آتشکده کرکویه

دیرینگی آتشکدۀ کرکویه را به زمان کیخسرو نسبت داده‌اند و بنا بر روایات کرکویه تا سدۀ هفتم هجری آباد بوده‌است. کرکویه توسط نویسندگان دوران اسلامی توصیف شده‌است. از آن میان، استخری کرکویه را نخستین راهی می‌‌داند که سیستان را به هرات پیوند می‌هد و بر پایۀ گفتۀ وی، کرکویه در سه فرسنگی زرنج یا زرنگ (سیستان) واقع شده‌است.

یاقوت حموی نیز در مورد آتشکدۀ کرکویه نوشته: شهری از سیستان بوده و آتشکده‌‌ای که نزد زرتشتیان محترم شمرده می‌‌شد در آنجا قرار داشت. این آتشکده تا سدۀ ۷ هجری که قزوینی آن را وصف کرده‌است بسیار خرم و زیبا بوده‌است.

این بنا از آتشکده‌های مهم ایران بوده و موبدان آن نیز جایگاه ویژه‌ای را دارا بودند. به گونه‌ای که در تاریخ آمده فردوسی جهت نگارش شاهنامه و تحقیقات خود نزد موبد این آتشکده آمده است.

واژۀ کار یا کر در زبان پارسی کهن به معنی مردم جنگاور و جنگجو است. بنابراین می‌توان گفت کرکویه به معنی کوی جنگاوران است.

این آتشکده از آثار تاریخی و قدیمی استان سیستان و بلوچستان است و در دهستان دوست محمد شهرستان هیرمند قرار دارد. این آتشکده که آتشکدۀ کرکوشاه نیز خوانده می‌شود، در کنار و چسبیده به روستای کریم کشته و در ۸ کیلومتری شهر دوست محمد و در میان زمین‌های باتلاقی سیستان و نزدیک مرز ایران با افغانستان جای گرفته‌است.

این بنا و همچنین آثار تخته‌پل در شهرستان هیرمند، در روستای کرکو و در کنار روستای کریم کشته قرار دارد. تخته‌پل، پل آجری بوده‌است که به نوشتۀ استخری، راه زرنگ و هرات را به هم متصل می‌کرده‌است.

کرکوشاه یا کرکویه برجامانده‌های یک آتشکده مربوط به دوران ساسانی است که شامل یک دیوار خشتی-چینه‌‌ای از یک برج دفاعی شهر باستانی است. این آثار شامل تعدادی از بناهای بزرگ و کوچک است. این بخش دارای تالاری به درازای ۱۱ متر و پهنای ۸٫۵ متر است. براساس توصیفات مورخان دوران اسلامی، این اثر تاریخی دارای دو قبۀ بزرگ و بر هر قبه شاخی چون شاخ گاوی بزرگ ساخته بودند و آتشگاه در زیر آن دو قبه قرار داشت.

از دیگر مشخصه‌های معماری آن آجرهای بزرگ دوره ساسانی‌ است. خانه‌های پیرامون آن مربوط به دورۀ قاجاریان است و زیباترین آن‌ها اتاق گچبری‌ می‌باشد.

• آتشکده
• فهرست آتشکده‌های ایران
• آتشکده آذرگشسپ
• آتشکده آذرفرنبغ
• آذر برزین‌مهر

• دکتر سیدمنصور سید سجادی (۱۳۸۲)، راهنمای مختصر آثار باستانی سیستان، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان سیستان و بلوچستان
• گروه باستان‌شناسی دانشگاه زابل (۱۳۸۰)، سیستان بهشت باستان شناسان، روابط عمومی دانشگاه زابل