امامه

امامه در اصل تغییر یافته واژه ای باستانی به صورت انبامه بوده‌است که نامی ریشه دار از زبان فارسی میانه (پهلوی) به معنی امروزی (بامگاه، اندربام، بربام، دربام یا محل مرتفع) است.

مردم امامه به گویش قصرانی زبان مازندرانی صحبت می کنند. به گفته بابایی: «در مورد تاریخچه و فرهنگ روستای امامه کتاب زیاد نوشته شده است. در اغلب این کتاب‌ها گویش مردم این روستا را به اشتباه گویش تاتی معرفی کرده‌اند. اما گویش امامه‌ای‌ها به گویش مازندرانی شبیه است و مردم بومی اصلاً نمی‌توانند به زبان تاتی صحبت کنند.

امامه در طول تاریخ به استناد اسناد و مدارک متقن و غیرقابل انکار همواره جزوی از لواسان کوچک بوده‌است. تعلق امامه به لواسان کوچک و هویت لواسانی این روستا در کتاب فرهنگ جغرافیایی کشور، فرهنگ آبادیهای کشور، اسناد دست‌نویس باقیمانده از دوران پهلوی و قاجار و کتب تاریخی مثل کتابچه جغرافیای دره رودبار ثبت و ضبط شده و به صراحت از عدم تعلق امامه به رودبارقصران سخن گفته شده‌است. علت اینکه امامه به رودبارقصران الحاق شد یکی حمایت عبدالله ریاضی از رودبارقصران بعلت سکونت وی در قریه فشم و دیگری عدم تمایل دولت وقت به پرداخت هزینه احداث راه ماشین رو از امامه به مرکز بخش لواسان (گلندوک-نجارکلا) در دوران پیش از انقلاب ۵۷ بود که نهایتاً باعث شد این روستا از لواسان منتزع شده و به بخش رودبارقصران ضمیمه گردد اما همان‌طور که ذکر شد این روستا همواره جزو دهستان لواسان کوچک بوده‌است و هنوز هم بسیاری از اهالی امامه پسوند فامیلی لواسانی در شناسنامه دارند که خود دلیلی مزید بر این مدعاست و توجه به این نکته که امامه بخشی از لواسان کوچکِ قصران است نه رودبارِ قصران و اطلاع از تفاوت قصران با رودبارقصران بسیاری از ابهامات تاریخی و جغرافیایی که در سال‌های اخیر پدید آمده را برطرف می‌نماید. همچنین احداث جاده شهر لواسان به راحت آباد و امامه و بهسازی این مسیر، مشکل ارتباط امامه با مرکز لواسان را برطرف کرده و شوق مردم امامه برای بازگشت به لواسان را بیش از پیش کرده تا دیگر دلیلی برای عضویت مصنوعی امامه در باشگاه بلوک رودبارقصران باقی نماند.

امامه از جمله مناطقی است که پس از حمله اعراب مقاومت جانانه‌ای در برابر مهاجمان داشته‌است و تا سال‌ها پس از یورش تازیان به ایران به آئین زرتشتی باقی‌ماند. ورود اسلام به قصران علیا (لواسانات) به ویژه این منطقه با مهاجرت و فرار سادات علوی همراه بوده‌است. یگانه مذهب اسلامی که مردم امامه به آن گرویده‌اند، مذهب تشیع بوده‌است و از میان کسانی که در این تحول نقش داشته‌اند، حسن بن زید یا همان داعی کبیر را می‌توان نام برد.

امامه از موقعیت مستحکم نظامی برخوردار است و به مناسبت موقعیت استوار و مناعتی که دارد، به روزگاران باستان، جایگاه رئیس و امیرانقصران داخل بوده‌است. در تاریخ طبرستان آمده‌است: «... عماد وزان (از دشمنان سرسخت تشیع و امامیه در شهرری) حشر گرد کرد و چون شاه اردشیر بن حسن به آمل آمد؛ او با لشکر قتیبه‌ای به پایان قلعهٔ امامه قصران شدو مستخلص کرده، عادل نامی را به مدت هفت هشت ماه رئیس قصران بنشاند، دگر باره شاه اردشیر بیامد و محاصرهٔ قلعه داد. شب و روز نگذاشت که آسایند، تا بزدال کانی پهلوان گفتند، مردی بسطامی رسن در سر حائطی افکند و بر شد و بعد از آن سی مرد را برکشید، و به مکابره و قهر قلعه بستدند، و عادل را با جملهٔ اتباع و زن و فرزند او کشته، و سر عادل‌را کاه در کرده مدت یکسال به قصران درآویخته داشتند».

