موسیقی (فقه)«موسیقی» یا «موسیقیا» واژه‌ای یونانی است که در فرهنگ لغت، معادل «غنا» است ولی در حوزه‌ی مفاهیم دینی و اصطلاح فقه، این دو کلمه با یکدیگر تفاوت دارند. آیا موسیقی و غنا مترادف است یا هر یک معنایی متفاوت از دیگری دارد در این زمینه بحث‌های متفاوتی در بین اندیشمندان دینی مطرح شده است که به مهم‌ترین آن ها اشاره می‌نماییم. ۱ - غناآوازی که از حنجره‌ی آدمی بیرون آمده و در گلو چرخانده شود (چهچهه) و در شنونده، حالت طرب ایجاد کند و مناسب با مجالس لهو و خوش‌گذرانی باشد. ۲ - موسیقیبه صوت و آهنگی گفته می‌شود که از آلات موسیقی پدید آید. بر این اساس دایره‌ی موسیقی از دایره‌ی غنا بزرگتر است. در قرآن چند آیه در این مورد نازل شده است که با توجه به بعضی از آیات قرآن و احادیث حرمت غنا و موسیقی لهوی، به خوبی ثابت می‌شود. افزون بر آن، تمامی فقیهان شیعی نیز بر حرمت موسیقی و غنا اتفاق نظر دارند. ۳ - غنا درآیات قرانآیه اول: «ذلك و من یعظم حرمات الله خیرٌ له عند ربه واحلت لكم الانعام الاماتتلی علیكم فاجتنبوا الرجس من الاوثان واجتنبوا قول الزور؛ این است ـ آن‌چه مقرر شده ـ و هر كس مقررات خدا را بزرگ دارد، آن برای او نزد پروردگارش بهتر است و برای شما دام‌ها ( چهارپایان ) حلال شده است، مگر آن‌چه بر شما خوانده می‌شود پس از پلیدی بت‌ها و از گفتار باطل اجتناب ورزید». آیه دوم: «و من الناس من یشتری لهو الحدیث لیضل عن سبیل الله بغیر علم و یتخذها هزوا اولئك لهم عذاب مهین؛ بعضی از مردم، سخنان باطل و بیهوده می‌خرند تا مردم را از روی جهل و نادانی گمراه سازند و آیات الهی را به استهزاء گیرند، پس برای آنها عذابی خواركننده است.» ۴ - غنا در روایاتروایت اول: امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «غنا» از مسائلی است كه خداوند متعال وعده‌ی عذاب بر آن داده است و سپس آیه‌ی ۶، سوره لقمان را تلاوت فرمود. [۴]
الحسینی البحرانی، سید هاشم البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه البعثه، ج۳،ص ۸۸۱ ـ ۸۸۲.
روایت دوم: امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «الغنا یورث النفاق؛ [۶]
محمدی ری‌شهری،محمّد، میزان الحكمة، مكتب الاعلام الاسلامی، قم، ج ۷،ص۳۰۶.
غنا نفاق را به ارث می‌گذارد.»روایت سوم: در حدیثی از جابر بن عبدالله از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل شده كه فرمود: «كان ابلیس اوّل من تغنی» شیطان اوّلین كسی بود كه غنا خواند.» روایت چهارم : امام صادق (علیه‌السلام) فرمود:«خانه‌ای كه در آن غنا باشد، ایمن از مرگ و مصیبت دردناك نیست و دعا در آن به اجابت نمی‌رسد و فرشتگان وارد آن نمی‌شوند.» روایت پنجم: پیامبر اكرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: «الغناء ینبت النفاق فی القلب كما ینبت الماء البقل؛ [۱۰]
آیت الله فاضل لنكرانی، جامع المسائل (استفتائات)،مطبوعاتی امیر، چاپ دوم، ص ۲۵۲.
غناء روح نفاق را در قلب پرورش می‌دهد همان‌گونه كه آب گیاهان را پرورش می‌دهد.»۵ - طرب و لهوطرب و لهو، دو واژه‌ی کلیدی است که در باب غنا و موسیقی به کار می رود. ۶ - طرببه حالت سبک وزنی و سبک عقلی طرب گفته می‌شود که در اثر شنیدن آواز یا آهنگ ، در روان و نفس آدمی پدید می آید و او را از حد اعتدال، خارج می کند. این امر تنها به حالت شادی اختصاص نمی یابد بلکه ممکن است ازآهنگ‌های غمگین و حزن‌آور نیز به دست آید. ۷ - لهولهو، سازگاری و هم نوایی آواز و آهنگ نواخته شده با مجالس فساد و خوش‌گذرانی است، بدین معنا که ممکن است نغمه‌ای طرب‌انگیز نباشد ولی از نغمه‌هایی باشد که فقط در جلسات فاسقان و هواپرستان رایج باشد. به این آهنگ لهوی می‌گویند . ۸ - مطرب لهویاگر آهنگی از هردو مشخصه (طرب و لهو) برخوردار باشد، به آن مطرب لهوی می‌گویند. ۹ - آلات موسیقیآلات مختص: به آلاتی از موسیقی گفته می‌شود که نوعاً در لهو و لعب به کار می‌روند و نمی‌توان از این آلات استفاده‌ی حلالی کرد. آلات مشترک: به آلاتی از موسیقی گفته می‌شود که هم می توان از این آلات استفاده‌ی حلال و مشروع کرد و هم استفاده‌ی حرام و نامشروع. ۹.۱ - حکم آلات مختصاستفاده از آلات مختص به هیچ وجه جایز نیست. ۹.۲ - حکم آلات مشترکآلات مشترک بستگی به کیفیت نواختن آن دارد. بیشتر مراجع تقلید استفاده از آلات مشترک را به طور مطلق حرام نکرده‌اند بلکه بر اساس کیفیت نواختن آن فتوی داده‌اند. ۹.۳ - تشخیص نوع آلات موسیقیدر مورد تعیین آلات مشترک و مختص برخی از مراجع معتقدند که تشخیص این موضوع با خود مکلف است و نظر دیگر این است که باید بررسی شود که استفاده‌ی غالب از فلان آلت موسیقی در عرف، استفاده‌ی حرام است یا حلال، یعنی مثلا بیشتر برای نواختن آهنگ لهوی از آن استفاده می‌شود یا خیر. ۱۰ - نتیجه گیریهر نوع آواز و آهنگی، حرام شمرده نمی‌شود بلکه تنها آهنگ‌های مناسب با مجالس لهو و فساد، حرام است و گوش دادن به آهنگ‌هایی که این مشخصه را ندارند و یا مشکوک به نظر می‌رسند، اشکال ندارد. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منابعسایت تبیان |