برادوستدهستان بَرادوست، یکی از ۳ دهستان بخش صومای برادوست شهرستان اورمیه، واقع در استان آذربایجان غربی است. این دهستان از شمال به دهستانهای انزل جنوبی و صومای جنوبی، از خاور به دهستان نازلوچای، از جنوب به دهستان ترگور و از باختر به ترکیه محدود است. [۱]
سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۷۵ش)، شناسنامه آبادیهای کشور، شهرستان اورمیه، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۷۶ش.
[۲]
علی‌دهقان، سرزمین زردشت، ج۱، ص۲۸۷، تهران، ۱۳۴۸ش.
۱ - رودخانه برادوستبزرگترین رودخانه‌ای که از این دهستان می‌گذرد، برادوست است که از شعب نازلوچای به شمار می‌آید و بخشی از زمینهای کشاورزی منطقه را آبیاری می‌کند. رود برادوست، در درّه باژِر جریان دارد و پس از ریختن به رود اَرَزین، نازلوچای خوانده می‌شود. [۳]
علی‌دهقان، سرزمین زردشت، ج۱، ص۱۵، تهران، ۱۳۴۸ش.
[۴]
عباس جعفری، رودها و رودنامة ایران، ج۱، ص۱۲۷-۱۲۹، تهران، ۱۳۷۶ش.
مشیرالدوله آن را آب برادوست ثبت کرده است. [۵]
جعفر مشیرالدوله تبریزی، رسالة تحقیقات سرحدیه، ج۱، ص ۱۵۸، به کوشش محمد مشیری، تهران، ۱۳۴۸ش.
از کوههای این دهستان کوتول و دم دم را می‌توان نام برد. [۶]
علی‌دهقان، سرزمین زردشت، ج۱، ص۳۲۵، تهران، ۱۳۴۸ش.
[۷]
علی‌دهقان، سرزمین زردشت، ج۱، ص۳۶۳، تهران، ۱۳۴۸ش.
[۸]
ابراهیم اسکندری‌نیا، ساختار سازمان ایلات و شیوة معیشت عشایر آذربایجان غربی، ج۱، ص۵۷، اورمیه، ۱۳۶۶ش.
آب و هوای برادوست نسبتاً سرد و نیمه‌مرطوب است. [۹]
فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور (نازلو)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ج۱۲، ص۷۲، تهران، ۱۳۷۵ش.
۲ - آبادیهای برادوستآبادیهای آن در دشت و درّه و تپه قرار گرفته، و کوه قندیل در مغرب آن واقع است. ۳ - جمعیتدهستان برادوست در ۱۳۷۵ش دارای ۴۷۷، ۱۷نفر جمعیت و ۵۴ آبادی مسکونی بوده است. [۱۰]
سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۷۵ش)، شناسنامه آبادیهای کشور، ج۱، ص۱۸-۲۶، شهرستان اورمیه، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۷۶ش.
در گذشته حدود دو هزار خانوار از طوایف ایل شکاک در محال برادوست زندگی می‌کرده‌اند و قشلاق بخشی از ایل سادات نیز در این ناحیه بوده است. [۱۱]
جعفر مشیرالدوله تبریزی، رسالة تحقیقات سرحدیه، ج۱، ص۱۶۱، به کوشش محمد مشیری، تهران، ۱۳۴۸ش.
[۱۲]
محمدجواد مشکور، نظری به تاریخ آذربایجان و آثار باستانی و جمعیت‌شناسی آن، ج۱، ص۱۹۲، تهران، ۱۳۴۹ش.
[۱۳]
علی افشار، «شورش شیخ عبیدالله»، ج۱، ص۵۷۵، همراه تاریخ افشار (هم، افشار محمودلو).
[۱۴]
علی‌دهقان، سرزمین زردشت، ج۱، ص۶۱، تهران، ۱۳۴۸ش.
۴ - مرکز دهستانمرکز دهستان برادوست روستای رَوَند سفلی در ۳۷ و۴۳ عرض شمالی و ۴۴ و ۴۳ طول شرقی و در ارتفاع ۵۴۰، ۱ متری از سطح دریا قرار گرفته، و جمعیت آن در ۱۳۷۵ش، فقط ۱۳۲ نفر بوده است. [۱۵]
محمدحسین پاپلی یزدی، فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، ج۱، ص۲۸۴، مشهد، ۱۳۶۷ش.