لواسانات(قصران داخل) در پیش از اسلام و صدر اسلام و اکثر ادوار تاریخی جزو ولایت ری (تهران کنونی) محسوب می‌شده حتی در نسخی از تورات تحت عنوان کوهستان ری از آن یاد شده‌است اما در برخی از ادوار دوره اسلامی تحت حاکمیت خاندان‌ها و حکام طبرستان به ویژه نور، رستمدار و رویان قرار داشته‌است از آن جمله می‌توان حکومت آل باوند، آل بادوسپان، سادات مرعشی و سادات بنی کیای ملاطی و اسماعیلیان را نام برد که با سقوط آخرین حاکم بادوسپان بدست شاه عباس صفوی و سرنگونی این سلسله، حکومت لواسانات و رودبارقصران به مرکزیت امامه به دستور شاه عباس صفوی به ملک سلطان حسین امامه ای لواسانی واگذار و منبعد مجدداً تابع دارالخلافه طهران و متعاقباً استان تهران محسوب می‌شود.

ناصر الدین شاه قاجار به عهد پادشاهی در تابستان‌ها گاه به این روستا می‌رفت. انیس الدوله فاطمه خانم که حرم ناصرالدین شاه و سوگلی وی بود از اهالی این روستا بوده‌است. این زن همان است که با شکستن قلیان‌های حرمسرای شاه او را مجبور به اطاعت از فتوای میرزای شیرازی در قضیه تحریم تنباکو نمود. انیس الدوله به نوعی ملکه ی ایران در زمان خود محسوب می شد. اعتماد السلطنه از رجال زمان‌ناصر الدین شاه در باب این آبادی تحقیقی کرده که بخش‌هایی از مقاله اش، جهت آشنایی بیشتر با وضع و موقعیت این روستا و تاریخش در ذیل نقل می‌شود: «... امامه از قرای لواسان کوچک است. در انتهای غربی این بلوک واقع شده؛ از چهار طرف کوه‌های سخت و بند دارد، و خیلی مشکل است درایام فترت ورود به امامه، اگر یکصد تفنگچی در سردهنه که راه منحصر است به‌آنجاها بوده‌است. جلگهٔ امامه اگرچه در نظر مدور بیاید، لیکن قدری طولانی، و طول از مشرق است به مغرب. طرف شمال کوه مربع تخت سنگی است موسوم‌به لارک، که پشت این جلگهٔ لار است، و هیچ راه از امامه به دشت لارنیست مگر پیاده باصعوبت… در وسط دره یعنی از نقطه‌ای که دره دو شعبه می‌شود، شعبه‌ای به طرف مشرق شعبهٔ دیگر به طرف مغرب، در همین وسط بالای تخته سنگی بسیار سخت‌آثار قلعه کهنهٔ مخروبه‌ای پیداست که بسیار کهنه و قدیم است… از خیلی دور به‌واسطهٔ تنبوشه‌های بزرگ آب به این قلعه می‌آوردند… رودخانهٔ امامه جریانش به خط مستقیم از شمال است به جنوب. در انتهای جلگهٔ امامه از تنگهٔ بسیار سختی گذشته از دیه کلیگان که در وسط این دره واقع است، و دره به همین اسم موسوم‌است عبور کرده آنجا را مشروب ساخته، اگر زیاد بیاید داخل رودخانهٔ جاجرودمیشود… دیگر آبی ندارد، مگر در انتهای غربی جلگه قناتی حفر کرده‌اند که دراین فصل (اول میزان) نیم سنگ آب دارد… هوایش به شدت معتدل و آبش بینهایت گواراست… راه امامه یکی از همین راه معمول است که از درهٔ ناصر آباد توچال وگلندوک می‌آیند، از گردنهٔ لت سرازیر می‌شود، بالنسبة بد راهی نیست، دیگری از تنگهٔ کلیگان است که در زمستان بسته می‌شود، از شدت برف و سرما؛ اگرچه در زمستان مدت چهل الی پنجاه روز تمام راه‌های امامه بسته‌است. راه‌دیگر طرف مغرب سمت فشند (فشم) است… امامه یکصد و اندی خانه دارد. دوحمام، سه مسجد، دو امامزاده دارد موسوم به شاهزاده حسین که انیس الدوله تعمیرکرده است و امامزاده نور. خود آبادی دو محله است بالا و پایین. مالیات یکصدو سی تومان. از عهد خاقان فتحعلیشاه تیول فتح اللّه میرزا شعاع السلطنة بود. حالا بعد از فوت او تیول شعاع السلطنة دوم ولد شعاع السلطنه است. سه طایفه در امامه‌سکنی دارند:گرجی، نوری، مازندرانی که مشهور به کسائی هستند. می گویند افغان به حیله وارد امامه شد و قتل‌عام کرد، و آتش زد هرچه بود، بعضی فرارکردند به مازندران رفتندو بعد از فترت افغان دوباره مراجعت کردند».

