جودو

تاریخچهٔ جودو از زندگی مؤسس آن جدایی ناپذیر است. پایه‌گذار این هنر رزمی کانو جیگورو است ، کانو جیگورو بنیان‌گذار سیستم مدرن تربیت بدنی مدارس و دانشگاه‌های ژاپن در اواخر قرن نوزدهم (دوره میجی)، دانش آموز چندین سبک جوجیتسو همانند کیتو-ریو و تِنجین شین یو-ریو بود. برخلاف ادعای کانو در کتاب خود با نام کودوکان جودو، که گفته بود پرتاب های جودو از سبک تنجین شین یو ریو جوجیتسو و اتمی وازای جودو از کیتو ریو جوجیتسو زاییده شده اند، جودو پرتاب های خود را از چندین سبک جوجیتسو وام دارد. از جمله این سبک ها، یوشین ریو، شیتن ریو، فوزن ریو، سوسویی شیتسو ریو، سکی گوچی ریو، تاکن اوچی ریو، میارو ریو، کیوشین ریو هستند. کانو نخستین فرد آسیایی بود که به عضویت کمیتهٔ بین‌المللی المپیک درآمد. کانو جیگورو در یک خانوادهٔ قدیمی و ثروتمند، با سابقهٔ طولانی در تولید و فروش ساکه در ناحیهٔ میکاگه واقع در منطقهٔ هیگاشی نادا در شهر کوبه زاده شد. پدر کانو، جیروساکو مارِشیبا کانو، پسرخواندهٔ کاهن اعظم معبد شینتوییِ (ایزدکدهٔ) هیوشی بود که کسب و کار موروثی خانواده را انتخاب نکرد و در مقام یک روحانی ارشد شینتو زندگی اش را وقف امور مذهبی و آموزشی کرد. او باور عمیقی به ارزش تحصیل و نیروی تعلیم و تربیت داشت و از ابتدا پسر سوم خود، جیگورو را برای کسب علم و معرفت به دست استادان بزرگی چون چوکوئون یاماموتو و شوسِتسو آکیتا سپرد. کانو در سن نه سالگی مادر خود، ساداکو کانو را از دست داد و همان سال پدر، خانواده را به توکیو منتقل کرد. کانوی جوان در مدارس خصوصی ثبت نام کرد و از ابتدا معلم خصوصی زبان انگلیسی داشت. در سال ۱۸۷۴ برای پیشرفت در مهارتهای زبان انگلیسی و آلمانی به مدرسه‌ای تحت مدیریت اروپایی‌ها فرستاده شد. در آن زمان استاد کانو تنها ۱٫۴۷ متر قد و ۴۱ کیلو وزن داشت. روزی، بایسِی ناکای، یکی از دوستان خانواده که پیشتر عضو محافظین شوگون نیز بود، دربارهٔ جوجیتسو به عنوان بهترین شکل تمرین بدنی صحبت می‌کرد. پس از آن برخی از فنون جوجیتسو را برای کانوی جوان اجرا کرد و به او نشان داد که با هنر چیرگی بر نیروها و درک لطافت و ظرافت فنون قدیمی جوجیتسو، چگونه یک شخص کوچک اندام نیز می‌تواند بر حریفی تنومند و بلندقد پیروز شود. این چنین بود که چشمهٔ جودو از دل صخرهٔ کهنسال جوجیتسو جوشید. کانو جیگورو در سال ۱۹۳۸ هنگام بازگشت از سفر کاری خود به مصر با کشتی هیکاوا مارو، در اثر ابتلاء به ذات الریه درگذشت.

همچنین بنیانگذار جودوی ایران "دکتر مهرداد حسن زاده" می باشد.

طبق قوانین جدید فدراسیون جودو، ورزشکاران این رشته دیگر از درجات مبتنی بر «کیو» استفاده نخواهند کرد و بجای آن با توجه به رنگ کمربند ها رده‌بندی خواهند شد؛ این رده‌ها از پایین به بالا به‌ترتیب شامل کمربندهای سفید، زرد، نارنجی، سبز، بنفش، قهوه‌ای و مشکی خواهند بود؛ که عنوان سنسی به کمربند مشکی از دان یک تا دان چهار (کمربند با رنگ سیاه) و شی هان (استاد ارشد) از دان پنج تا دان هفت (کمربند با رنگ سفید و قرمز) و هانشی از دان هشت تا نه (کمربند با رنگ کمربند قرمز) اطلاق می‌گردد. در اصل جودو ۱۲ دان داشت اما استاد جیگارو کانو فقط تا دان ۱۰ آموزش داد.