[۱۶]
سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۷۵ش)، شناسنامه آبادیهای کشور، ج۱، ص۲۲، شهرستان اورمیه، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۷۶ش.
[۱۷]
نشریه دفتر تقسیمات کشوری، معاونت سیاسی اجتماعی وزارت کشور، ج۱، ص۵، تهران، ۱۳۷۹ش، شم ۲.
این آبادی در ۹ کیلومتری خاوری شهر سِرو واقع شده است. [۱۸]
فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور (نازلو)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ج۱۲، ص۵۱ -۵۲، تهران، ۱۳۷۵ش.
سرو تنها شهر بخش صومای برادوست، واقع در مرز ایران و ترکیه، در محدوده این دهستان قرار گرفته است. [۱۹]
نشریه دفتر تقسیمات کشوری، معاونت سیاسی اجتماعی وزارت کشور، ج۱، ص۵، تهران، ۱۳۷۹ش، شم ۲.
[۲۰]
سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۷۵ش)، شناسنامه آبادیهای کشور، ج۱، ص۲۲، شهرستان اورمیه، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۷۶ش.
[۲۱]
سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۷۵ش)، نقشة آبادیها، ج۱، ص۵۴، استان آذربایجان غربی، ۱۳۷۹ش.
۵ - رویدادهای تاریخیسرزمین برادوست به سبب موقعیت سوق‌الجیشی و هم مرز بودن با دولت عثمانی درگذشته و ترکیه امروزی و نیز نزدیک بودن به خاک عراق، از حساسیت و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در ۱۰۱۴ق/۱۶۰۵م، سنان پاشا چغال اوغلی، سردار عثمانی با لشکری انبوه از جانب باختر وارد خاک ایران شد. شاه عباس اول (سل ۹۹۶- ۱۰۳۸ق/۱۵۸۸-۱۶۲۹م)، سبحان وردی خان را به حکومت اورمیه برگماشت و مأمور دفع عثمانیها کرد. بخشی از سپاه عثمانی وارد صومای برادوست شدند و به طرف اورمیه در حال پیشروی بودند که میان امیرخان حاکم مَحال یاد شده، با عمر پاشا سردار دیگر عثمانی جنگ سختی در این منطقه در گرفت که منجر به شکست فاحش و فرار سپاه مهاجم شد. [۲۲]
علی‌دهقان، سرزمین زردشت، ج۱، ص۳۶۲، تهران، ۱۳۴۸ش.
در ۱۱۵۸ق/ ۱۷۴۵م، نادرشاه افشار (سل ۱۱۴۸-۱۱۶۰ق/۱۷۳۵-۱۷۴۷م) راهی آذربایجان شد و پس از توقف در صائین قلعه (شاهین دژ امروزی) به طرف جلگه اورمیه رهسپار شد و در گوگ تپه (نزدیک این شهر) اردو زد و به بررسی اوضاع شهر پرداخت، سپس چند روز در قیز قلعه از روستاهای مَحال برادوست اقامت نمود. [۲۳]
علی‌دهقان، سرزمین زردشت، ج۱، ص۳۷۳، تهران، ۱۳۴۸ش.
[۲۴]
علی‌دهقان، سرزمین زردشت، ج۱، ص۹۳۴، تهران، ۱۳۴۸ش.
در ۱۲۴۶ق/۱۸۳۰م، هنگامی که عباس میرزا نایب‌السلطنه (۱۲۰۲- ۱۲۴۹ق/۱۷۸۸-۱۸۳۳م) در کرمان بود، اوضاع آذربایجان، به ویژه مرزهای ایران و عثمانی و از جمله صومای و برادوست سخت آشفته و به هم ریخته شد و خیانت برخی امرای ایرانی نیز مزید بر علت گشت. به تحریک حاکم رواندوز (راوندوز)، نیروهای عثمانی به مناطقی از ایران هجوم آوردند و به قتل و غارت پرداختند، اما چون دولت عثمانی مقهور دولت روسیه شده بود و با مصر نیز منازعه داشت، امکان دفع آنان از جانب ایران میسر گشت. جهانگیر میرزا به همراه امیرنظام (محمدخان زنگنه) با تجهیزات جنگی به صحرای محمودیه شتافتند و از حاکمان شهرهای وان، بایزید و رئیس طایفة اکراد دلجویی کردند و این امر بسیار مؤثر واقع شد و آرامشی در سرحدات کردستان به وجود آمد و حتی سرداران ایران را به گشودن قلعة وان تحریض کردند. [۲۵]
رضا قلی هدایت، ملحقات روضة الصفا، ج۹، ص۷۳۷- ۷۳۸، تهران، ۱۳۳۹ش.
