زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه
 

یعقوب تبریزی




تَبْریزی، یعقوب بن جعفر حلّی نجفی (۱۲۷۰- ۱۳۲۹ق/۱۸۵۴- ۱۹۱۱م)، واعظ، خطیب و شاعر شیعی ایرانی تبار بود.


۱ - پیشینه


نیاکان وی از تبریز به نجف کوچیدند، به همین سبب، وی را عجم تبریزی لقب داده بودند
[۱] خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۲] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ج۳، ص۱۳۶۷، نجف، ۱۴۱۳ق/ ۱۹۹۲م.
(امینی لقب وی را برگرفته از کنیۀ شخصی یا مسائل نظامی در زمان عثمانیان می‌داند).
وی در نجف متولد شد و همان‌جا پرورش یافت.
[۳] حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۴] خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۵] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۴، نجف، ۱۹۶۵م.
او در ۱۹ سالگی پدر را از دست داد و تربیت و تعلیم وی به وصی پدرش، مهدی قزوینی واگذار شد؛ اما قزوینی بدان سبب که غالباً در حله بود، یعقوب را به ملاعلی خلیلی (د ۱۲۹۷ق/۱۸۸۰م) سپرد.

۲ - تحصیلات


وی از محضر شیخ حسین صغیر (د ۱۳۱۸ق/۱۹۰۰م) بهره‌ها برد
[۶] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۴-۱۴۵، نجف، ۱۹۶۵م.
در نجف نزد شیخ جعفر شوشتری (د ۱۳۰۳ق) روش وعظ و خطابه آموخت
[۷] خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۸] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۵، نجف، ۱۹۶۵م.
[۹] شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۱-۲۳۲، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
و اخلاق و عرفان را نزد ملاحسینقلی همدانی (د ۱۳۱۱ق)، و ادبیات را نزد ابراهیم طباطبایی (د ۱۳۱۹ق) فراگرفت
[۱۰] حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۱۱] خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۱۲] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۵۰، نجف، ۱۹۶۵م.
و در سن ۲۵ سالگی از سوی مهدی قزوینی و محمدحسین کاظمی، دو مجوز روایت دریافت کرد که بیانگر اعتماد آن دو به اوست.
[۱۳] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۵، نجف، ۱۹۶۵م.


۳ - ترک کردن نجف


تبریزی حوالی سال ۱۳۰۰ق/۱۸۸۳م، نجف را به قصد سماوه ترک گفت و بیش از ۱۰ یا ۱۵ سال در آن‌جا به ایراد خطابه و ارشاد و تبیین واقعۀ کربلا پرداخت.
[۱۴] حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۱۵] خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۱۶] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ج۳، ص۱۳۶۶-۱۳۶۷، نجف، ۱۴۱۳ق/ ۱۹۹۲م.
حرزالدین
[۱۷] حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
انگیزۀ ترک نجف را تنگی معیشت وی می‌داند، اما یعقوبی در سبب ترک شهر گوید: میان او و برادرانش بر سر نحوۀ ادارۀ املاک پدر مشاجراتی درگرفت و در نتیجه، یعقوب را مغرضانه به شعبۀ وظیفۀ عمومی دولت عثمانی معرفی کردند. همین امر موجب شد وی شهر را ترک گوید.
[۱۸] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۷، نجف، ۱۹۶۵م.


۴ - بازگشت به نجف


تبریزی در ۱۳۱۳ق/۱۸۹۵م، به نجف بازگشت و بار دیگر به خدمت سربازی فراخوانده شد، از این‌رو، به حله رفت و با کمک محمد قزوینی تابعیت ایران را اختیار کرد.
[۱۹] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۷، نجف، ۱۹۶۵م.
یعقوب در حله و پیش‌تر در سماوه، شاگردان و قاریان بسیاری پرورش داد.
[۲۰] خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.


۵ - وفات


وی سپس در پی یک بیماری به نجف بازگشت و در ۱۴ ربیع‌الآخر ۱۳۲۹ درگذشت و در آرامگاه وادی‌السلام آن شهر به خاک سپرده شد.
[۲۱] حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۲۲] سماوی، محمد، الطلیعة من شعراء الشیعة، ج۲، ص۴۳۸، به کوشش کامل سلمان جبوری، بیروت، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.    
[۲۳] خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۲۴] آقابزرگ، الذریعة، ج۹، ص۱۳۱۲.    


۶ - ویژگی خطابه‌های وی


از ویژگی‌های مهم خطابه‌های او آن است که می‌توانست مضامین خود را در شکل‌ها و قالب‌های دل‌نشینی جا دهد، پیوسته در وحدت بخشیدن به موضوع بکوشد و در عین حال، با ذکر اخبار و اشعار سخن را متنوع سازد و بدین‌سان، دل مخاطبان را به سوی خود کشاند.
[۲۵] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۵-۱۴۶،نجف، ۱۹۶۵م.


