زمان تقریبی مطالعه: 17 دقیقه
 

بستان‌السیاحه




بستان السیاحه، کتابی از حاج زین العابدین شیروانی مشتمل بر اطلاعات بسیار و متنوع جغرافیایی، تاریخی، آرا و عقاید فرقه‌های گوناگون مذهبی است.


۱ - معرفی کتاب بستان السیاحه


بستان السیاحه، کتابی از حاج زین العابدین شیروانی مشتمل بر اطلاعات بسیار و متنوع جغرافیایی، تاریخی، آرا و عقاید فرقه‌های گوناگون مذهبی و نحله‌های فکری و برخی مطالب متفرقه دیگر.
شیروانی (۱۱۹۴ـ۱۲۵۳) متخلص به تمکین با عنوان طریقتی مَستعلی شاه
[۱] محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۳، ص۳۳۶ـ۳۳۷، تهران ۱۳۶۹ ش.
در شَماخی زاده شد و تا هفده سالگی در کربلا پرورش یافت.
او پس از تحصیل در محضر آقا محمد باقر بهبهانی، میرسید علی اصفهانی، میرزا مهدی شهرستانی، مولانا عبدالصمد همدانی و سید مهدی نجفی به تصوف گرایید و در حلقه مریدان سید معصوم شاه دکنی، انورعلی شاه اصفهانی و رونقعلی شاه کرمانی حضور یافت
[۲] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۳۱۹، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.


۱.۱ - سفر تحقیقی شیروانی
و برای آشنایی بی‌واسطه و تحقیق بی‌طرفانه در مذاهب و آرای پیروان طریقتهای گوناگون، سفری ۳۷ ساله آغاز کرد.
[۳] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۳۱۹، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.

شیروانی در مسیر طولانی خود، از بغداد، عراق عجم، گیلان، شیروان، مغان، طالش و آذربایجان گذشت و در ۱۲۱۱ به خراسان رسید و سپس سفر خود را به سوی هرات، زابل، کابل، پنجاب، بنگاله، گجرات و دکن ادامه داد و از طریق دریا جزایر هندوستان و سواحل سودان را سیاحت کرد و پس از سیر و سفری در سند، مُلتان، جبال و کشمیر از طریق مظفرآباد، طخارستان و بدخشان به خراسان بازگشت؛ سپس از طریق جنوب ایران و یمن رهسپار جده و حجاز شد و مراسم حج به جا آورد؛ آنگاه راهی مصر، شام، روم، آناطولی و آسیای صغیر شد و از طریق آذربایجان به ایران بازگشت.
در ایران از همدان، اصفهان، فارس و کرمان دیدن کرد
[۴] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۳۱۹، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
و چون در کرمان ابراهیم خان، حاکم آن شهر، موجب آزار او شد،
[۵] عباسقلی آقا باکیخانوف، گلستان ارم، ج۱، ص۲۱۴، چاپ عبدالکریم علیزاده (و دیگران)، باکو ۱۹۷۰.
به فارس بازگشت و در ۱۲۳۵ به اشاره مراد خود، مجذوبعلی شاه همسر گزید
[۶] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۳۱۹، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
و صاحب فرزندی به نام جلال الدین شد.
[۷] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۳۲۰، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.

شیروانی در ۱۲۵۳، در سفر حج، در گذشت.
[۸] محمدعلی تربیت، دانشمندان آذربایجان، ج۱، ص۱۷۰، تهران ۱۳۱۴ ش.
[۹] محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۳، ص۳۳۷، تهران ۱۳۶۹ ش.


۱.۲ - آثار شیر وانی
از شیروانی چهار اثر بر جا مانده است: حدائق السیاحه
[۱۰] محمدعلی تربیت، دانشمندان آذربایجان، ج۱، ص۱۷۰، تهران ۱۳۱۴ ش.
[۱۱] نامه دانشوران ناصری، ج ۸، ص ۳۰۶، قم (تاریخ مقدمه ۱۳۳۸ ش).
[۱۲] محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۳، ص۳۲۷، تهران ۱۳۶۹ ش.
(که آن را حدیقه السیاحه می‌نامد)؛ ریاض السیاحه به نام محمد میرزا
[۱۳] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۴۱۴، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
که هر دو به چاپ رسیده است
[۱۴] خانبابامشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۲، ص۱۷۲۶، تهران ۱۳۵۰ ـ ۱۳۵۵ ش.
[۱۵] خانبابامشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۲، ص۲۷۲۶ ـ ۲۷۲۸، تهران ۱۳۵۰ ـ ۱۳۵۵ ش.
کشف المعارف،
[۱۶] احمد منزوی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، ج۲، ص۹۸۱، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
بستان السیاحه.
بستان السیاحه حاصل سفری ۳۷ ساله (۱۲۱۰ـ۱۲۴۷) است که تألیف آن، به تصریح نویسنده، در ۱۲۴۷،
[۱۷] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۴۱۳ـ ۴۱۵، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
در دوره سلطنت فتحعلی شاه برای محمد میرزا آغاز شد و در رجب ۱۲۴۸ پایان یافت.
[۱۸] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۶۷۳، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.

