اورشلیماورشلیم از کهن‌ترین شهرهای جهان و بزرگترین شهر کرانه غربی است و در منتها الیه جنوبی ناحیه مرتفعی به نام زین قدس واقع است. دارای آب و هوای معتدل و محل ظهور و عبور پیامبران الهی ابراهیم، موسی و عیسی (علیه‌السّلام) بوده است. ۱ - مقدمهاین شهر یکی از چهار شهر مقدس (صفات، حبرون، طبریه و اورشلیم) در سرزمین اسرائیل است. [۱]
حییم شختر و اریه نیومن و اهرون بیر، واژه‌های فرهنگ یهود، ترجمه منشه امیر، تل آویو، انجمن جوامع یهودی، چاپ اورشلیم، ۱۹۷۷، ص۸۲-۸۳.
اورشلیم از دو واژه «اور» (آتش، روشن و مقدس) و «شلیم» (به معنی شهر، صلح، سلامتی و آرامش) تشکیل شده است و با هم به معنای شهرمقدس و میراث مقدس می‌باشد. [۲]
هاکس، جیمز، قاموس کتاب مقدس، تهران، اساطیر، چاپ دوم، ۱۳۸۳، ص۱۱۸-۱۳۴.
[۳]
هینلز، جان راسل، فرهنگ ادیان جهان، ترجمه گروه مترجمان، قم، مرکزمطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، چاپ اول، ۱۳۸۶، ص۸۷-۸۸.
[۴]
دایره المعارف کتاب مقدس، ترجمه بهرام محمدیان، تهران، روزنو، چاپ اول، ۱۳۸۰، ص۳۸۷-۳۸۹.
[۵]
انجیل، داوران، ۱۹: ۱۰-۱۱
[۶]
انجیل، یوشع، ۱: ۱.
[۷]
Judaica،Kenyon،K. M. ،Digging up Jerusalem، London،۱۹۷۴،vol IX، ص۱۳۸۰
۲ - نام‌ها و ریشه‌های تاریخیاز زمان حیتی‌ها (۲۰۰۰ ق. م) در منطقه اورشلیم (او-رو-سالم) و قبل از حمله‌ی داود نبی، این سرزمین را یبوس (jebus) می‌خواندند اما از زمان فتح آن توسط حضرت داود، این شهر به نامهای اورشالم، یورشالائیم و یروشالام خوانده می‌شده است. بنابر روایتی بومیان سرزمین فلسطین (کنعانیان) نخستین گروه یکتاپرست در این منطقه بوده‌اند و آن را یورسالیم می‌نامیدند و چون پادشاه ایشان ملک صادوق دوستدار صلح و آرامش بود این شهر را یورشالیم (شهر صلح) نامید. و بعد از تصرف این سرزمین بدست داود نبی، آنرا اورشلیم یا شهر داود می‌خواندند. اسامی دیگر آن عبارت است از: ایل، مسکن خدا، ایلیا [۸]
طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم حالت، تهران، اساطیر، ج۵، ص۱۷۸۵.
(خانه‌ی غم و خانه خدا)، بیت‌المقدس، شهر عدالت، شهر داود، شهر صهیون، شهر امین، شهر زیبا، کوه معبد، شهر خدا یا بطورمطلق معبد یا شهر و یهودیان آنرا همیقداش و خانه‌ی مقدس و سرزمین مقدس [۹]
دایره المعارف قرآن کریم، قم بوستان کتاب، چاپ چهارم ۱۳۸۷، ج۴.
[۱۰]
Encyclopaedia of Judaica،" Israel land ،Mo. Br، VOI ۹، ۱۹۹۶، ص۱۰۸.
خوانده‌اند. [۱۱]
مستوفی، حمدالله، نزهةالقلوب (مقالهٔ سوم). به کوشش محمد دبیرسیاقی. چاپ اول، قزوین: حدیث امروز، ۱۳۸۱، ص۵۲.
[۱۲]
بیرونی، ابوریحان، التفهیم لاوائل صناعة التنجیم. به تصحیح و مقدمهٔ جلال‌الدین همایی. چاپ پنجم، تهران: نشر هما، ۱۳۸۶، ص۲۴۷.
[۱۳]
مجمل التواریخ و القصص. به تصحیح محمدتقی بهار. تهران: دنیای کتاب، ۱۳۸۱، ص۴۱.