۷ - آثار وی


مجموع سروده‌های تبریزی که در حدود ۱۵ هزار بیت‌ بالغ است، به همت فرزندش، محمدعلی جمع‌آوری شد؛ اما حاصل تلاش‌های وی در واقعه عاکف در حله به سال ۱۳۳۵ق/۱۹۱۷م از دست رفت.
[۲۶] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۵۰، نجف، ۱۹۶۵م.
[۲۷] آقابزرگ، الذریعة، ج۹، ص۱۳۱۲.    
او بعدها اشعار برجای مانده را از منابع و کلیات مختلف فراهم آورده، در دیوانی مشتمل بر حدود دوهزار بیت در نجف (۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م) منتشر کرد.
تبریزی در آغاز جز رثای امام حسین (علیه‌السلام) شعری نمی‌سرود. اما بعدها دیگران را هم مدح کرده است. در گزیده‌هایی از شعر او که صاحب الذریعه
[۲۸] آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۱، ص۲۹۴.    
نقل کرده، اشعاری که در رثای امام حسین (علیه‌السلام) سروده شده، همه فاخر و ارجمند است. شاعر در قصائد خود به مصائب حضرت می‌پردازد و حتی می‌کوشد ماجراهای اندوهبار خاندان را با ذکر نام، یک به یک برشمارد. گزینش الفاظ در آن‌ها به ‌رغم گرایش به گفتار عامیانه، عمداً گزینشی ادیبانه است و او از به کاربردن کلمه‌های بسیار دشوار کهن بیم ندارد. گویند وی در شأن امام‌حسین (علیه‌السلام) سه روضه سروده است: نخستین روضه به زبان فصیح عربی است؛ روضۀ دوم به زبان عامیانه؛ و روضۀ سوم شامل نوحه سرایی است که آن هم به زبان عامیانه است. تبریزی دربارۀ روضۀ اول خود، شعری سروده و به تضمین از سعدی گفته است که «از گلستان من ببر ورقی».
[۲۹] شبر، جواد، ادب الطف، ج۲، ص۲۳۲، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    

وی امام علی (علیه‌السلام)
[۳۰] شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۳، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
را نیز مدح گفته است. از معاصران، حبیب بیگ‌ را ستوده، و به مناسبت عید فطر به او تبریک گفته است.
[۳۱] خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۶، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
برای محمد قزوینی مدحیه‌ای سروده،
[۳۲] امین، محسن، اعیان الشیعة، ج۱۰، ص۳۱۵، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۹۹۳م.
و خلاصه اقدام میرزا حسن شیرازی را به سبب تحریم تنباکو در ایران ستوده، و به شدت تحت تأثیر اقدام جسورانۀ میرزا قرار گرفته است؛ دراین‌باره گفته است که این کار چنان عظیم بوده که شهریاران روی زمین از میرزای شیرازی بیمناک شده‌اند.
[۳۳] حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۲۹۲-۲۹۳، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
اشعار تبریزی تقلیدی، آکنده از اغراق‌گویی و سرشار از آرایـه‌های لفظـی چـون جنـاس، موازنـه‌ و … است و گـاه نیـز از ابیات‌ حکمت‌آمیز تهی نیست‌.
[۳۴] خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۶، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.


۸ - تبحر در پرداختن ماده تاریخ


تبریزی در پرداختن ماده تاریخ زبردست بود و بر حوادث مهمی چون پیروزی ارتش عثمانی بر یونان در ۱۳۱۴ق/۱۸۹۶م
[۳۵] شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۳، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
و وفات جعفر شوشتری
[۳۶] شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۴، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
تاریخ نهاده است.
غزلیات او بسیار ناچیز، اما روان و دل‌نشین، و از دشواری‌های لغوی و پیچیدگی‌های نحوی به دور است.
[۳۷] سماوی، محمد، الطلیعة من شعراء الشیعة، ج۲، ص۴۳۷- ۴۳۸، به کوشش کامل سلمان جبوری، بیروت، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.    
[۳۸] شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۴- ۲۳۵، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
تبریزی روی هم‌رفته شاعری ممتاز نیست و اشعار او همه متوسط است.
[۳۹] حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۲۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۴۰] سماوی، محمد، الطلیعة من شعراء الشیعة، ج۲، ص۴۳۷، به کوشش کامل سلمان جبوری، بیروت، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.    


۹ - دیگر آثار وی


از تبریزی افزون بر دیوان، آثار دیگری به نام‌های الروضة‌ الزهراء (به زبان عامیانه، در ۳ جزء) و مجموعة المراثی یاد کرده‌اند.
[۴۱] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۸، نجف، ۱۹۶۵م.
[۴۲] آقابزرگ، الذریعة، ج۱۱، ص۲۹۴.    
[۴۳] آقابزرگ، الذریعة، ج۲۰، ص۱۰۵.    
[۴۴] امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ج۱۰، ص۳۱۵، نجف، ۱۴۱۳ق/ ۱۹۹۲م.
همچنین کتابی با عنوان مناهل الوراد، به او نسبت داده شده است.
[۴۵] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۵۰، نجف، ۱۹۶۵م.
گزیده‌ای از شعر او نیز توسط فرزندش، محمدعلی یعقوبی در البابلیات
[۴۶] یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۸-۱۷۲، نجف، ۱۹۶۵م.
به‌ چاپ رسیده است.
[۴۷] عواد، کورکیس، معجم‌المؤلفین العراقیین، ج۳، ص۴۶۹، بغداد، ۱۹۶۹م.