[۲۶]
رضا قلی هدایت، ملحقات روضة الصفا، ج۱۰، ص۴-۶، تهران، ۱۳۳۹ش.
[۲۷]
افشار محمودلو، عبدالرشید، تاریخ افشار، ج۱، ص۴۱۳، به‌کوشش محمود رامیان و پرویز شهریار افشار، تبریز، ۱۳۴۵-۱۳۴۶ش.
در ۱۲۹۷ق/۱۸۸۰م، شیخ عبیدالله، شورشی معروف کُرد، یکی از خلفای خود را با ۴ هزار تن از راه محال برادوست، برای تسخیر و ایجاد ناامنی به اورمیه گسیل داشت. [۲۸]
علی‌دهقان، سرزمین زردشت، ج۱، ص۴۰۵، تهران، ۱۳۴۸ش.
[۲۹]
علی‌دهقان، سرزمین زردشت، ج۱، ص۴۰۹-۴۱۰، تهران، ۱۳۴۸ش.
یک سال پس از این واقعه (در ۱۲۹۸ق)، ایل شکاک در منطقة برادوست عصیان و نافرمانی پیش گرفتند و باعث ناامنی و اغتشاش در آن نواحی شدند و سرانجام با دادن نزدیک به ۲۰۰ نفر کشته به دست نیروهای دولتی تسلیم شدند. [۳۰]
علی افشار، «شورش شیخ عبیدالله»، ج۱، ص۵۷۵ - ۵۷۶، همراه تاریخ افشار (هم، افشار محمودلو).
از نوشته‌های منابع چنین استنباط می‌شود که وسعت برادوست در گذشته بیش از دهستان امروزی بوده، و از آن با نام‌ِ «ولایت» و «مَحال‌ِ» برادوست یاد شده است. [۳۱]
شرف‌خان بدلیسی، شرف‌نامه، ج۱، ص۳۸۶، به کوشش محمدعباسی، تهران، ۱۳۴۳ش.
[۳۲]
جعفر مشیرالدوله تبریزی، رسالة تحقیقات سرحدیه، ج۱، ص۸۳، به کوشش محمد مشیری، تهران، ۱۳۴۸ش.
[۳۳]
جعفر مشیرالدوله تبریزی، رسالة تحقیقات سرحدیه، ج۱، ص۱۵۸، به کوشش محمد مشیری، تهران، ۱۳۴۸ش.
[۳۴]
علی‌دهقان، سرزمین زردشت، ج۱، ص۲۱۳، تهران، ۱۳۴۸ش.
[۳۵]
علی‌دهقان، سرزمین زردشت، ج۱، ص۳۷۳، تهران، ۱۳۴۸ش.
۶ - آثار تاریخیبقایای کاروانسرایی در سرو از محال برادوست باقی است. [۳۶]
محمدجواد مشکور، نظری به تاریخ آذربایجان و آثار باستانی و جمعیت‌شناسی آن، ج۱، ص۸۶۸، تهران، ۱۳۴۹ش.
قلعة باستانی «دم دم» که در زمان شاه عباس اول تعمیر و بازسازی شده بود و امروزه خرابه‌های آن بر جای مانده، در محدوده محال برادوست قرار دارد. اسکندربیک منشی شرح مبسوطی در استحکام و ویژگیهای این دژ نظامی و تاریخی - و بخشهای مختلف آن - بیان داشته است. [۳۷]
اسکندربیک منشی، عالم آرای عباسی، ج۲، ص۱۳۱۰-۱۳۱۳، به کوشش محمداسماعیل رضوانی، تهران، ۱۳۷۷ش.
[۳۸]
علی‌دهقان، سرزمین زردشت، ج۱، ص۲۱۳، تهران، ۱۳۴۸ش.
