هشتمین مردبراساس آموزه‌های دینی ـ اعم از قرآن و روایات ـ تردیدی وجود ندارد که اولاً: همه انسان‌های نسل حاضر به حضرت آدم برمی‌گردند و او اولین نفر از این نسل است. ثانیاً: قبل از حضرت آدم، نسل یا نسل‌هایی شبیه به انسان بوده‌اند و به آن‌ها "انسان یا نسناس" می‌گفتند؛ هرچند در مورد جزئیات و خصوصیات شخصیتی و زندگی آن‌ها اطلاع دقیقی در دست نیست. از این جهت بعید نیست که هنگام آفرینش آدم نیز افرادی از نسل گذشته هنوز نیز وجود داشته‌اند؛ هم‌چنان که بعضی دانشمندان در توجیه ازدواج فرزندان حضرت آدم نیز این را گفته‌اند. ما به متن دینی که اثبات کند آدم، هشتمین مرد روی کره زمین بوده، برخورد نکردیم. بله در روایاتی بیان شده است که نسل حضرت آدم بعد از هفت دوره و هفت نسل از خلقت آدم بوده است؛ البته ممکن است این روایات اشاره به کثرت دوره‌های گذشته باشد. فهرست مندرجات۱.۱ - دیدگاه علامه طباطبایی ۱.۱.۱ - خلقت انسان پیش از آفرینش آدم ۲ - دیدگاه قرآن کریم ۳ - دیدگاه روایات ۳.۱ - وجود دوره‌هایی از انسان پیش از دوره حاضر ۳.۱.۱ - حدیثی از امام صادق ۳.۲ - نسل حضرت آدم پس از هفت دوره ۳.۲.۱ - حدیثی از امام باقر ۳.۳ - کثرت دوره‌های گذشته ۳.۳.۱ - روایتی از امام صادق ۳.۳.۲ - روایتی دیگر ۴ - وجود انسان‌هایی از نسل‌های پیشین ۵ - ازدواج فرزندان آدم ۵.۱ - دیدگاه قرآن مجید ۶ - بقای نسل بشر از راه ساختن نطفه ۷ - وجود پیامبر و هوش زیاد ۸ - پانویس ۹ - منبع ۱ - انسان یا نسناسبا استفاده از قرآن و روایات اجمالاً به طور قطع و یقین می‌توان گفت که قبل از حضرت آدم نسل یا نسل‌هایی شبیه به انسان بوده‌اند که به آن‌ها "انسان یا نسناس" می‌گفتند؛ هرچند در مورد جزئیات و خصوصیات شخصیتی و زندگی آن‌ها اطلاع دقیقی در دست نیست. ۱.۱ - دیدگاه علامه طباطباییعلامه طباطبایی می‌گوید: در تاریخ یهود آمده است که عمر نوع بشر از روزی که در زمین خلق شده تاکنون، بیش از حدود هفت هزار سال نیست... ولی دانشمندان " ژئولوژی" معتقدند که عمر نوع بشر بیش از ميلیون‌ها سال است، و بر این گفتار خود ادله‌ای از فسیل‌هایی که آثاری از انسان‌ها در آن‌ها هست، و نیز ادله‌ای از اسکلت سنگ‌شده خود انسان‌های قدیمی آورده‌اند، که عمر هر یک از آن‌ها به طوری که روی معیارهای علمی خود تخمین زده‌اند، بیش از پانصد هزار سال است. ۱.۱.۱ - خلقت انسان پیش از آفرینش آدماین اعتقاد ایشان است؛ ولی ادله‌ای که آورده‌اند قانع‌کننده نیست، دلیلی نیست که بتواند اثبات کند که این فسیل‌ها، بدن سنگ‌شده اجداد همین انسان‌های امروز است، و دلیلی نیست که بتواند این احتمال را رد کند که این اسکلت‌های سنگ‌شده مربوط است به یکی از ادواری که انسان‌هایی در زمین زندگی می‌کرده‌اند؛ چون ممکن است چنین بوده باشد، و دوره ما انسان‌ها متصل به دوره فسیل‌های نام‌برده نباشد؛ بلکه انسان‌هایی قبل از خلقت آدم ابوالبشر در زمین زندگی کرده و سپس منقرض شده باشند، و هم‌چنین این پیدایش انسان‌ها و انقراضشان تکرار شده باشد، تا پس از چند دوره نوبت به نسل حاضر رسیده باشد. [۱]
طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه المیزان، ج۴، ص۲۲۲، مترجم:موسوی همدانی، سید محمدباقر، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، ۱۳۷۴ ه ش، چاپ پنجم.
پس انسان قبل از خلقت آدم وجود داشته و پس از انسان، آدم وجود یافت، و ملائکه مأمور به سجده بر وی شدند. [۲]
طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه المیزان، ج۱۶، ص۳۸۹، مترجم:موسوی همدانی، سید محمدباقر، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، ۱۳۷۴ ه ش، چاپ پنجم.
