اکسپرسیونیسمکلمۀ اکسپرسیون از دو قسمت ex که پیشوند و به معنای خارج است و pression به معنای فشار و فشردگی تشکیل شده است. ۱ - معانی اکسپرسیونیسماکسپرسیونیسم در زبان‌های اروپایی معانی متعدد دارد: بیان، عبارت، حالت قیافه؛ و نیز به معنای ابراز حالات درون و بالاخره به معنای فشردن می‌باشد، از آن جهت که میوه‌ای را بفشارند تا آبش دربیاید. اصطلاح اکسپرسیونیسم در واقع ناظر به دو معنای اخیر است. [۱]
سید حسینی؛ ۱۳۸۴، ج۲، ص۷۰۲.
۲ - اکسپرسیونیسم در ادبیاتدر ادبیات، اکسپرسیونیسم روشی است که جهان را بیش‌تر از طریق عواطف و احساسات می‌نگرد، به عبارت دیگر کوشش هنرمند مصروف نمایش دادن و بیان حقایقی است که برحسب احساسات و تأثیرات شخصی خود درک کرده است. [۲]
داد، سیما؛ ۱۳۷۱، ص۵۰.
۳ - اکسپرسیونیسم و ارزش‌های هنریاکسپرسیونیسم را می‌توان عکس‌العمل و نشانۀ تمایلات رمانتیک هنرمندانی دانست که در جامعه صنعتی رو به رشد اوایل قرن بیستم می‌زیستند و بی‌اعتنایی آن جامعه نسبت به ارزش‌های هنری آنان را به یافتن شیوه‌های جدید و به‌کار‌گیری شکل‌های متفاوت بیان هنری بر‌می‌انگیخت؛ به خصوص که در آن سال‌ها عقاید فروید - روان‌شناس اتریشی - که اعماق ذهن بشر را می‌کاوید، هنرمندان را به گزارش دقیق زوایای درون انسان وامی‌داشت. [۳]
میرصادقی (ذوالقدر)، میمنت؛ ۱۳۸۵، ص۳۳.
۴ - مکتب اکسپرسیونیسماکسپرسیونیسم یا تعبیرگرایی مکتبی است در ادبیات، نقاشی، پیکرتراشی و سینما. این مکتب در سال ۱۹۰۵ در نقاشی آلمان به وجود آمد و در طول دهه بعد از جنگ جهانی اول (۱۹۱۸-۱۹۴۱) ادامه یافت. این نظریه تأثیر قابل توجهی در آلمان و کشورهای اسکاندیناوی داشته است. ظاهراً اولین بار اصطلاح اکسپرسیونیسم برای نقاشی ژولیان آگوست هروه - نقاش فرانسوی - به کار رفت. ونسان ونگوگ، (۱۸۹۰-۱۸۵۳) نقاش هلندی و هودلی نقاش سوئیسی را می‌توان از جمله کسانی دانست که در پیدایش این مکتب مؤثر بوده‌اند. [۴]
میرصادقی (ذوالقدر)، میمنت؛ ۱۳۸۵، ص۳۱.
اکسپرسیونیسم مکتبی است شدیداً ضد واقع‌گرایی؛ و مکتب ناتورالیسم که تقلید و تکرار و دوباره‌سازی واقعیت و طبیعت است و نیز اصل حقیقت مانندی کلاسیسم را رد می‌کند و هدف آن القای تأثر‌ها و حالت‌های هنرمند یا شخصیت‌های ساخته ذهن او از طریق تعبیری است که هنرمند از آن‌ا می‌کند، هنرمند این مکتب به حد افراطی ذهن‌گراست. ۵ - شعر اکسپرسیونیستیهنرمندان اکسپرسیونیست سعی دارند درون اشیا را نشان دهند؛ بی‌آنکه به نشان دادن بیرون آن بپردازند. اکسپرسیونیسم در شعر به صورت توجه به اصوات و رنگ، و کوشش‌هایی برای حس‌آمیزی که گاه به خاطر آنها مفهوم فدا می‌شود، ظهور می‌کند. تحریف موضوع‌های جهان خارج و جا‌به‌جا کردن توالی زمان و به‌کار‌گیری کوشش دقیق برای نشان دادن دنیا آن‌گونه که در ذهن نا آرام مشوش می‌تواند آشکار شود، از خصایص شعر اکسپرسیونیستی محسوب می‌شوند. [۵]
داد، سیما؛ ۱۳۷۱، ص۵۰.
