آق‌کپرک
آق‌کُپرُک (واژه‌ای‌ست اُزبکی، به‌معنای «پُلِ سفید»)، مجموعه پایگاه‌های باستان‌شناسی واقع در ولایت بلخ در افغانستان است، که شامل چهار پایگاه، ۱، ۲، ۳ و ۴ در امتداد رود بلخاب در نزدیکی شمال روستای آق‌کُپرُک، در تپه‌های واقع در ۷۷ کیلومتری جنوب شهر مزار شریف می‌شود. این چهار پایگاه عبارتند از:
- آق‌کپرک ۱، یا غارِ اسب، پناهگاهی صخره‌ای است از دوران کوشانیان-ساسانیان، که شامل پاره‌ای آثار فرسکو (fresco) بودایی و معماری ساده است.
- آق‌کپرک ۲، یا غارِ مار، پناهگاه صخره‌ای دیگری است، که شاید نسبت به سه پایگاه دیگر داده‌های بیشتری ارائه نموده، آثاری از تمام دوره‌ها به استثنای دوران کوشانیان-ساسانیان. تقربیا ٪۱۰ از ساحۀ مسکونی انسان‌های آن زمان کاوش شد.
- آق‌کپرک ۳، یک پایگاه روباز (بی‌سقف) در تراس رودخانه است که شامل دو دوره، هر دو متعلق به عصر فراپارینه‌سنگی می‌شود.
| آق‌کُپرُک | |
|---|---|
| اطلاعات پایگاه | |
| نام کشور | افغانستان  |
| استان | ولایت بلخ. چهار پایگاه در امتداد بلخاب در نزدیکی شمال روستای آق‌کُپرُک، در تپه‌های واقع در ۷۷ کیلومتری جنوب شهر مزار شریف. |
| بیشینهٔ تاریخی | فراپارینه‌سنگی، ۱۵٬۰۰۰-۲۰٬۰۰۰ پ.م.؛ نوسنگی باسفال، حدود. ۲٬۰۰۰-۵٬۰۰۰ پ.م.؛ عصر آهن/هخامنشیان، سدۀ ششم ق.م.؛ کوشانیان-ساسانیان، ۷۰۰-۲۰۰ م. |
| جمع‌آوری | موزه تاریخ طبیعی آمریکا - آثار کاوُش‌شده. انجمن بریتانیایی مطالعات افغانستان - سنگ چخماق و آثار سنگی. موزیم کابل - آثار کاوُش‌شده، سردیس سنگی. (نگارۀ فوق) |
| ساحهٔ کار | ۱۹۵۹ دوپری، کارکنان دانشگاه‌های امریکاییِ حوضه - نقشه‌برداری ۱۹۶۶ - هایاشی (Hayashi) و صحرا (Sahara)، دانشگاه کیوتو - نقشه‌برداری ۶۵ & ۱۹۶۲دوپری، موزه تاریخ طبیعی آمریکا - کاوُش‌ها. ۱۹۷۱ مک‌برنی (McBurney)، دانشگاه کمبریج - کاوُش آزمایشی (sondage). |
این پایگاه‌ها در سال‌های ۱۹۶۲ و ۱۹۶۵ میلادی توسط لوئی دوپری برای موزهٔ تاریخ طبیعی آمریکا کاوُش شدند.
- آق‌کپرک ۴، که به روستای آق‌کپرک نزدیک‌تر است، در سال ۱۹۷۱ میلادی مختصراً توسط مَک‌برنی (C.B.M. McBurney) از دانشگاه کمبریج کاوُش شد، و آثار بدست‌آمده از آن از نوع صنعت «موستریَن میانی» (Middle Mousterian) است که با آنچه که دوپری یافته بود تفاوت داشت.
یافته‌های باستان‌شناسی از این پایگاه‌ها شامل سازه‌های فراوان و پیشرفته از ابزارهای سنگی است، همچون سردیس سنگی بسیار ابتدایی (نگارۀ فوق را ببینید)، بقایای گوسفند و بز اهلی‌شده، قطعاتی از مسِ چکشخورده متعلق به عصر نوسنگی با سفال (ceramic Neolithic)، نیش پرتابه‌ها، شیشه‌جات، سفالینه (terracotta) و جواهرات ساده.
پایگاه‌های باستان‌شناسی افغانستان از عصر سنگ
پارینه‌سنگی زیرین □
پارینه‌سنگی میانی ■
پارینه‌سنگی بالایی ▲
فراپارینه‌سنگی ○
نوسنگی •
شهر امروزی ◉
توجه: برای مشاهدۀ موقعیت صحیح این پایگاه‌ها از تفکیک‌پذیری (resolution) ابعاد ۱۹۲۰ در ۱۰۸۰ و زوم %۱۰۰ در صفحۀ نمایشگر خود استفاده کنید.
پانویس
- ↑ وارویک بال، 'فهرست پایگاه‌های باستان‌شناسیِ افغانستان'، جلد ۱، ۱۹۸۲، ص. ۳۸
منابع
- فهرست پایگاه‌های باستان‌شناسیِ افغانستان (عنوان فرانسوی: Catalogue des sites archeologiques d'Afghanistan/عنوان انگلیسی: Archaeological gazetteer of Afghanistan)، جلد اول و دوم، نوشتۀ وارویک بال (Warwick Ball)، انتشارات Editions Recherche sur les civilisations، پاریس، ۱۹۸۲، ISBN 2-86538-040-8.
- بناهای افغانستان: تاریخ، باستان‌شناسی و معماری (عنوان انگلیسی: The Monuments of Afghanistan: History. Archaeology and Architecture)، نوشتۀ وارویک بال (Warwick Ball)، انتشارات I.B. TAURIS، نیویورک، ۲۰۰۸، شابک ۹۷۸−۱−۸۵۰۴۳−۴۳۶−۸.
مطالعۀ بیشتر
- Hayashi and Sahara in Mizuno. S. (ed) 1962. Haibāk and Kashmir-Smast. Kyoto: 54-5, 105.
- Dupree, L. et al. 1972. Prehistoric Research in Afghanistan (1959-1966) (4.12). Philadelphia.
- McBurney, C.B.M. 1972. 'Report of an archaeological survey in northern Afghanistan'. July-August 1971'. Afghanistan 25, 2: 22-32.
- Davis in Allchin, R. and Hammond, N. (eds) 1978. The Archaeology of Afghanistan. London: 55-63.
- Shaffer in Allchin, R. and Hammond, N. (eds) 1978. The Archaeology of Afghanistan. London: 74-81, 89-90.
- Gupta, S.P. 1979. Archaeology of Soviet Central Asia and the Indian Borderlands (2 vol). New Delhi.
- Derevyenko and Liu Zun-E in Dani, A.H. and Masson, V.M. (eds) 1992. History of Civilizations of Central Asia (volume 1): The dawn of civilization - earliest times to 700 B.C. Paris.
- Sarianidi in Dani, A.H. and Masson, V.M. (eds) 1992. History of Civilizations of Central Asia (volume 1): The dawn of civilization - earliest times to 700 B.C. Paris.