مسیحیان، این شهر را شهر خدا یعنی شهر عیسی مسیح می‌نامند چون بر این باورند که خدا (مراد، اقنوم دوم از اقانیم ثلاثه یعنی حضرت عیسی است.) در اینجا مصلوب گشته، [۱۴]
انجیل، لوقا ۲۳: ۵۳.
[۱۵]
انجیل، متی، ۲۷: ۳۲-۳۶.
[۱۶]
انجیل، مرقس، ۱۵: ۴۶.
بر مرگ پیروز شده، [۱۷]
انجیل، لوقا، ۲۴: ۶.
[۱۸]
انجیل، لوقا، ۱۳-۵۳.
[۱۹]
انجیل، مرقس، ۳۴: ۱۰.
[۲۰]
اگریدی، جوان، مسیحیت و بدعت‌ها، ترجمه عبدالرحیم سلیمانی اردستانی، قم، طه، چاپ دوم، ۱۳۸۴، ص۱۸.
به آسمان صعود نموده [۲۱]
انجیل، مرقس، ۱۹: ۱۶.
[۲۲]
فضایی، یوسف، سیرتحولی دین‌های یهود و مسیح، تهران، عطایی، چاپ اول، ۱۳۶۱، ص۲۱۰.
و دوباره در آخرالزمان در همین شهر ظهور خواهد کرد. [۲۳]
شاندور، آلبر، صلاح‌الدین نابترین قهرمان اسلام، ترجمه عبداامحمد روح بخشان، تهران، حروفیه، ۱۳۷۸، ص۲۵۱-۲۵۲.
۳ - موقعیت جغرافیاییاین شهر صخره‌ای، در جنوب شرقی یافا و بر فراز کوه موریا قرار دارد. این شهر، تاریخی پرفراز و نشیب دارد و گفته می‌شود طی قرن‌های متمادی بارها مورد محاصره و تاخت و تاز شدید مهاجمان قرار گرفت و به کلی ویران و هجده بار تجدید ساختمان شد. مردم این سامان نیز شش بار مجبور به تغییر مذهب خود شده‌اند. [۲۴]
حمیدی، جعفر، تاریخ اورشلیم (بیت المقدس)، تهران، امیرکبیر، چاپ سوم، ۱۳۸۸، ص۶۱.
[۲۵]
شیرازی، محمد، دنیا و یهود، ترجمه‌هادی مدرسی، تهران، امین، بی تا، ص۱۰۴-۱۰۵.
این سرزمین میان دریای مدیترانه و بحرالمیت قراردارد. در گذشته به آن کنعان می‌گفتند. با مساحتی بالغ بر ۲۵۰۰۰ کیلومتر مربع واقع در ساحل شرقی مدیترانه که در همسایگی کشورهای مصر، سوریه، اردن و لبنان است. دارای آب و هوای معتدل و محل ظهور و عبور پیامبران الهی (ابراهیم، موسی و عیسی (علیه‌السّلام)) بوده است. اورشلیم از نظر جغرافیای سیاسی اهمیت زیادی دارد. [۲۶]
مستوفی، حمدلله، نزهه القلوب، به کوشش استرنج، لیدن، ۱۳۳۱ق، ۱۹۱۳م، ص۱۶.
[۲۷]
ابن رسته، احمد، الاعلاق النفسیه، به کوشش دخویه لیدن، ۱۸۹۱م، ص۹۷.
[۲۸]
محمود، معین احمد، بیت المقدس، بیروت، ۱۹۷۰م، ص۱۵.
این سرزمین از کهن‌ترین شهرهای جهان و بزرگترین شهر کرانه غربی است و در منتها الیه جنوبی ناحیه مرتفعی به نام زین قدس واقع است. این شهر در زمان امپراتوری‌های کهن جهان پل ارتباطی میان آفریقا، اروپا و آسیا بود. [۲۹]
Rogerson، J. & Ph. Davies، The Old Testament World، Cambridge ،۱۹۸۹، ص۲۰-۲۱.
بیت‌المقدس از سه بخش کوه‌ها ("موریا" که حرم شریف بر آن قراردارد، "اوفل" دربردارنده‌ی محله‌ی مسلمین، "صهیون" محل اقامت داود نبی و "اکرا" محل زندگی مسیحیان از گذشته تاکنون که کلیسای مسیحیان نیز بر فراز آن قرار دارد.)، ناهمواری‌ها و دره‌ها تشکیل شده است. [۳۰]
عزالدین، فاروق محمد، القدس، تاریخیاًو جغرافیاً، قاهره، ۱۹۸۱م، ص۴۵-۴۸.