[۳۹]
محمود پدرام، «بر فراز دم دم»، ج۱، ص۴۴- ۴۸، هنر و مردم، تهران، ۱۳۵۴ش، شم ۱۵۱.
[۴۰]
ایرج افشار سیستانی، نگاهی به‌آذربایجان غربی، ج۱، ص۲۱۱، تهران، ۱۳۶۹ش.
[۴۱]
محمد تمدن، اوضاع ایران در جنگ اول یا تاریخ رضائیه، ج۱، ص۳۶-۳۷، تهران، ۱۳۵۰ش.
تپّه‌های باستانی ربط و هَنگَروان واقع در این دهستان در شمار آثار تاریخی به ثبت رسیده است. [۴۲]
نصرت‌الله مشکوتی، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، ج۱، ص۳۰۸، تهران، ۱۳۴۹ش.
[۴۳]
فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور (نازلو)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ج۱۲، ص۵۰ - ۵۱، تهران، ۱۳۷۵ش.
[۴۴]
فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور (نازلو)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ج۱۲، ص۱۲۸، تهران، ۱۳۷۵ش.
روستایی نیز با نام برادوست در خاک عثمانی قرار داشته است. [۴۵]
جعفر مشیرالدوله تبریزی، رسالة تحقیقات سرحدیه، ج۱، ص۱۶۳، به کوشش محمد مشیری، تهران، ۱۳۴۸ش.
که پس از استقلال عراق (۱۳۳۹ق/۱۹۲۱م) از ترکیه جدا و جزو خاک عراق شد. [۴۶]
گیتاشناسی، تهران، ۱۳۶۵ش، شم ۱۸۴.
[۴۷]
گیتاشناسی، تهران، ۱۳۸۰ش، شم ۳۴۸.
[۴۸]
اشمیت، د آ، رحلة الی رجال شجعان فی کردستان، ج۱، ص۱۴۹، ترجمة جرجیس فتح‌الله، بیروت، ۱۹۶۴م.
همچنین برادوست نام قبیله‌ای از قبایل زیبار کُرد است که در ایران، عراق و ترکیه پراکنده‌اند. [۴۹]
اسکندربیک منشی، ج۲، ص۱۳۰۴-۱۳۰۵، عالم آرای عباسی، به کوشش محمداسماعیل رضوانی، تهران، ۱۳۷۷ش.
[۵۰]
محمود دُرّه، القضیة الکردیة، ج۱، ص۸۵، بیروت، ۱۹۶۶م.
[۵۱]
محمود دُرّه، القضیة الکردیة، ج۱، ص۲۱۳، بیروت، ۱۹۶۶م.
[۵۲]
عباس عزاوی، عشائر العراق، ج۲، ص۱۹۵- ۱۹۶، قم، ۱۳۷۰ش/۱۴۱۱ق.
[۵۳]
اشمیت، د آ، رحلة الی رجال شجعان فی کردستان، ج۱، ص۱۲۷، ترجمة جرجیس فتح‌الله، بیروت، ۱۹۶۴م.
[۵۴]
اشمیت، د آ، رحلة الی رجال شجعان فی کردستان، ج۱، ص۱۵۰، ترجمة جرجیس فتح‌الله، بیروت، ۱۹۶۴م.
در شرف‌نامه به فرمانروایان این قبیله به تفصیل اشاره شده است. [۵۵]
شرف‌خان بدلیسی، شرف‌نامه، ج۱، ص۳۸۲-۳۸۶، به کوشش محمدعباسی، تهران، ۱۳۴۳ش.
[۵۶]
محمدامین زکی، تاریخ الدول و الامارات الکردیة فی العهد الاسلامی، ج۱، ص۳۸۸-۳۸۹، ترجمة محمدعلی عونی، قاهره، ۱۳۶۷ق/ ۱۹۴۸م.