نویسنده نخست یادداشتهایی فراهم آورده بود و هر چه را شگفت می‌یافت «به قید کتابت» می‌آورد،
[۱۹] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۶۶۱، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
اما متأسفانه این یادداشتها در ۱۲۴۱، شش سال پیش از آغاز تألیف کتاب در سفر نویسنده و خانواده اش به قمشه اصفهان،
[۲۰] عباسقلی آقا باکیخانوف، گلستان ارم، ج۱، ص۲۱۵، چاپ عبدالکریم علیزاده (و دیگران)، باکو ۱۹۷۰.
به دست محمد قاسمخان پسر سلیمان خان قاجار، حاکم قمشه، نابود شد
[۲۱] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۶۶۱، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
و وی ناگزیر مطالب را از حافظه خود نگاشت.
او انگیزه خود را از پدید آوردن این کتاب و پیمودن این سفر مخاطره آمیز، «خدمت اهل تحقیق هر دیار و دانستن حقیقت احوال طوایف امم» ذکر کرده
[۲۲] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۳۱۹، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
و کوشیده است با دوری از «اغراض نفسانی» حاصل مشاهدات و تحقیق خود را در باب مذاهب و فِرَق مختلف عرضه بدارد.
[۲۳] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۱۱، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.

با این‌همه، کتاب کاملاً بر مشاهدات شخصی نویسنده متکی نیست و اتکا بر نقل، بویژه در وصف سرزمینهای دور که در مسیر سفر او نبوده، در مواردی مشهود است (وصف قطب و استوا، ص ۱۳ و ۳۲).
نویسنده در جای جای اثر خود به منابع متعدد آن اشاره کرده است که برای نمونه نزهة القلوب (ص ۸۰ و۳۲۶)، معجم البلدان ( ص ۳۸۴)، فارسنامه (ص ۹۳)، حبیب السیر (ص ۳۸۴) و همچنین آثار غیر جغرافیایی مانند آتشکده آذر بیگدلی (ص ۸۱)، نفحات الانس جامی، الفصول التامة مرتضی رازی (ص ۲۴ـ۲۵) را می‌توان نام برد.

۱.۲.۱ - مشخصات کتاب بستان السیاحه
نثر بستان السیاحه روان و استشهاد به آیات و اشعار فارسی در آن چشمگیر است.
از نظر فصل بندی، مشتمل بر چهار باب، یک «سَیْر»، ۲۸ «گلشن» و یک «بهار» مشتمل بر چهار «گلزار» است؛ اما این ترتیب در فصل بندی متن دقیقاً رعایت نشده است؛ در واقع، ابواب چهارگانه آن شرح حال پیامبر صلی اللّه علیه وآله وسلّم و ائمه علیهم‌السلام؛ سرگذشت علما، عرفا و حکما و بعضی شاعران و دانشمندان؛ بیان مذاهب و عقاید؛ اسامی جغرافی شهرها و دهات ایران و ترکستان و مطالب دیگر است که در ضمنِ ۲۸ گلشن آمده است و نَه مقدّم بر آن.
در گلشنهای بیست و هشتگانه و نیز در گلزار نخست از گلزارهای چهارگانه که به تعبیر خواب اختصاص یافته، ترتیب الفبایی رعایت شده است.
موضوعات سه گلزار دیگر بترتیب در منازل سیاحت، اخبار متفرقه و خاتمه کتاب است.
بستان السیاحه را عمدتاً مأخذی جغرافیایی و سپس تاریخی به شمار می‌آورند، اما گوناگونی و تنوع مطالب آن‌که تقریباً تمام اشتغالات فکری و ادبی دو قرن پیش ایران را در بر می‌گیرد، به حدی است که اثر را شبیه دایرة المعارف کرده است؛ گرچه بسیاری از اصول و شیوه‌های دایرة المعارف نویسی از قبیل تناسب حجم هر مطلب با اهمیت مدخل آن یا نظم و دسته بندی موضوعی مطالب یا ترتیب دقیق الفبایی در آن رعایت نشده است.