اورشلیم به سه بخش غربی، شرقی و قدیمی (کهن) تقسیم می‌شود.۴ - مهم‌ترین ابنیه و اماکنکلیسای مقبره مقدس(کلیسای قیامت یا رستاخیز)، کوه زیتون طور یا حوریب، کوه صهیون، کوه موریا، بیت همیقداش (هیکل سلیمان) و دیوار ندبه (براق). ۴.۱ - کلیسای مقبره مقدساین کلیسا (Church of the Holy Sepulchre) یکی از مقدس‌ترین اماکن مذهبی مسیحیان است که در انتهای خیابان ویا دولوروسا بر باور مسیحیان، مسیر این خیابان، همان راهی است که عیسی مسیح در روز مصلوب شدن، آن را صلیب بردوش، طی کرد و طی راه، مورد مصائب فراوان قرار گرفت.، در بخش قدیمی شهر اورشلیم، بخش مسیحی‌نشین آن و بر فراز دره جلجتا قرار گرفته است. بنابر عهد جدید و باور مسیحیان، عیسی مسیح در جایی که اکنون کلیسای مقبره مقدس بر روی آن قرار گرفته، مصلوب گشته و از آنجا به آسمان عروج کرده است. در زیرزمین این کلیسا، مکانی قرار دارد که گویند قبر عیسی مسیح درآنجا واقع شده است. کلیسای مقبره مقدس از بناهای با اهمیت مذهبی اورشلیم است. که به دستور کنستانتین، امپراتور روم که به آئین مسیحیت گروید، در اورشلیم بنا شد. هر سال میلیون‌ها زائر مسیحی از سراسر جهان برای زیارت به این مکان مقدس سفر می‌کنند. بنابر نقل‌های موجود، این کلیسا در سال ۱۰۰۹. م به دستور یکی از خلفای عباسی ویران گردید. بر سر مالکیت این کلیسا بین شاخه‌های مختلف مسیحی (ارامنه، کاتولیک و ارتدوکس‌های شرقی) همواره اختلاف وجود داشته است. تا آنجا که حتی نردبان چوبی که از قرن ۱۹. م تاکنون برجای مانده بدون تغییر باقی مانده است چرا که برای جابجایی آن هیچ‌کدام از این سه گروه با یکدیگر به توافق نرسیده‌اند. هم‌اکنون مرکز اصلی کلیسای ارتدوکس شرقی در بخشی از کلیسای مقبره مقدس قرار دارد و صومعه دیر السلطان، هزار سال پیش بر روی بخشی از پشت بام کلیسای اصلی ساخته شد. این صومعه شامل اتاق‌های کوچک ساده‌ای است که از سال ۱۸۰۸. م توسط راهبان ارتودوکس اتیوپیایی اشغال شده است. [۳۱]
Cury، A. R.، Jerusalem، London، ۱۹۳۰، ص۴۳.
۴.۲ - کوه زیتوناین کوه در قسمت شرقی بیت المقدس واقع شده است. روستای "الطور" در آنجا واقع است و بنا بر باور مسیحیان، باغ جتسیمانی در پایه کوه زیتون [۳۲]
انجیل، لوقا، ۳۹: ۲۲.
محلی بوده است که عیسی مسیح در شبی که یهودا او را به رومی‌ها تسلیم نمود، آخرین «غذای زمینی» موسوم به "شام آخر" را به همراه شاگردانش صرف کرد. همچنین باغ جتسیمانی [۳۳]
انجیل، مرقس، ۳۲: ۱۴.
محلی است که مریم در آن مدفون گشته است. [۳۴]
Metzeger، Bruce M. (ed.، Michael D. Coogan (ed) (۱۹۹۳). The Oxford Companion to the Bible. Oxford، UK.
و خدا با موسی بر این کوه تکلم کرد و ده فرمان را به بنی‌اسرائیل عطا فرمود. [۳۵]
انجیل، خروج، ۲۵: ۱۹.
۴.۳ - هیکلهیکل نام بنایی است که یهودیان ساختار اولیه‌اش را به سلیمان (علیه‌السّلام) منسوب می‌کنند و براین باورند که توسط شلمنصر دوم (بخت النصر) در۵۳۷ق. م به کلی ویران شد و هفتاد سال بعد با آزادسازی یهودیان بدست کوروش [۳۶]
دورانت، ویلیام جیمز، تاریخ تمدن (مشرق زمین گاهواره‌ی تمدن)، ترجمه احمدآرام، ع. پاشایی، امیرحسین آریان پور، تهران، علمی وفرهنگی، سیزدهم، ۱۳۸۷، ص۳۸-۳۸۷.