• جودوکا: جودوکار
• ایپون:ضربه فنی
• اوکِمی: تکنیک افت بی‌خطر (نحوهٔ صحیح زمین‌خوردن)
• مائه ماواری: غلت به جلو
• دوجو: محل تمرین جودو
• سِن‌سِی: استاد
• میگی: راست
• هیداری: چپ
• جودوگی: لباس جودو
• ریتسورِی: تعظیم ایستاده
• سِیزا: نِشَسته یا نِشَستن
• رِی: دستور ادای احترام
• هاجیمه: دستور شروع مسابقه
• ماتتِی: دستور توقف مسابقه
• جونای: داخل
• جوگای: خارج
• تاتامی: تشک (حصیری) جودو
• نه وازا: فنون درگیری در خاک
• توری: مبارزی که اجرای فن می‌کند (یا برندهٔ نهایی فن)
• اوکه: مبارزی که فن بر روی او اجرا می‌شود (یا بازندهٔ نهایی فن)
• آنزا: چهار زانو نشستن
• آشی وازا: تکنیک‌های پا
• آیومی آشی: راه رفتن عادی
• گوشین هو: طریقت دفاع از خود
• گوشین جوتسو: هنر دفاع شخصی (در برابر سلاح‌های سرد و گرم)
• هانسوکو ماکه: شکستن مقررات در مسابقه
• جی گوتای: استقرار یا حالت دفاعی
• جوسِکی: مکان نشستن ویژه یا بالاتر در دوجو برای جودوکاران ارشد
• کوزوشی: شکستن. برهم زدن تعادل حریف یا حریفان (کلید و آغاز هر فن)
• تسوکوری: قرارگیری در وضعیت پرتاب یا خاک کردن (بعد از کوزوشی)
• کاکه: تکمیل یا اجرای نهایی فن (بعد از تسوکوری)
• کی کو: تمرین
• کی گا: صدمه
• کی آی: فریاد روحیه بخش یا خروش روح
• کوشی وازا: تکنیک‌های کمر
• مودان شا: کسی که کمربند سیاه ندارد
• ناگه وازا: تکنیک‌های پرتاپ کردن
• اوبی: کمربندی که روی لباس می‌پوشند
• رِی گی ساهو: تشریفات و رسوم اخلاق و احترام در دوجو
• رِنراکو وازا: تکنیک‌های ترکیبی
• رِنزوکو وازا: تکنیک‌های ادامه‌دار
• شی آی: مسابقه
• شی هان: استاد ارشد
• سوتای رنشو: حریف تمرینی
• تای ساباکی: جابجایی بدن
• توکویی وازا: فن شگرد یا فنون موردعلاقه
• تسوری کومی: بالا کشیدن
• وازا: فن
• یودان شا: کسی که کمربند سیاه دارد
• زارِی: تعظیم کردن در حالت زانوزده
• نوگاره کاتا: فرمها یا روش‌های فرار از فن

شیهان کانو جیگورو از نخستین روزهای آموزش جودو در معبد اِیشوجی تا تاسیس و گسترش سازمان "کودوکان جودو" در توکیو، دو ستون فلسفی جودو را این طور معرفی می کرد:

Seiryoku-Zenyo (سِیریوکو ذِنیو) : استفاده بهینه از نیرو و انرژی برای کسب بهترین و پاک ترین نتیجه ممکن

Jita-Kyoei (جیتا کیواِی) : نفع متقابل و دوطرفه، هم برای خود و هم برای دیگری (حریف، خانواده، جامعه)

بنابراین، یکی از اصلی‌ترین و بنیادی‌ترین اصولی که در جودو حاکم است، احترام به ارشد و پیشکسوت و رعایت ادب و رفتار انسانی در دوجو (محل تمرین/باشگاه)، جامعه و خانواده است؛ شیهان کانو جیگورو در این امر بسیار حساس و سختگیر بود و همواره به شدت تلاش می‌کرد که ابتدا از لحاظ اخلاقی و روحی هنرجویان خود را تربیت کند و سپس به تربیت بدنی و رزمی آن‌ها بپردازد چرا که خود نیز در دوران تمرین مکاتب قدیمی جوجیتسو، بر طبق اصول و آداب سختگیرانه و باستانی جنگجویان سامورایی پرورش یافته بود. او همواره در زمان سالمندی نیز به طور مداوم به شاگردان ارشد خود مسئله اخلاق و منش انسانی را یادآوری و تاکید می‌کرد و به آنان خاطرنشان می‌نمود که در آینده نیز به شاگردان خود این ارزشهای اساسی را انتقال دهند.