محمد میرزا مهندس شاهزاده عصر ناصری قاجار در بخش «بیان احوالات متفرقه رودبار» اطلاعاتی دربارهٔ کوه ورجین ارایه داده‌است به نوشته وی: این کوه قرق و شکارگاه همایونی است و در آنجا شکار کوهی زیاد است و سباع نیز از قبیل گرگ و پلنگ و خرس نیز دارد. آویشم و قارچ زیاد در آنجا می‌روید و راهی صعب‌المسلک دارد که از طرف شرقی کلوگان سواره به صعوبت تا به قله آن می‌تواند صعود کند. گیاه داروئی در این کوه بسیار است و علوفه که به جهت حیوانات از این کوه می‌برند کما و گزنک است و این جبل را نیز بعضی کوه زرجین می‌نامند به جهت کثرت منافع و گران بهائی گیاه‌های دوائی آنجا که به مثابه زر است و از این کوه هنگام زمستان اوقاتی که برف زیاد باشد بهمن یعنی پارچه‌های برف بزرگ به میان قریه می‌افتد و باعث خرابی می‌شود. سرو کوهی در کوهستان آنجا بسیار می‌روید. در بالای کوه آب جزئی نیز دارد. دهات مفصله رودک، کلوگان، امامه، راحت‌آبادو کند، گلهندوک و غیره در اطراف و جوانب دامنه‌های همین کوه واقعند که از قراء مسطوره سوای رودک و کلوگان سایر از لواسان کوچک محسوبند که منظور بیان لواسان در این کتابچه نیست بلکه فقط همان رودبار قصران است. تقریباً دور این کوه سه فرسخ است و به واسطه مانع بودن همین کوه‌است که اهل کلوگان از طرف امامه تا گلهندوک دور زده به افجه می‌روند و هرگاه این کوه در میانه حایل نبود از طرف شرقی کلوگان یک فرسخ مسافت که طی می‌نمودند به افجه می‌رسیدند و کنون دوری راه متجاوز از ضعف خط مستقیم است؛ و از قله این کوه طهران و اطراف آن مشاهد و هویدا است و به خصوصه با دوربین‌های بزرگ نقاط آن حدود را جزء به جزء به خوبی می‌توان دیدو نکته: راهی لازم است به جهت تسهیل عبور و دعاگوئی دوام دولت قاهره ساخته شود، راهی است که از پل چوبی رودک که روی رود جاجرود بسته شده الی امامه و از آنجا به راحت‌آباد و کند تا افجه و از کلوگان الی ذایگان و از فشم تا دربندسر است و ما به همین‌قدر اکتفا کنیم و نقشه این بلوک را مزید التوضیح الحاق می‌نمائیم.

نام‌های خانوادگی اهالی و طایفه‌های امامه بالا، بابایی،کیایی،انیسی ، انیسی زاده، انیسی پور، علی عسگری، درزی ،میان محله و مهرامنش است که شماری از طایفه میان محله‌ها در سال‌های اخیر نام خانوادگی خود را به فرزین، فاضل، امام‌خو و بهنام‌فر تغییر داده‌اند. همچنین شماری از کیایی‌ها نام خانوادگی خود را به پورزاد برگردانده‌اند و شماری از درزی ها فامیلی خود را به رحیم زاده خوشرو برگردانده‌اند.

نام‌های خانوادگی اهالی و طایفه‌های امامه پایین:بیدمشک، زینلی (به صورت‌های زینعلی و زینل هم درج شده‌است)، بیسادی، افراسیابی (صورت دیگر: فرسیابی)، حیدری، همیشه بهار، عبدالعلی ، اسکندری، حاجی علی، ذوالفقاری، نصیری، سیبی و امینایی است. برخی از طایفه بیسادی‌ها به نام‌های خانوادگی دیگری مانند فناخسرو، جورابچی، یلوهری ، اسلامی و حاجی‌بابا و از طایفه حیدری به نام خانوادگی تاجیک تغییر نام داده‌اند و همچنین برخی از طایفه های همیشه بهار به نام خانوادگی آهنگری تغییر نام دادند.

بناهای قدیمی و تاریخی این روستا دارای سقف مسطح چوبی و خانه‌های اعیانی آن دارای اجزای مختلف خانه‌های ایرانی شامل هشتی و در ورودی زیباست که در حال حاضر فقط چند مورد در با تزئینات گل‌میخ و کوبه‌های زنانه و مردانه از آن باقی‌مانده‌است. هم‌اکنون روستای امامه بسیار وسیع شده و در اکثر باغ‌های اطراف آن خانه‌های جدید ویلایی احداث شده‌است که هیچ هماهنگی با معماری گذشته این منطقه ندارد.متاسفانه همانند بیشتر منطقه های اصیل شمیرانات، غیربومیان سودجو و بی ملاحظه دست به تخریب بافت و طبیعت این روستا نیز زده اند.

تعداد ۷۶ نفر رزمنده از اهالی امامه در جنگ ایران و عراق که در کشور ایران به جنگ تحمیلی و دفاع مقدس مشهور است به شهادت رسیده‌اند.

• لواسان
• قلعه امامه
• قصران
• مهرچال
• انیس الدوله
• ‌ناصرالدین شاه

• کتاب امامه و انیس‌الدوله نوشته ابوالقاسم تفضلی.
• «قصران، نوشته حسین کریمان، امامه (د-۲)».

• مدخل «Amāma» در دائرةالمعارف ایرانیکا.