[۳۷]
اسمارت، نینیان، تجربه دینی بشر، ترجمه مرتضی گودرزی، تهران، سمت، چاپ دوم، ۱۳۸۸، ص۲۹.
[۳۸]
شاندور، آلبر، کوروش کبیر، ترجمه‌هادی هدایتی، تهران، ثالث، چاپ اول، ۱۳۸۶، ص۲۴۴-۲۴۷.
[۳۹]
آزاد، ابوالکلام، کوروش کبیر (ذوالقرنین)، ترجمه محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، علم، چاپ یازدهم، ۱۳۸۶، ص۷۳.
[۴۰]
احمدی، داریوش، آریا (مجموعه پژوهشهای در زمینه‌ی ادیان و تاریخ ایران باستان)، قم، ادیان، چاپ اول، ۱۳۸۵، ص۱۱۸ -۱۲۸.
[۴۱]
یزدان پرست، حمید، ایران، اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۸۴، ص۱۰۸-۱۲۳.
[۴۲]
پیرنیا، حسن، تاریخ ایران باستان، تهران، دنیای کتاب، چاپ پنجم، ۱۳۷۰، ص۲۳۲-۴۷۴.
[۴۳]
آ ژند، یعقوب، ایران باستان، تهران، مولی، چاپ اول، ۱۳۸۵، ص۲۵.
[۴۴]
قادری، تیمور، تاریخ ایران کمبریج، ج۲، قسمت دوم، تهران، مهتاب، چاپ اول، ۱۳۸۷، ص۶۴۴-۶۶۲.
[۴۵]
قادری، تیمور، تاریخ ایران کمبریج، ج۲، قسمت دوم، تهران، مهتاب، چاپ اول، ۱۳۸۷، ص۴۶۵- ۴۹۷.
[۴۶]
خدادادیان، اردشیر، هخامنشی‌ها، تهران، به دید، چاپ اول، ۱۳۷۸، ص۲۹-۴۷.
[۴۷]
کورت، آملی، هخامنشیان، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران، ققنوس، پنجم، ۱۳۸۶، ص۳۵.
[۴۸]
ن-بختور تاش، حکومتی که برای جهان دستور می‌نوشت، تهران، فروهر، ۱۳۷۴.
[۴۹]
محمد پناه، بهنام، زندگی نامه کورش بزرگ (بر اساس معتبرترین آ ثار واسناد تاریخی)، تهران، سبزان، چاپ دوم، ۱۳۸۹، ص۵۳.
دستور تجدید بنای معبد صادر شد. مدت‌ها پس از کوروش (مسیح قوم یهود.) [۵۰]
محمد پناه، بهنام، زندگی نامه کورش بزرگ (بر اساس معتبرترین آ ثار واسناد تاریخی)، تهران، سبزان، چاپ دوم، ۱۳۸۹، ص۵۳.
[۵۱]
انجیل، اشعیا، ۱: ۴۵.
معبد دوم ساخته شد اما مجدداً از سوی رومیان نابود گشت. [۵۲]
سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم، یهودیت، تهران، نگاه نو، چاپ دوم، ۱۳۸۴، ص۲۲۷-۲۲۸.
۵ - تاریخچه اورشلیماین تاریخچه را می‌توان به چند دوره تقسیم کرد: ۱- دوره‌ی آغازین تا فتح اسلامی، ۲- دوره‌ی اسلامی تا عثمانی، ۳- عصر عثمانی، ۴- معاصر که به اختصار در مورد وضعیت کنونی آن پرداختیم و در این بخش تنها به سه دوره‌ی نخست، پرداخته می‌شود. ۵.۱ - دوره آغازین تا فتح اسلامیاین شهر صخره‌ای کوهستانی از ابتدا تا روزگار داود نبی در اختیار یبوسیان [۵۳]
انجیل، مزامیر، ۲: ۱۱.
[۵۴]
انجیل، عبرانیان، ۲۰: ۶.
[۵۵]
انجیل، عبرانیان، ۱۷: ۷-۱.
(کنعانیان) بود. قبل از آنکه جایگاه مقدسی در میان ادیان ابراهیمی داشته باشد عبادتگاه صابئین بوده است. در فتح اورشلیم توسط داود در سده‌ی یازده، تابوت عهد به اینجا انتقال یافت. [۵۶]
انجیل، اول تواریخ، ۱۵: ۲۵-۲۹.