فنون جودو در سه بخش فنون پرتابی ( ناگه وازا )، فنون خاک ( کاتامه وازا یا نه وازا ) و فنون ضربه‌ای ( آتِمی وازا ) قرار می‌گیرند .‌ فنون آتمی وازا « ضربه به نقاط حیاتی و حساس » فقط در فرم های کاتا و آموزش های دفاع از خود بویژه به بانوان آموزش داده می شوند و در تمرینات ورزشی و‌ رقابتی جودو بکار نمی روند . فنون (‌ آتمی وازا ) از مکتب تن شین شین یو ریو جوجیتسو سرچشمه گرفته اند .

فنون پرتابی (ناگه وازا)

این دسته شامل ۶۷ تکنیک پرتابی است که از مکتب کیتو ریو جوجیتسو سرچشمه گرفته اند . این فنون شامل دو گروه فنون پرتابی سرپا ( تاچی وازا ) و فنون قربانی ( سوتِمی وازا ) می‌شود. در فنون قربانی، اجراکنندهٔ فن ( توری ) با افت بدن خود به سمت پهلو یا عقب همراه با دریافت‌کنندهٔ فن ( اوکه ) او را پرتاب کرده یا به خاک می‌زند. این گروه دارای دو دستهٔ فنون قربانی یا افت به سمت عقب ( ماسوتِمی وازا ) و فنون قربانی به پهلو ( یوکوسوتِمی وازا ) است. فنون سرپا نیز برحسب بخش کلیدی بدن در اجرای فن به سه زیر مجموعه تقسیم می‌شوند:

• آشی وازا ( Ashi-waza ): فنونی که پس از انجام کشش و قرارگیری، پرتاب با "پا

( آشی ) " اجرا می شود

• ته وازا ( Te-waza ) : فنونی که پس از انجام کشش و قرارگیری، پرتاب با "دست ( ته )" اجرا می شود .
• کُشی وازا ( Koshi-waza ) : فنونی که پس از انجام کشش و قرارگیری، پرتاب با "چرخش کمر ( کُشی ) و مفاصل رانی" اجرا می شود .

فنون گلاویزی در خاک ( کاتامه وازا یا نه وازا )

این فنون دارای سه زیرمجموعه می‌باشند و از مکتب تن شین شین یو ریو جوجیتسو سرچشمه گرفته اند .

• اوسائه کُمی وازا ( Osaekomi-waza ) : فنون مهار و کنترل حریف
• شیمه وازا ( Shime-waza ) : فنون خفه یا بیهوش کردن

" کانستسو وازا ( Kansetsu-waza ) : فنون قفل مفصل آرنج . قفل های مفاصل دیگر در تمرین و مسابقات جودو ممنوع هستند و فقط در فرم های کاتا آموزش داده و تمرین می شوند .

در این ورزش چهار نوع امتیاز وجود دارد که به ترتیب زیر می‌باشد:

1. کوکا (از سال ۲۰۰۹ حذف شد)
2. یوکو (از سال ۲۰۱۶ حذف شد)
3. وازاری
4. ایپون

امتیاز کوکا

کوکا (効果) در ژاپنی به معنای نتیجهٔ مؤثر و در ورزش جودو به مفهوم نتیجهٔ کم اما تأثیرگذار بر روند پیروزی و غلبه بر حریف است. طبق قانون قدیم هر کوکا یک امتیاز برای جودوکار در تابلوی امتیازات به همراه داشت. در کاتامه وازا: قفل کردن حریف در حالت خاک برای مدت زمان ۱۰ الی ۱۴ ثانیه امتیاز کوکا به همراه دارد. این امتیاز طبق مصوبه فدراسیون بین‌المللی جودو در ۱ ژانویه ۲۰۰۹ از سیستم امتیازی کنار گذاشته شده است.

