ابنابیالمعالیابن ابی المعالی از بزرگ‌ترین لغت‌شناسان و اهل نیشابور بود. ۱ - معرفی ابن ابی المعالیاِبْنِ اَبی الْمَعالی، تاج‌الدّین محمود خُواری، یا خواری۱، از بزرگ‌ترین لغت‌شناسان نیشابور [۱]
یاقوت، معجم‌الا´دباء، ج۱۹، ص۱۳۵.
زنده در ۵۸۰ق/ ۱۱۸۴م. به قول سیوطی ، [۲]
عبدالرحمان سیوطی، بغیة الوعاة، ج۲، ص۲۸۳، به کوشش محمّد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
از خاندانی کهن که بسیاری ازافراد آن در قضا و حکومت دست داشتند.وی را گاه «ابن الخواری» خوانده‌اند و «خواری»، منسوب به شهر خوار بین ری و سمنان ، در متون عربی خواری۲ ضبط شده است. ضبط «حواری» در معجم‌الادباء [۳]
یاقوت، معجم‌الا´دباء، ج۴، ص۵۰.
ظاهراً نادرست است.از زندگی او تنها این را می‌دانیم که در نیشابور زیست، شعر و نثر نیکو داشت و نزد میدانی (د ۵۱۸ق/ ۱۱۲۴م) ادب آموخت. ۱.۱ - آثارتنها کتابی که از او می‌شناسیم، در باب لغت است: کتاب ضالَّة الا´دیب فی الجمع بین الصّحاح و التّهذیب ، یا ضالَّة الا´دیب من الصّحاح و التّهذیب که در واقع مجموعه انتقادهای او بر صحاح جوهری است. [۴]
یاقوت، معجم‌الا´دباء، ج۶، ص۱۶۱.
[۵]
یاقوت، معجم‌الا´دباء، ج۱۹، ص۱۳۵.
[۶]
عبدالرحمان سیوطی، بغیة الوعاة، ج۲، ص۲۸۳، به کوشش محمّد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
یاقوت [۷]
یاقوت، معجم‌الا´دباء، ج۴، ص۵۰.
برخی از اطلاعات خود درباره احمد بن علی بیهقی معروف به بوجعفرک (د ۵۴۴ق/۱۱۴۹م) را از مقدمه همین کتاب استخراج کرده است، امّا عطار ، در مقدمه مفصّلی که بر صحاح نوشته، [۸]
عبدالرحمان عطّار،ج۱، ص۱۶۳، احمد عبدالغفور، مقدّمة الصّحاح، بیروت، ۱۴۰۴ق/ ۱۹۸۴م.
[۹]
عبدالرحمان عطّار، ج۱،ص ۱۹۸-۱۹۹ ،احمد عبدالغفور، مقدّمة الصّحاح، بیروت، ۱۴۰۴ق/ ۱۹۸۴م.
ظاهراً در اثر قرائت نادرست متن یاقوت، آنچه را ابن ابی المعالی درباره بیهقی گفته، سخن این درباره آن دیگری پنداشته و ناچار به نتایج نادرستی رسیده است. عطار گوید: کهن‌ترین مختصری که بر صحاح نوشته شد، کتاب ینابیع اللغة ، از آن‌ِ ابن ابی المعالی است، و نیز گوید کتاب دیگری به نام المحیط بلغات القرآن داشته است، و کتاب صحاح را حفظ کرده بود؛ اما این موارد همه به بیهقی مربوط است نه، ابن ابی المعالی. ۲ - فهرست منابع(۱) عبدالرحمان سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمّد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م. (۲) عبدالرحمان عطّار، احمد عبدالغفور، مقدّمة الصّحاح، بیروت، ۱۴۰۴ق/ ۱۹۸۴م. (۳) یاقوت، معجم‌الا´دباء. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله « ابن ابی المعالی »، ج۲،ص۸۵۲. |