ایل زعفرانلو

این ایل در شمال خاوری شاهین‌دژ و روستاهای پیرامون، خراسان، و بخش هایی از ترکیه و عراق می‌نشینند. ولی در زمان سلجوقیان تنها در ترکیه و عراق بسر می‌برده‌اند. گفته می‌شود که خاستگاه اصلی آنها کردستان کشور عثمانی بود و نام ایل آنها پیش از کوچ چَمُشگَزَک بود. شماری از این ایل در زمان صفویه به آذربایجان و شماری دیگر برای دفع یورش های ازبکان، به خراسان کوچ داده شدند.

خراسان

در گذشته بیشتر زعفرانلوهای خراسان کوچنده بودند و اخیرا در قوچان، درگز، کلات، فاروج، شیروان، بجنورد، چناران، مشهد و اسفراین ساکن هستند.

آذربایجان

طایفه زاخورانی در شهرستان شاهین دژ استان آذربایجان غربی و در حدود هزار خانوار در روستاهای الی بالتا، کران، قزل قیه سفلی، قزل قیه وسطی، قزل قیه علیا، میراجل، اوزن سفلی، اوزان علیا، چپو، نوروزلو، قوزلوی علیا، قوزلوی سفلی، کوسه ،دمیرچی، توپ آغاج، قالقانلو، احمدبیگ، آشتی بلاغ، قینرجه، باداملو در شهرستان شاهین دژ به سر می‌برند. تیره های دیگری از این ایل در شهرستانهای هشترود و چاراویماق آذربایجان شرقی( روستاهای بخش شادیان این شهرستان همچون قره‌گنای علیا ، قره گنای وسطی ، و قره گنای سفلی ، امیرآباد ، آغجه ریش ، و یاربلاغی و ....) و ماهنشان زنجان( روستاهای چپر، انجمن ، قلعه چایی و ... ) نیز پراکنده اند.

تیره موصولانلو که به لهجه خاص خود تکلم دارند و در روستاهای قوزلجه، قره زاغ، بوغلمش، اوتاقلو، قلعه قورینه، خانقلی، دولانقر، اوچ دره در شهرستان شاهین دژ، روستاهای آرپاچای، خضر گوران علیا (عربشاه)، جداقیه در شهرستان تکاب استان آذربایجان غربی و روستاهای گویجه قلعه ، قزل قلعه موصلانلو در شهرستان چاراویماق استان آذربایجان شرقی پراکنده شدند. این تیره از ترکیه شهر باتمن به آذربایجان و مناطق شاهین دژ ، تکاب و چاراویماق مهاجرت نموده‌اند. همچنین این تیره به ساپان یا یا ساپانلو نیز معروف است که دلیل انتساب آن این است که ییلاق آنها قبل از ورود به آذربایجان در دامنه کوه سیپان ( کوه سبحان در کشور ترکیه) واقع بود.

ترکیه

در شهرستان چمشگزک یا نواحی مرزی میان ترکیه، سوریه و عراق و پیرامون زندگی می‌کنند، قلمرو امرای چمشگزک (زعفرانلو) در زمان رستم بیگ به اوج خودش میرسد به گونه ای که بدلیسی در کتاب شرف نامه تعداد قلعه های تحت حاکمیت زعفرانلوها را ۳۲ قلعه ذکر کرده است. دیر زعفران در استان ماردین یکی از این نواحی می‌تواند به‌شمار رود. لهجه کرمانجهای علوی در نواحی آدی یامان ، ارزنجان و سیواس شباهت بسیار زیادی به لهجه زاخورانی شاهیندژ دارد و به احتمال زیاد خاستگاه اولیه زاخورانی ها این مناطق بوده است.

عراق

شاه اسماعیل صفوی پس از تصرف قلمرو امرای چمشگزگ در آناتولی ، نواحی موصل و زاخو را به جای قلمرو ایشان، مدتی به عنوان تیول به رستم بیگ چمشگزک (زعفرانلو) واگذار کرد.

گویش بیشتر این مردمان کرمانجی میباشد.

دارای مذهب شیعه و دوازده امامی اند که در ترکیه علوی خوانده می‌شوند.

• چمشگزک
• استان تونج‌ایلی
• علوی‌گری
• عمارلو
• حاج رستم بیگ چمشگزگ

• ایل زعفرانلو، دانشنامه ایران زمین