امتیاز یوکو

یوکو (有効) در ژاپنی به معنای اعتبار اثربخش و در ورزش جودو به مفهوم نتیجهٔ هرچند اندک ولی معتبرتر نسبت به کوکا می‌باشد. هر یوکو معادل ده امتیاز برای جودوکار در تابلوی امتیازات به همراه خواهد داشت. طبق قانون قدیم در کاتامه وازا: قفل کردن حریف در خاک به مدت ۱۵ الی ۱۹ ثانیه امتیاز یوکو به همراه داشت، اما بنابر مقررات جدید قفل کردن حریف در خاک به مدت ۱۰ الی ۱۴ ثانیه این امتیاز را دارد. طبق قانون قدیم یوکو امتیاز متوسط معادل ۱۰ امتیاز بود که پس از حذف کوکا، یوکو معادل ۱ امتیاز است.

امتیاز وازاآری

وازاآری (技あり) یا آنگونه که در خارج از ژاپن رواج دارد، وازاری، در ژاپنی به معنای فن ناقص یا عمل ناتمام و در ورزش جودو به مفهوم نتیجهٔ بدست آمده از اجرای تکنیکی خوب اما ناقص است که برای آن امتیاز ضربه فنی تعلق گرفته نمی‌شود. وازاآری معادل صد امتیاز برای جودوکار در تابلوی امتیازات می باشد. بنا بر قوانین گذشته، در کاتامه وازا: قفل کردن حریف در خاک به مدت ۲۰ الی ۲۴ ثانیه امتیاز وازاآری را به همراه داشت اما بنابر مقررات جدید قفل کردن حریف در خاک به مدت ۱۵ الی ۱۹ ثانیه این امتیاز را به همراه دارد. کسب دو امتیاز وازاآری در طول مسابقه، معادل امتیاز ایپون و پایان مسابقه است. بنا بر قوانین گذشته، وازاآری امتیاز بزرگ معادل ۱۰۰ امتیاز بود که پس از حذف امتیاز کوکا، وازاآری معادل ۱۰ امتیاز محاسبه می‌شود. از سال ۲۰۱۶ به بعد امتیاز وازاآری به جای ۱۰ معادل ۱ امتیاز است.

نکته: اگر در طول یک مبارزه حریف بتواند دو بار امتیاز وازاآری را کسب کند، وازاآری دوم اصطلاحاً وازاآری آواسِته ایپون نامیده می‌شود. این لغت به ژاپنی (技あり合わせて一本) به معنای عملی ناقص ولی در مجموع کامل می‌باشد. کسب دو امتیاز وازاآری در طول مسابقه معادل امتیاز ایپون و پایان مسابقه است در حالی که تا پیش از حذف کوکا امتیازات کوکا و یوکو با هم جمع نمی‌شدند.

امتیاز ایپون

ایپون (一本) در ژاپنی به معنای کامل یا ضربه فنی و در ورزش جودو به مفهوم بالاترین نتیجه‌ای است که می‌توان در هنگام مبارزه کسب کرد. هر ایپون معادل دویست امتیاز برای جودو کار در تابلوی امتیازات به همراه دارد. طبق قوانین قدیمی در کاتامه وازا: قفل کردن حریف در خاک به مدت ۲۵ ثانیه امتیاز ایپون به همراه داشت اما بنابر مقررات جدید قفل کردن حریف در خاک به مدت ۲۰ ثانیه این امتیاز را به همراه دارد. ایپون، امتیاز کامل یا ضربه فنی محسوب شده و کسب این امتیاز باعث برد و پایان مسابقه می‌شود و ضمناً مبنایی است برای سنجش سطح مهارت جودوکار و زیبایی و ظرافت رزمی فن اجرا شده. طبق قوانین قدیم معادل ۲۰۰ امتیاز بود پس از حذف کوکا ایپون معادل ۱۰۰ امتیاز شده‌است.

در مسابقات جودو کسب امتیاز به دو شکل اجرای فنون در حالت تاچی وازا (سرپا) و اجرای فنون در حالت نه وازا (خاک) صورت می‌گیرد. هر یک از دو جودوکار که در طی مسابقه موفق به اجرای فن در یکی از این دو حالت گردد در صورت دستیابی به امتیاز کامل یا ایپون مسابقه را به نفع خود پایان خواهد داد. در صورتی که جودوکار از فنون تاچی وازا استفاده نماید داور بسته به شیوه زمین‌خوردن حریف یکی از امتیازات وازاآری یا ایپون را به اجراکننده فن (توری) خواهد داد. اگر به هر شکل ممکن (مثلاً پس از اجرای فن) دو جودوکار به زمین بیافتند و یکی از دو مبارز بتواند حریف را در حالت خاک (کاتامه وازا) یا نه وازا، به‌طوری‌که پشت حریف با تشک تماس یابد و بر حریف کاملاً مسلط شود یا او را مهار نماید (اوسائه کُمی وازا)، داور بسته به مدت زمانی که حریف در حالت خاک است به اجراکننده فن امتیاز خواهد داد.