[۵۷]
انجیل، دوم سموئیل، ۶: ۱-۲.
بنابر تورات بعد از سلیمان، بیست و هفت تن از فرزندان او به حکومت رسیدند چنانکه چندبار میان خاندان داود و شاهان یهود و فرمانروای آشوری (شلمنصر پنجم) دست بدست شد. در سال ۵۹۷ (ق. م) در زمان پادشاهی آخرین فرد از خاندان سلیمان، "بخت‌النصر" فرمانروای کلدانی بابل، اورشلیم را ویران ساخت. بعدها توسط کورش کبیر یهودیان آزاد و به سرزمین خویش برای ساخت دوباره‌ی معبد سلیمان بازگردانده شدند. بار دیگر در سال ۷۰ (. م) شهر مقدس (اورشلیم) توسط رومیان ویران شد. [۵۸]
حکمت، علی اصغر، تاریخ جامع ادیان، نوشتهٔ جان بی. ناس، ص۱۹۶-۱۹۷.
[۵۹]
حکمت، علی اصغر، تاریخ جامع ادیان، نوشتهٔ جان بی. ناس، ص۲۰۴.
[۶۰]
آزاد، ابوالکلام، کوروش کبیر (ذوالقرنین)، ترجمه محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، علم، چاپ یازدهم، ۱۳۸۶، ص۷۳.
[۶۱]
حکمت، علی اصغر، تاریخ جامع ادیان، نوشتهٔ جان بی. ناس، ص۵۳۵-۵۳۷.
[۶۲]
حکمت، علی اصغر، تاریخ جامع ادیان، نوشتهٔ جان بی. ناس، ص۵۵۱.
۵.۲ - دوره اسلامی تا عصر عثمانیسه سال بعد از فتح شام به دست ابوبکر مسلمین به دروازه‌های اورشلیم رسیدند و در زمان خلافت عمر، رسماً به تسلط ایشان درآمد و نام این شهر از ایلیا به بیت‌المقدس تغییر یافت. در اواخر دوره اموی این شهر به دلیل شورش علیه مروان بن محمد آسیب دید و منصور عباسی در ۱۴۰ (ه. ق) آن را بازسازی کرد. در دوره تسلط فاطمیان بر این مکان کلیسای قیامت ویران شد اما دوباره تجدید بنا شد. با ظهور "صلاح‌الدین ایوبی" چهاردهمین خلیفه فاطمی شکست خورد و سلسله‌ی فاطمی منقرض شد. از سال ۱۰۹۵ (. م) جنگ‌های صلیبی [۶۳]
نوذری، عزت الله، مسیحیت از آغاز تا عصر روشنگری، تهران، محقق، بی‌تا و بیت المقدس، ترجمه و تالیف مرتضی اسعدی، تهران، بنیاد دایره المعارف ایلامی با همکاری مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۶۷.
آغاز شد که دو قرن به طول انجامید. از دلایل عمده‌ی آن شهر بیت المقدس و خراج دادن مسیحیان این شهر به مسلمین بود. [۶۴]
ابن کثیر، البدایه و النهایه، بیروت، مکتبه المعارف، بی تا، ج۸، ص۲۸۰.
۵.۳ - عصر عثمانیبا قدرت‌یافتن ترکان عثمانی در سده ۱۰ (ه. ق) تحول بزرگی در خاورمیانه و بویژه بیت المقدس پدیدار شد که تا چهار سده ادامه یافت. این عصر را می‌توان دوره‌ی آبادانی و بازسازی بیت المقدس دانست. عثمانی‌ها تا مدتی آن شهر را به خوبی اداره می‌کردند اما این اقدامات دیری نپایید و شهر رو به ویرانی و افول نهاد. با تضعیف قدرت عثمانی اورشلیم پس از پنجاه سال از رونق افتاد. و اکثر جمعیت آنجا اقدام به مهاجرت نمودند. این وضع تا سده ۱۳ (ه. ق) ادامه داشت. بیت المقدس در سیر تاریخی خود سی و دو بار توسط اقوام مختلف تصرف و اغلب منهدم شد. اما هربار از نو برپاگردید. [۶۵]
Cohen،A.، Jewish life under Islam، Cambridge، ۱۹۸۴، ص: ۸-۹ & Thubron، C.، Jerusalem، London ،۱۹۶۹، ص۱۵۹-۳۲۵.
۶ - پانویس
۷ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «اورشلیم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۷/۲۴. |