۲ - دیدگاه قرآن کریماما قرآن کریم به طور صریح متعرض کیفیت پیدایش انسان در زمین نشده، که آیا ظهور این نوع موجود (انسان) در زمین منحصر در همین دوره فعلی است که ما در آن قرار داریم، یا دوره‌های متعددی داشته، و دوره ما انسان‌های فعلی آخرین ادوار آن است؟ هر چند که ممکن است از بعضی آیات کریمه قرآن استشمام کرد که قبل از خلقت آدم ابوالبشر (علیه‌السلام) و نسل او، انسان‌هایی دیگر در زمین زندگی می‌کرده‌اند؛ مانند آیه شریفه: «وَ إِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً قالُوا أَ تَجْعَلُ فِیها مَنْ یُفْسِدُ فِیها وَ یَسْفِکُ الدِّماءَ»؛ «و زمانی که پروردگارت به فرشتگان فرمود: می‌خواهم در زمین جانشینی بگذارم، گفتند: باز در زمین کسانی می‌گذاری که در آن فساد کنند و خون‌ها بریزند»؟ که از این بر‌می‌آید، قبل از آفرینش بنی‌آدم، دوره دیگری بر انسانیت گذشته است. [۴]
طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه المیزان، ج۴، ص۲۲۲ ۲۲۳، مترجم:موسوی همدانی، سید محمدباقر، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، ۱۳۷۴ ه ش، چاپ پنجم.
۳ - دیدگاه روایاتاکنون به روایاتی توجه کنید: ۳.۱ - وجود دوره‌هایی از انسان پیش از دوره حاضراما روایاتی که از ائمه اهل بیت (علیهم‌السلام) به ما رسیده، تصریح می‌کنند که قبل از این نسل، نسل‌هایی از انسان‌ها وجود داشته است که منقرض شده‌اند و این روایات سابقه دوره‌های بسیاری از بشریت را قبل از دوره حاضر اثبات می‌کنند. ۳.۱.۱ - حدیثی از امام صادقبرای نمونه به حدیثی اشاره می‌کنیم: صاحب تفسیر عیاشی از هشام بن سالم و او از امام صادق (علیه‌السلام) نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: اگر فرشتگان موجودات زمینی را قبلاً ندیده بودند، که خون‌ریزی کردند، از کجا گفتند «أَ تَجْعَلُ فِیها مَنْ یُفْسِدُ فِیها وَ یَسْفِکُ الدِّماءَ»؛ «آیا کسی را در آن قرار می‌دهی که فساد و خون‌ریزی کند». ۳.۲ - نسل حضرت آدم پس از هفت دورهگفتنی است: ما به متن دینی که اثبات کند آدم هشتمین مرد روی کره زمین بوده، برخورد نکردیم. بله در روایاتی بیان شده است که نسل حضرت آدم بعد از هفت دوره و هفت نسل از خلقت آدم بوده است؛ ۳.۲.۱ - حدیثی از امام باقرمثلاً مرحوم شیخ صدوق در کتاب خصال، از امام باقر (علیه‌السلام) روایت کرده که فرمود: «خدای عزوجل از روزی که زمین را آفریده، هفت عالم را در آن خلق (و سپس منقرض کرده است) که هیچ‌یک از آن عوالم از نسل آدم ابوالبشر نبوده‌اند و خدای تعالی همه آن‌ها را از پوسته روی زمین آفرید و نسلی را بعد از نسل دیگر ایجاد کرد و برای هر یک، عالمی بعد از عالم دیگر پدید آورد تا در آخر، آدم ابوالبشر را بیافرید و ذریه‌اش را از او منشعب ساخت. ۳.۳ - کثرت دوره‌های گذشتهاما ممکن است این روایات با لحاظ روایات دیگر که دوره‌های بیش‌تر را در گذشته ثابت می‌کند، اشاره به کثرت دوره‌های گذشته باشد؛ مثلاً: ۳.۳.۱ - روایتی از امام صادقشیخ صدوق در کتاب توحید از امام حعفر صادق (علیه‌السلام) روایتی آورده که در ضمن آن امام (علیه‌السلام) به راوی فرموده: «شاید شما گمان می‌کنید که خدای عزوجل غیر از شما هیچ بشر دیگری را نیافریده است. نه، چنین نیست، بلکه هزارهزار آدم آفریده که شما از نسل آخرین آن‌ها هستید». ۳.۳.۲ - روایتی دیگرهمچنین در خصال از امام صادق (علیه‌السلام) روایت آورده که فرمود: «خدای عزوجل دوازده هزار عالم آفریده که هر یک از آن عوالم از هفت آسمان و هفت زمین بزرگ‌تر است و هیچ‌یک از اهالی یک عالم به ذهنش نمی‌رسد که خدای تعالی غیر عالم او عالمی دیگر نیز آفریده باشد». البته همان‌گونه که ملاحظه می‌شود روایت اخیر به خلقت عوالم اشاره دارد و این ممکن است در غیر از کره زمین باشد و بتوان روایاتی را که به هفت دوره قبلی در کره زمین اشاره می‌کنند، بدون معارض دانست. ۴ - وجود انسان‌هایی از نسل‌های پیشیناما (با فرض وجود انسان‌هایی قبل از آدم) آیا هنگام آفرینش حضرت آدم، انسان از نسل‌های قبل باقی مانده بودند؟ با توجه به قرائنی بعید نیست که در زمان آفرینش آدم افرادی از نسل‌های گذشته که در حال انقراض بودند، هنوز نیز وجود داشته‌اند؛ هم‌چنان که بعضی دانشمندان این را گفته‌اند. (در هرحال زمانی امامان شیعه از انسان‌های قبل از آدم ابوالبشر سخن گفتند که از انسان‌های فسیل‌شده، خبر و اطلاعی در دست نبود. این است که امروزه با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی، ارزش واقعی این سخنان بهتر فهمیده شده و به ارتباط این بزرگان با جهان ماورای طبیعت آسان‌تر پی برده می‌شود). ۵ - ازدواج فرزندان آدمیکی از دانشمندان معاصر در زمینه ازدواج فرزندان حضرت آدم می‌گوید: در این‌جا احتمال دیگری نیز هست که گفته می‌شود: فرزندان آدم با بازماندگان انسان‌های پیشین ازدواج کرده‌اند؛ زیرا طبق روایاتی آدم اولین انسان روی زمین نبوده، مطالعات علمی امروز نیز نشان می‌دهد که نوع انسان احتمالاً از چند ميلیون سال قبل در کره زمین زندگی می‌کرده؛ در حالی که از تاریخ پیدایش آدم تاکنون زمان زیادی نمی‌گذرد؛ بنابراین باید قبول کنیم که قبل از آدم، انسان‌های دیگری در زمین می‌زیسته‌اند که به هنگام پیدایش آدم در حال انقراض بوده‌اند، چه مانعی دارد که فرزندان آدم با باقی‌مانده یکی از نسل‌های پیشین ازدواج کرده باشد. [۱۱]
جعفری، یعقوب، (تفسیر) کوثر، ج۲، ص۳۴۹.
البته تردیدی نیست که حضرت آدم اولین نفر از نسل حاضر بوده است. ۵.۱ - دیدگاه قرآن مجیدقرآن کریم ظاهر قریب به صریحش این است که نسل حاضر از طرف پدر و مادر به یک پدر (به نام آدم) و یک مادر (که در روایات و در تورات به نام حوا آمده) منتهی می‌شود و این دو تن، پدر و مادر تمام افراد انسان است؛ هم‌چنان که آیات زیر بر این معنا دلالت می‌کند: ـ « وَ بَدَأَ خَلْقَ الْإِنْسانِ مِنْ طِینٍ ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ ماءٍ مَهِینٍ»؛ «و خلقت انسان را از گل آغاز کرد، سپس نسل او را از چکیده آبی بی‌مقدار بیافرید». ـ «إِنَّ مَثَلَ عِیسى عِنْدَ اللَّهِ کَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ قالَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ»؛ «محققاً وضع عیسی نزد خدا نظیر وضعی است که آدم داشت و خدا او را از خاک خلق نموده؛ سپس خطاب به خاک فرمود: باش و خاک آدم شد». ـ «إِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ إِنِّی خالِقٌ بَشَراً مِنْ طِینٍ فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ ساجِدِینَ»؛ «و به خاطر بیاور هنگامی را که پروردگارت به فرشتگان گفت: «من بشری را از گل می‌آفرینم! هنگامی که آن را نظام بخشیدم و از روح خود در آن دمیدم، برای او به سجده افتید». ۶ - بقای نسل بشر از راه ساختن نطفهبه طوری که ملاحظه می‌کنید آیاتی که نقل شد، شهادت می‌دهند بر این که سنت الهی در بقای نسل بشر این بوده که از راه ساختن نطفه این بقا را تضمین کند؛ ولیکن این خلقت با نطفه، بعد از آن بود که دو نفر از این نوع را از گل آفرید، و او آدم و پس از او همسرش بود که از خاک خلق شدند (و پس از آن‌که دارای بدنی و جهازی تناسلی شدند، فرزندان او از راه پدید آمدن نطفه در بدن آدم و همسرش خلق شدند) پس در ظهور آیات نام‌برده بر این‌که نسل بشر به آدم و همسرش منتهی می‌شوند، جای هیچ شک و تردیدی نیست. [۱۵]
طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه المیزان، ج۴، ص۲۲۲ ۲۲۵، مترجم:موسوی همدانی، سید محمدباقر، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، ۱۳۷۴ ه ش، چاپ پنجم.
۷ - وجود پیامبر و هوش زیاداما این که آیا پیامبری در بین آن‌ها بوده است؟ آیا آن‌ها باهوش بوده‌اند؟ قرآن و روایات پیرامون این مسئله چیزی بیان نکردند؛ ولی با توجه به این که آن‌ها نیز انسان (یا نسناس) بوده و در این جهت با ما مشترک هستند، تحقیقاً از هوش برخوردار بوده و با حدس قوی و قریب به یقین می‌توان گفت که آن‌ها دارای تکلیف بودند و برای ارشادشان پیامبری نیز وجود داشته است. ۸ - پانویس۹ - منبعپایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «هشتمین مرد»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۱۸. |