اگر مجری فن (توری) برای مدت ده ثانیه بتواند حریف (اوکه) را در خاک نگاه دارد یک امتیاز وازاآری و چنانچه بتواند به مدت ۲۰ ثانیه اوکه را مهار کند با امتیاز کامل ایپون به پیروزی خواهد رسید. گذشته از این دریافت سه اخطار شیدو (سومی به عنوان "هانسوکو ماکه" خواهد بود) از جانب هر یک از دو ورزشکار باعث پیروزی رقیب خواهد بود. این امکان هم وجود دارد که حریف با توجه به خطای مرتکب شده به یک باره با اخطار "هانسوکو ماکه" مواجه شود که باز هم رقیب به عنوان پیروز مسابقه شناخته خواهد شد. قوانین جودو هر چند سال با اصلاحات تازه‌ای مواجه می‌شود و این وضعیت با توجه به آخرین تغییراتی است که از ابتدای سال ۲۰۱۹ اعمال شده و تا المپیک ۲۰۲۰ اجرا خواهد شد.

فدراسیون جهانی جودو قصد دارد که همواره در جهت توسعه روز افزون و پرورش منظم جودو در جهان به ویژه سرمایه‌گزاری در بخش خردسالان و نوجوانان قدم بردارد؛ به همین منظور سالانه فدراسیون، کنفرانس های بزرگی را در نقاط مختلف جهان برگزار می‌کند و سرمایه گزاران بزرگ ورزشی جهان و ورزش دوستان، دولتمردان، و نهادهای ورزشی بین‌المللی گرد هم آمده و به بررسی عملکردها و نقاط ضعف، روش‌ها و شرایط و ضوابط هر چه بهتر در جهت توسعه جودو می پردازند، به گونه‌ای که در این کنفرانس ده‌ها میلیون دلار جمع‌آوری و صرف توسعه این ورزش المپیکی در کشورهای کم بضاعت می‌گردد.

به کار بستن پوشش سر(حجاب) در مسابقات جودو ممنوع است. به گفته ی سخنگوی وقت فدراسیون جودو، نیکولاس مسنر: این تصمیم برای نگهداری مسائل ایمنی گرفته شده است، ما در جودو نگه داشتن ها و خفه کردن ها داریم که می تواند خطرناک باشد، علاوه بر این، هنر رزمی ژاپنی بین دین ها و سیاست ها تفاوتی قائل نمی‌شود و تنها تفاوت ورزشکاران در سطح جودو ی ایشان است.

طبق آخرین تغییرات قوانین توسط IJF (فدراسیون جهانی جودو) دست زدن به پا، به هر صورتی خطاست و اخراج جودوکار را به همراه دارد (برای بار اول شیدو (اخطار) و برای بار دوم هانسوکو ماکه (اخراج)). کندن دست از لباس به صورت دو دست یا یک دست نیز با یک اخطار روبرو می‌گردد.

اسامی لیست زیر بر پایه آمار سایت جهانی پایه جودو (JUdobase.org) از سال ۲۰۰۹ تاکنون تنظیم شده است:

1. ژاپن
2. روسیه
3. فرانسه
4. برزیل
5. کره جنوبی
6. هلند
7. آلمان
8. گرجستان
9. ازبکستان
10. انگلستان
11. چین
12. ایتالیا
13. ایالات متحده آمریکا
14. اسلوونی
15. آذربایجان
16. مجارستان
17. کانادا
18. کوبا
19. ایران

و...

• کانو،جیگورو،کودوکان جودو،ترجمه ی ژیلا پویان
• جودو یک ورزش ، یک سبک زندگی نوشته ی کیوان دهناد

• تکنیک‌های جودو
• کانو جیگورو
• جودو در بازی‌های المپیک تابستانی

{{وبگاه رسمی فدراسیون جهانی جودو
وبگاه رسمی فدراسیون جودو و کوراش جمهوری اسلامی ایران