۸.    
۷. طه/سوره۲۰، آیه۹۵.    
۸. طه/سوره۲۰، آیه۹۶.    
۹. نجم/سوره۵۳، آیه۲۳.    
۱۰. یوسف/سوره۱۲، آیات۷-۱۲.    
۱۱. یوسف/سوره۱۲، آیات۱۵-۱۸.    
۱۲. طه/سوره۲۰، آیه۸۸.    
۱۳. طه/سوره۲۰، آیه۹۵.    
۱۴. طه/سوره۲۰، آیه۹۶.    
۱۵. مائده/سوره۵، آیه۲۷.    
۱۶. مائده/سوره۵، آیه۲۸.    
۱۷. مائده/سوره۵، آیه۳۰.    
۱۸. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۱۰، ص۲۰۲.    
۱۹. یوسف/سوره۱۲، آیه۱۸.    
۲۰. طه/سوره۲۰، آیه۸۸.    
۲۱. طه/سوره۲۰، آیه۹۵.    
۲۲. طه/سوره۲۰، آیه۹۶.    
۲۳. مائده/سوره۵، آیه۳۰.    
۲۴. حج/سوره۲۲، آیه۷۸.    
۲۵. طبرسی، فضل بن حسن، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۴، ص ۴۱۱.    
۲۶. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، ج ۳، ص ۱۷۳.    
۲۷. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۶۹.    
۲۸. نازعات/سوره۷۹، آیه۴۰.    
۲۹. نازعات/سوره۷۹، آیه۴۰.    
۳۰. نازعات/سوره۷۹، آیه۴۱.    
۳۱. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، تفسیر الجلالین، ص ۷۹۱.    
۳۲. یوسف/سوره۱۲، آیه۵۳.    
۳۳. یوسف/سوره۱۲، آیه۵۳.    
۳۴. یوسف/سوره۱۲، آیه۵۳.    
۳۵. فصّلت/سوره۴۱، آیه۲۵.    
۳۶. مغنیه، محمدجواد، التفسیر المبین، ص ۶۳۳.    
۳۷. یوسف/سوره۱۲، آیه۱۸.    
۳۸. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج ۱، ص ۱۴۴.    
۳۹. یوسف/سوره۱۲، آیه۵۳.    


۹ - منبع



مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۱، ص۳۵۷، برگرفته از مقاله «نفس اماره».    


رده‌های این صفحه : موضوعات قرآنی | نفس




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.