۶ - دوران نهضت ادبی اکسپرسیونیسمدوران نهضت ادبی اکسپرسیونیسم بسیار کوتاه بود و در فاصلۀ بین ۱۹۲۵-۱۹۱۵ را دربر می‌گرفت. در آلمان شعر اکسپرسیونیستی از ۱۹۱۰ تا اواسط ۱۹۲۰ که سوررئالیسم جای‌گزین آن شده، ادامه یافت و در مقوله‌های ادبی بیش‌ترین تأثیر را در نمایش به‌جا گذاشته است. از نمایش‌نامه‌نویسان اکسپرسیونیست در آلمان می‌توان ارنست تولرو و برتولد برشت را نام برد. از آنجا که اغلب تأثیرات اولیه از هنرهای تجسمی مایه می‌گیرد، مثلاً وان گوگ، مونش ورودن و سپس پیکاسو؛ نقاشی در درجۀ اول قرار دارد و پس از آن نوبت شعر می‌رسد. در جایگاه سوم تئاتر قرار دارد و به دنبال آن است که مسأله صحنه‌سازی و کورئو گرافی مطرح می‌شود. پس از اینها رمان، موسیقی و سینما وارد عمل می‌شود و انتهای صف، معماری و هنر تزئینی قرار می‌گیرند در این میان هنر تبلیغات را هم نباید فراموش کرد. در واقع در برابر پوسترها و ویترین مغازه‌ها بود که بعدها قسمت اعظم مردم با روحیه و سبک اکسپرسیونیسم آشنا شدند و به آن گرویدند. [۶]
سید حسینی؛ ۱۳۸۴، ج۲، ص۷۰۷.
۷ - نفی قالب‌های سنتیاکسپرسیونیسم قالب‌های سنتی را نفی می‌کند و از ادبیاتی دفاع می‌کند که تنها ادبیات باقی نمی‌ماند. اعتراض بر ضد قرار‌دادهای موجود قالب هنری، درعین‌حال انکار چهرۀ جامعه بوژوایی است و قیامی بر ضد نظم موجود. مکتب اکسپرسیونیسم در سال ۱۹۲۱ از میان رفت؛ اما تأثیر این انقلاب ادبی که هنرمندان آن تنها در یک نسل ظهور کرد، و بیش از ۱۰ سال دوام نیافت، هم در آلمان و هم به‌طور کلی در ادبیات هنر جهان باقی خواهد ماند و امروزه اکسپرسیونیسم بیش‌تر مجموعه‌ای از تکنیک‌ها و گرایش‌هاست تا نهضتی منسجم و سازمان یافته. [۷]
سید حسینی؛ ۱۳۸۴، ج۲، ص۷۱۲.
۸ - منابع۱. مکتب‌های ادبی، سید حسینی، رضا؛ تهران، نگاه، ۱۳۸۴، جلد دوم، ص۷۱۲، ۷۰۷ ـ ۷۰۲. ۲. فرهنگ اصطلاحات ادبی، داد، سیما؛ تهران، مروارید، چاپ اول، ۱۳۷۱، ص۵۰. [۸]
داد، سیما؛ ۱۳۷۱، ص۵۰.
۳. واژنامه هنر شاعری، میرصادقی (ذوالقدر)، میمنت؛ تهران، کتاب مهناز، چاپ سوم ۱۳۸۵، ص۳۳ ـ ۳۱. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «اکسپرسیونیسم». |