۱۰ - فهرست منابع


(۱) آقابزرگ، الذریعه.
(۲) امین، محسن، اعیان الشیعة، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۹۹۳م.
(۳) امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، نجف، ۱۴۱۳ق/ ۱۹۹۲م.
(۴) حرزالدین، محمد، معارف الرجال، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۵) خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
(۶) سماوی، محمد، الطلیعة من شعراء الشیعة، به کوشش کامل سلمان جبوری، بیروت، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.
(۷) شبر، جواد، ادب الطف، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.
(۸) عواد، کورکیس، معجم‌المؤلفین العراقیین، بغداد، ۱۹۶۹م.
(۹) یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، نجف، ۱۹۶۵م.

۱۱ - پانویس

 
۱. ↑ خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۲. ↑ امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ج۳، ص۱۳۶۷، نجف، ۱۴۱۳ق/ ۱۹۹۲م.
۳. ↑ حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۴. ↑ خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۵. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۴، نجف، ۱۹۶۵م.
۶. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۴-۱۴۵، نجف، ۱۹۶۵م.
۷. ↑ خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۸. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۵، نجف، ۱۹۶۵م.
۹. ↑ شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۱-۲۳۲، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
۱۰. ↑ حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۱۱. ↑ خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۱۲. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۵۰، نجف، ۱۹۶۵م.
۱۳. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۵، نجف، ۱۹۶۵م.
۱۴. ↑ حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۱۵. ↑ خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۱۶. ↑ امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ج۳، ص۱۳۶۶-۱۳۶۷، نجف، ۱۴۱۳ق/ ۱۹۹۲م.
۱۷. ↑ حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۱۸. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۷، نجف، ۱۹۶۵م.
۱۹. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۷، نجف، ۱۹۶۵م.
۲۰. ↑ خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۲۱. ↑ حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۳۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۲۲. ↑ سماوی، محمد، الطلیعة من شعراء الشیعة، ج۲، ص۴۳۸، به کوشش کامل سلمان جبوری، بیروت، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.    
۲۳. ↑ خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۵، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۲۴. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۹، ص۱۳۱۲.    
۲۵. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۵-۱۴۶،نجف، ۱۹۶۵م.
۲۶. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۵۰، نجف، ۱۹۶۵م.
۲۷. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۹، ص۱۳۱۲.    
۲۸. ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۱، ص۲۹۴.    
۲۹. ↑ شبر، جواد، ادب الطف، ج۲، ص۲۳۲، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
۳۰. ↑ شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۳، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
۳۱. ↑ خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۶، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۳۲. ↑ امین، محسن، اعیان الشیعة، ج۱۰، ص۳۱۵، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۹۹۳م.
۳۳. ↑ حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۲۹۲-۲۹۳، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۳۴. ↑ خاقانی، علی، شعراء‌الحلة، ج۵، ص۴۵۶، نجف، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۳۵. ↑ شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۳، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
۳۶. ↑ شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۴، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
۳۷. ↑ سماوی، محمد، الطلیعة من شعراء الشیعة، ج۲، ص۴۳۷- ۴۳۸، به کوشش کامل سلمان جبوری، بیروت، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.    
۳۸. ↑ شبر، جواد، ادب الطف، ج۸، ص۲۳۴- ۲۳۵، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹م.    
۳۹. ↑ حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۳، ص۲۹۱، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۴۰. ↑ سماوی، محمد، الطلیعة من شعراء الشیعة، ج۲، ص۴۳۷، به کوشش کامل سلمان جبوری، بیروت، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۱م.    
۴۱. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۸، نجف، ۱۹۶۵م.
۴۲. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۱، ص۲۹۴.    
۴۳. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۲۰، ص۱۰۵.    
۴۴. ↑ امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ج۱۰، ص۳۱۵، نجف، ۱۴۱۳ق/ ۱۹۹۲م.
۴۵. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۵۰، نجف، ۱۹۶۵م.
۴۶. ↑ یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، ج۳، ص۱۴۸-۱۷۲، نجف، ۱۹۶۵م.
۴۷. ↑ عواد، کورکیس، معجم‌المؤلفین العراقیین، ج۳، ص۴۶۹، بغداد، ۱۹۶۹م.


۱۲ - منبع

دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «یعقوب تبریزی»، شماره۵۷۵۷.    


رده‌های این صفحه : خطیبان نجفی | شاعران شیعی ایرانی تبار نجفی | شاعران نجفی | مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی | واعظان نجفی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.