دینشناسیدین شناسی بمعنای دانش شناخت دین؛ دانشی است که باورهای دینی را تبیین می‌کند و سویه‌های گوناگون دین را بازمی شناساند. ۱ - گستره دین شناسیقلمرو دین شناسی به معنای عام، شامل علوم فقهی و هر علمی نیز هست که یک سوی آن اندیشه دینی است؛ چنان که علوم انسانی اجتماعی مانند جامعه شناسی و روان شناسی و تربیت را نیز در بر می‌گیرد که نسبتی وثیق و عمیق با اندیشه و منش دینی دارند. اگر این دانش‌ها به دین عرضه گردند یا دین و دینداری به آنها عرضه شود، آنچه فراچنگ می‌آید، در قلمرو دین شناسی جای می‌گیرد امام خمینی قلمرو دین را گسترده می‌داند و دیدگاه افرادی که اهداف قلمرو دین را تنها امور اخروی می‌داند، نقد کرده و معتقد است این گروه، از حقیقت دین و اسلام انحراف پیدا کرده‌اند. به اعتقاد ایشان، قلمرو دین در همه جوانبی که به سعادت بشر مربوط است، گسترش دارد و دعوت انبیا (علیهم‌السّلام) برای این بوده که مردم را به کمال و سعادت لایق خود برسانند و محدوده دعوت آنان به دین، تنها مربوط به حیات دنیوی یا اخروی نبوده است. امام خمینی بی‌اعتنائی دین به نیازهای طبیعی و روانی بشر را نیز مردود دانسته و معتقد است حقیقت دین فراتر از نیازهای مادی بشر است و دین در برگیرنده حقایق و معارفی است که انسان با پیروی از دین به آن می‌رسد مانند شناخت توحید و اسماء و صفات الهی. ایشان که همواره بر جامعیت اسلام تاکید داشت، بر ضرورت جامع‌نگری در شناخت اسلام و توجه به ابعاد مختلف آن نیز تاکید می‌کند و از نگرش‌های تک‌بعدی به آن پرهیز می‌دهد. به اعتقاد وی دین اسلام بر خلاف ادیان تحریف شده موجود، در تمام شئون فردی و اجتماعی بشر قانون وضع کرده و در زمینه روابط انسان‌ها با خود و جامعه، حتی درباره ارتباط جامعه اسلامی با جوامع دیگر برنامه دارد. ازاین‌رو امام خمینی یکی از مهمترین موارد قلمرو دین را حوزه سیاست و حکومت می‌داند و معتقد است در همه ادیان الهی ورود در سیاست و مبارزه با حاکمان و ظالم وجود داشته است. همه انبیای الهی در امور سیاست و حکومت دخالت می‌کردند و آنچه به صلاح و سعادت مردم بوده است، به آنان آموزش می‌دادند. بلکه به اعتقاد ایشان، اقامه قسط در جامعه بدون دخالت در سیاست، امور اجتماعی و احتیاج‌های ملت‌ها ممکن نیست، حتی احکام عبادی اسلام نیز منشا خدمات اجتماعی و سیاسی است. همچنین عبادت‌ها و احکام مانند حج، زکات، خمس، حدود و تعزیرات اصولاً توام با سیاست و اداره حکومت تشریع شده است. [۱۱]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۵، ص۴۸۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۲ - دین شناسی سنتی و جدیددین شناسی سنتی یا علم کلام، به بررسی اصول دین بسنده می‌کند؛ اما دین شناسی جدید، شاخه‌های متعددی دارد: روان شناسی دین، جامعه شناسی دین،هنر دینی، ادبیات دینی، اسطوره شناسی ، مردم شناسی دینی، تاریخ دین، دین شناسی تطبیقی، پدیدارشناسی دینی، کلام فلسفی، معرفت شناسی دینی و فلسفه دین [۱۲]
تجربه دینی و مکاشفه عرفانی، ص۱۰۰- ۸۵.
۳ - رویکردهای دین شناسی معاصردر عصر حاضر سه رویکرد عمده در عرصه دین شناسی وجود دارد: الف. رویکرد سنتی که ویژگی بنیادی آن تصلب بر یافته‌ها و داشته‌های پیشین است و از نوآوری و تحول می‌هراسد. ب. رویکرد مقابل سنتی که با ادعای تجدد، اما متاثر از معرفت شناسی غربی به تازگی پا به عرصه مطالعات دینی نهاده است و آن را «جریان متجدد» می‌خوانند. ج. رویکردی که نه به مواریث گذشته دین شناسی تعصب می‌ورزد و نه از آن انقطاع می‌جوید و ساختارشکنی می‌طلبد. این رویکرد را می‌توان «جریان مجدد» نام نهاد که در پی گشودن راهی میان تصلب و تجدد است. پرچمداران این جریان شخصیت‌های برجسته علوم دینی معاصر همانند امام خمینی رحمه الله‌علیه و علامه طباطبائی رحمه الله‌علیه هستند. جریان مجدد سعی دارد با بهره گیری از ذخایر پیشین و مواریث سلف، از آورده‌های دیگر ملل نیز سود برد و با اعتماد به نفس، در ثروت علمی بشر سهم گذاری کند و به بهانه نوآوری، گذشته خود را یکسره از کف ندهد. ۴ - مهمترین مسائل دین شناسیالف. چیستی دین؛ شامل تعاریف و گوهر دین، اهداف، قلمرو و کارکردهای دین، پلورالیزم دینی، کمال ، جامعیت و جاودانگی دین، ایمان ، تجربه دینی و... ب. منشا دین؛ شامل پنداره‌های روان شناختی، زبان شناختی، جامعه شناختی ج. معرفت دینی؛ شامل منابع و روش‌های شناخت دین، زبان دین، تطور فهم دین، هرمنوتیک دینی و مباحثی دیگر از قبیل فلسفه، علوم دینی و مناط، ارزش و زبان گزاره‌های دینی. د. رابطه دین با علم ، فلسفه ، عرفان ، اخلاق ، فرهنگ ، هنر و مهمترین مدعیات دینی؛ شامل توجیه پذیری باورهای دینی، معناداری گزاره‌های دینی و موشکافی موضوعاتی همانند خدا ، صفات خدا، شرور و کاستی‌ها، خلقت و چگونگی آن، مجرد و مادی، وحی و نبوت ، اعجاز ، معنای زندگی، اختیار ، شعائر و آداب و مناسک دینی ، تکلیف و نظام اخلاقی جهان، سعادت ، خلود نفس ، معاد و.. [۱۳]
تجربه دینی و مکاشفه عرفانی، ص۱۴۲- ۱۴۰.
۵ - پانویس۶ - منبع• فرهنگ شیعه، ج۱،ص۲۵۴،برگرفته از مقاله«دین شناسی». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. رده‌های این صفحه : دیدگاه های کلامی امام خمینی
|