۱.۲.۲ - نگاهی گذرا به موضوعات کتاب
نگاهی گذرا به موضوعات کتاب از جمله: بحثی درباره طبیعت انسان،
[۲۴] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۱۹، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
اشاراتی به علم حجر و میزان،
[۲۵] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۴۵، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
کیمیا و تاریخچه آن،
[۲۶] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۴۴ ـ ۴۵، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
اطلاعاتی درباره حروف جُمَل و حساب ابجد،
[۲۷] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۴۹ ـ ۵۰، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
کواکب سبعه نجوم و اصطلاحات آن،
[۲۸] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۵۰ ـ ۵۷، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
خواص حروف،
[۲۹] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۱۳۹ـ۱۴۲، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
تاریخ طب و تحول روشهای درمان و معرفی خواص داروها،
[۳۰] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۲۳ـ۲۴، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
مذاهب و زبانهای متداول در آناطولی که با مشاهدات و برآوردهای آماری نویسنده همراه است،
[۳۱] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۴۸، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
بخوبی این گستردگی و تنوع را نمایان می‌سازد.

۱.۲.۳ - بستان السیاحه در ترسیم سیمای بخشی از جهان
به این ترتیب، بستان السیاحه در ترسیم سیمای بخشی از جهان در دو قرن پیش و سیر در آن بسیار سودمند است (برای نمونه: ایروان زمان نویسنده شهری شیعی مذهب با اقلیتی عیسوی است،
[۳۲] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۱۲۴، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
، و در کمتر از دو قرن، ایروان کنونی مرکز جمهوری عیسوی نشین ارمنستان است).
در این کتاب هم مباحث نظری جغرافیایی، همانند روشن کردن مفهوم اقلیم،
[۳۳] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۱۲ـ۱۳، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
موردتوجه است و هم طرح اطلاعات نسبتاً تازه‌ای همانند مطالبی درباره آمریکا
[۳۴] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۶۲۴، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
و یا نظرات درباره تکامل و تحولات زیست محیطی.
[۳۵] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۳۸۶، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.

به دلیل نزدیکی و ارادت شیروانی به چهره‌های برجسته تصوف دوره خود، در این اثر اطلاعات قابل توجهی در این زمینه وجود دارد؛ از جمله مباحث کلی و نظری صوفیانه همچون ذکر مقامات اهل سلوک،
[۳۶] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۲۳۶ـ۲۷۲، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
شرح خصوصیات انسان کامل،
[۳۷] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۲۷۹ـ۲۸۱، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
وحدت وجود
[۳۸] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۵۹۸ ـ ۶۰۴، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
ترجمه حال صوفیان، بویژه متأخران، همانند مشتاقعلی شاه
[۳۹] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۸۳ـ۸۶، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
و نورعلیشاه و معصومعلیشاه
[۴۰] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۲۲۳ـ۲۲۶، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
و مجذوبعلی شاه
[۴۱] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۴۱۶ـ۴۲۳، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
و بسیاری دیگر.
[۴۲] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۴۸۳ـ۵۰۷، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.

نویسنده با اشاره به این نکته که تسامح صوفیان آنان را نزد غربیان و مسیحیان محبوبترین مسلمانان کرده است، دیدگاه غربیان را درباره اسلام از دو قرن پیشتر روشن می‌کند.
[۴۳] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۳۱، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.


۱.۲.۴ - کنجکاوی نویسنده درخصوص ادیان و مذاهب گوناگون
کنجکاوی نویسنده درخصوص ادیان و مذاهب گوناگون، بستان السیاحه را به منبع جالبی برای مطالعه ادیان و فرق بدل ساخته است.
[۴۴] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۱۱۶، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
[۴۵] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
[۴۶] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.


۱.۲.۵ - چاپ وانتشار این کتاب
در دوره ناصرالدین شاه و به دستور و هزینه علی اصغرخان امین السلطان، عبدالله مستوفی بر اساس نسخه اصلی، که برای محمدشاه تهیه شده بود، و پس از دو سال کار و مقابله با مآخذ و منابع دیگر، نسخه منقّح بستان السیاحه را فراهم کرد.
[۴۷] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۳ـ۴، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.