۷ - فهرست منابع(۱) اسکندربیک منشی، عالم آرای عباسی، به کوشش محمداسماعیل رضوانی، تهران، ۱۳۷۷ش. (۲) ابراهیم اسکندری‌نیا، ساختار سازمان ایلات و شیوة معیشت عشایر آذربایجان غربی، اورمیه، ۱۳۶۶ش. (۳) اشمیت، د آ، رحلة الی رجال شجعان فی کردستان، ترجمة جرجیس فتح‌الله، بیروت، ۱۹۶۴م. (۴) علی افشار، «شورش شیخ عبیدالله»، همراه تاریخ افشار (هم، افشار محمودلو). (۵) ایرج افشار سیستانی، نگاهی به‌آذربایجان غربی، تهران، ۱۳۶۹ش. (۶) افشار محمودلو، عبدالرشید، تاریخ افشار، به‌کوشش محمود رامیان و پرویز شهریار افشار، تبریز، ۱۳۴۵-۱۳۴۶ش. (۷) شرف‌خان بدلیسی، شرف‌نامه، به کوشش محمدعباسی، تهران، ۱۳۴۳ش. (۸) محمدحسین پاپلی یزدی، فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، مشهد، ۱۳۶۷ش. (۹) محمود پدرام، «بر فراز دم دم»، هنر و مردم، تهران، ۱۳۵۴ش، شم ۱۵۱. (۱۰) محمد تمدن، اوضاع ایران در جنگ اول یا تاریخ رضائیه، تهران، ۱۳۵۰ش. (۱۱) عباس جعفری، رودها و رودنامة ایران، تهران، ۱۳۷۶ش. (۱۲) محمود دُرّه، القضیة الکردیة، بیروت، ۱۹۶۶م. (۱۳) علی‌دهقان، سرزمین زردشت، تهران، ۱۳۴۸ش. (۱۴) محمدامین زکی، تاریخ الدول و الامارات الکردیة فی العهد الاسلامی، ترجمة محمدعلی عونی، قاهره، ۱۳۶۷ق/ ۱۹۴۸م. (۱۵) سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۷۵ش)، شناسنامه آبادیهای کشور، شهرستان اورمیه، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۷۶ش. (۱۶) سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۷۵ش)، نقشة آبادیها، استان آذربایجان غربی، ۱۳۷۹ش. (۱۷) عباس عزاوی، عشائر العراق، قم، ۱۳۷۰ش/۱۴۱۱ق. (۱۸) فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور (نازلو)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، ۱۳۷۵ش. (۱۹) نصرت‌الله مشکوتی، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، تهران، ۱۳۴۹ش. (۲۰) محمدجواد مشکور، نظری به تاریخ آذربایجان و آثار باستانی و جمعیت‌شناسی آن، تهران، ۱۳۴۹ش. (۲۱) جعفر مشیرالدوله تبریزی، رسالة تحقیقات سرحدیه، به کوشش محمد مشیری، تهران، ۱۳۴۸ش. (۲۲) نشریه دفتر تقسیمات کشوری، معاونت سیاسی اجتماعی وزارت کشور، تهران، ۱۳۷۹ش، شم ۲. (۲۳) نقشة راهنمای عراق، گیتاشناسی، تهران، ۱۳۶۵ش، شم ۱۸۴. (۲۴) نقشة سیاحتی و گردشگری استان آذربایجان غربی، گیتاشناسی، تهران، ۱۳۸۰ش، شم ۳۴۸. (۲۵) رضا قلی هدایت، ملحقات روضة الصفا، تهران، ۱۳۳۹ش. (۲۶) ایران، وزارت کشور، معاونت سیاسی و اجتماعی، دفتر تقسیمات کشوری، سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران، تهران ۱۳۷۴ ش. (۲۷) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیائی ایران (آبادیها)، ج ۴، استان سوم و چهارم (آذربایجان)، تهران ۱۳۵۵ ش، ص ۸۴. (۲۸) علی رزم آرا، جغرافیای نظامی ایران: آذربایجان باختری، تهران ۱۳۲۰ ش، ص ۱۰. (۲۹) جعفر بن محمد تقی مشیرالدوله تبریزی، رساله تحقیقات سرحدّیه، چاپ محمد مشیری، تهران ۱۳۴۸ ش. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «برادوست»، شماره۴۶۸۱. دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برادوست»، شماره۸۵۷. رده‌های این صفحه : استان آذربایجان غربی | ایران شناسی | جغرافیای اسلامی | روستاهای آذربایجان غربی | مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی | مقالات دانشنامه جهان اسلام
|