این نسخه تازه که کتابت آن در ۳ شوال ۱۳۱۰ به خط میرزا شریف بن زین العابدین پایان یافته بود، همان زمان با چاپ سنگی و قطع رحلی منتشر شد.
[۴۸] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۶۷۳، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.

بعدها همین نسخه در تهران به چاپ افست رسید.
[۴۹] خانبابامشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۱، ص۷۶۴، تهران ۱۳۵۰ ـ ۱۳۵۵ ش.


۲ - فهرست منابع


(۱) عباسقلی آقا باکیخانوف، گلستان ارم، چاپ عبدالکریم علیزاده (و دیگران)، باکو ۱۹۷۰.
(۲) محمدعلی تربیت، دانشمندان آذربایجان، تهران ۱۳۱۴ ش.
(۳) زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
(۴) محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۵) خانبابامشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۰ ـ ۱۳۵۵ ش.
(۶) احمد منزوی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
(۷) نامه دانشوران ناصری، قم (تاریخ مقدمه ۱۳۳۸ ش).

۳ - پانویس

 
۱. ↑ محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۳، ص۳۳۶ـ۳۳۷، تهران ۱۳۶۹ ش.
۲. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۳۱۹، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۳. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۳۱۹، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۴. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۳۱۹، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۵. ↑ عباسقلی آقا باکیخانوف، گلستان ارم، ج۱، ص۲۱۴، چاپ عبدالکریم علیزاده (و دیگران)، باکو ۱۹۷۰.
۶. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۳۱۹، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۷. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۳۲۰، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۸. ↑ محمدعلی تربیت، دانشمندان آذربایجان، ج۱، ص۱۷۰، تهران ۱۳۱۴ ش.
۹. ↑ محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۳، ص۳۳۷، تهران ۱۳۶۹ ش.
۱۰. ↑ محمدعلی تربیت، دانشمندان آذربایجان، ج۱، ص۱۷۰، تهران ۱۳۱۴ ش.
۱۱. ↑ نامه دانشوران ناصری، ج ۸، ص ۳۰۶، قم (تاریخ مقدمه ۱۳۳۸ ش).
۱۲. ↑ محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۳، ص۳۲۷، تهران ۱۳۶۹ ش.
۱۳. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۴۱۴، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۱۴. ↑ خانبابامشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۲، ص۱۷۲۶، تهران ۱۳۵۰ ـ ۱۳۵۵ ش.
۱۵. ↑ خانبابامشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۲، ص۲۷۲۶ ـ ۲۷۲۸، تهران ۱۳۵۰ ـ ۱۳۵۵ ش.
۱۶. ↑ احمد منزوی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، ج۲، ص۹۸۱، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
۱۷. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۴۱۳ـ ۴۱۵، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۱۸. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۶۷۳، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۱۹. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۶۶۱، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۲۰. ↑ عباسقلی آقا باکیخانوف، گلستان ارم، ج۱، ص۲۱۵، چاپ عبدالکریم علیزاده (و دیگران)، باکو ۱۹۷۰.
۲۱. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۶۶۱، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۲۲. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۳۱۹، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۲۳. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۱۱، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۲۴. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۱۹، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۲۵. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۴۵، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۲۶. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۴۴ ـ ۴۵، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۲۷. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۴۹ ـ ۵۰، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۲۸. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۵۰ ـ ۵۷، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۲۹. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۱۳۹ـ۱۴۲، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۳۰. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۲۳ـ۲۴، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۳۱. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۴۸، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۳۲. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۱۲۴، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۳۳. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۱۲ـ۱۳، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۳۴. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۶۲۴، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۳۵. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۳۸۶، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۳۶. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۲۳۶ـ۲۷۲، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۳۷. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۲۷۹ـ۲۸۱، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۳۸. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۵۹۸ ـ ۶۰۴، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۳۹. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۸۳ـ۸۶، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۴۰. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۲۲۳ـ۲۲۶، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۴۱. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۴۱۶ـ۴۲۳، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۴۲. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۴۸۳ـ۵۰۷، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۴۳. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۳۱، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۴۴. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۱۱۶، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۴۵. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۴۶. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۴۷. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۳ـ۴، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۴۸. ↑ زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۶۷۳، یا، سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران ۱۳۱۵، چاپ افست تهران.
۴۹. ↑ خانبابامشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج۱، ص۷۶۴، تهران ۱۳۵۰ ـ ۱۳۵۵ ش.


۴ - منبع

دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بستان السیاحه»، شماره۱۳۱۵.    


رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب تاریخی | کتب فرق و مذاهب




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.