محمدتقی شوشتری

محمدتقی شیخ شوشتری، فرزند شیخ محمدکاظم، که نتیجه شیخ جعفر شوشتری است، در سال ۱۳۲۰ ه‍. ق(۱۲۸۱ ه‍. ش) در نجف تولد یافت. پدرش اهل شوشتر و مادرش اهل کرمان بود. پدران او سابقه مخالفت با حاکمان را داشته‌اند، تا حدی که پدر او و نیز پدربزرگ او (فرزند شیخ جعفر شوشتری) به خاطر مخالفت و سخنرانی علیه رضاشاه تبعید شده بودند.

وی در مکتب، قرآن و خواندن و نوشتن و خط ترسل را فرا گرفت، و در هفت سالگی به شوشتر بازگشت، و چیزی نگذشت که مادرش دار فانی را وداع گفت. بعد از فوت مادر، مقدمات و سطح را نزد سید حسین نوری، سید محمد علی امام و سید علی‌اصغر حکیم -که اغلب از شاگردان پدرش بودند- گذراند، و پس از آن نیز با آموزش‌های استادانی نظیر محمدتقی شیخ‌الاسلام و سید مهدی آل طیب و پدر خود، در سن شانزده یا هفده سالگی به درجه اجتهاد نایل شد. وی با توجه به نبوغ و ذکاوت فراوانی که داشت، بسیاری از کتاب‌هایش را بدون استاد مطالعه می‌نمود: یعنی ابتدای هر کتابی را از استادان فرا می‌گرفت، و بقیه اش را خود مطالعه می‌کرد، و به خوبی آن را فرا می‌گرفت.

بعد از سال ۱۳۵۴ ه‍. ق(۱۳۱۴ ه‍. ش) به دلیل قانون کشف حجاب به همراه سید باقر حکیم از شوشتر به عتبات هجرت کرد، و در حوزه‌های علمیه کربلا و سپس نجف به کسب علوم و معارف اسلامی ادامه داد، و در همان‌جا بود که به حلقه درس آقا بزرگ تهرانی پیوست و از وی اجازه روایت دریافت کرد. او در آنجا اقدام به تألیف کتاب قاموس الرجال کرد و موفق به کسب اجازه از آقا بزرگ تهرانی گردید. او به سال ۱۳۶۰ ه‍‍. ق. (۱۳۲۰ ه‍. ش) پس از سپری شدن دوران رضاشاه به شوشتر مراجعت کرد و ضمن تدریس علوم اسلامی، به تحقیقات خود نیز ادامه داد، و سرانجام در بیست و نهم اردیبهشت ۱۳۷۴ (۱۹ ذی الحجه ۱۴۱۵) در ۹۶ سالگی در شوشتر درگذشت. شهرت وی به حدی بود که استادش آقا بزرگ تهرانی در دو جلد از کتاب الذریعه نام او را آورده، و دوازده عنوان از آثارش را یاد نموده‌است. اکنون منزل شخصی‌اش، وقف کتابخانه آستان قدس رضوی است.

1. سید محمد علی امام شوشتری، معروف به امام شوشتری (۱۳۰۸–۱۳۹۴ ق) در مقدمات و ادبیات
2. پدرش محمد کاظم شوشتری در سایر دروس تا درجهٔ اجتهاد
3. سید حسین نوری
4. آقا بزرگ تهرانی
5. سید علی اصغر حکیم (۱۳۴۸ ق)
6. سید مهدی آل طیب جزایری (۱۳۶۲ ق )
7. سید محمد تقی شیخ الاسلام (۱۳۴۲ ق )

تنها پسر علامه شوشتری، محمدعلی شیخ شوشتری است که تاکنون ده‌ها کتاب و مقاله نوشته و منتشر ساخته‌است. او از اساتید دانشگاه شهید بهشتی تهران است، و چندین بار از طرف مردم شوشتر به نمایندگی مجلس شورای اسلامی انتخاب شده‌است. ایشان در تاریخ ۲۳ مهر ۱۳۹۶ درگذشت. علامه شوشتری دارای سه دختر نیز بود.

در شوشتر در زمان حیاتش، مورد مراجعه عموم مردم برای امور دینی بود، و بسیاری از عقدهای ازدواج جهت تبرک توسط او جاری می‌شد. در حال حاضر، در اکثر خانه‌های شوشتر تصویر او بر روی دیوار وجود دارد، و در بسیاری از مغازه‌ها و اتومبیل‌ها عکس او را به عنوان تبرک قرار می‌دهند. مقبره او همه روزه مورد زیارت مردمان است.

• سید موسی شبیری زنجانی: یکی از اشخاصی که دقت نظر و معنویت و زهدِ شیخ جعفر شوشتری را به ارث برده‌است، نتیجه ایشان، آقای حاج شیخ محمدتقی شوشتری است، که هم خودشان و هم کتابشان «قاموس الرجال» را باید جزو حسنات عصر حاضر به‌شمار آورد؛ و از نسخه این کتاب می‌توان فهمید که کتاب‌های دیگر ایشان نیز بدین گونه‌است، و همه اینها جزو حسنات عصر حاضرند.
• جعفر سبحانی: ایشان (شیخ شوشتری) از زمره محققان انگشت‌شماری است که کتابی[یعنی قاموس الرجال] را نوشته، و پرونده آن را بازگذارده، و در طول پنجاه و اندی سال در تحقیق و تنقیح و تصحیح آن کوشیده‌است، و هرگز مانند برخی از پرکاران نیست که کتابی را می‌نویسند و آن را به دست استنساخ یا مطبعه می‌سپارند و رابطه خود را با آن قطع می‌کنند. به‌طور مسلم کتابی که به شیوه اخیر نوشته شده باشد، موج‌خیر نخواهد شد، و در ردیف کتاب‌های معمولی به‌شمار خواهد آمد و رنگ خلود و ابدیت به خود نخواهد گرفت؛ اما کتابی که پرونده آن تا مدت مدیدی به روی مؤلف و تمامی مراجعه کنندگان باز باشد، طبعاً بحر بیکرانی خواهد بود، و امواج هائل و عظیمی خواهد داشت… در مثل گفته‌اند: «خوشبخت کسی است که ذوقش را دریابد»، و به حق مؤلف ذوق خاصی در علم رجال داشته‌است.
• علی شریعتی در ص ۸۰ کتاب «انسان و اسلام» می‌نویسد: «در همین حوالی، کوهی از علم و تحقیق، و در کنارش انبوهی از کار، در گوشه دورافتاده شوشتر نشسته، و نامش را هم کسی نشنیده‌است». همچنین در ص ۳۱ کتاب «مکتب، تعلیم و تربیت اسلامی» می‌نگارد: یکی از خصوصیات فرهنگ قدیم، انتشار علمی در سطح جامعه بوده‌است، چنان‌که بسیار بوده‌اند علمای برجسته که در روستاها یا شهرهای کوچک زندگی می‌کرده‌اند؛ از قبیل ملا هادی سبزواری بزرگترین فیلسوف متأخر که در سبزوار ساکن بود، و در عصر ما علامه سمنانی و محمدتقی شوشتری، نویسنده «قاموس الرجال» در شوشتر است.
• سید جعفر شهیدی: با زندگانی عالم جلیل القدر، و محقق پارسای گوشه‌گیر از خلق کمتر کسی آشنایی دارد… آقای شوشتری در مولد خود سرگرم تتبع و تألیف است، و خود را چنان وقف این کار کرده‌اند که جز معدودی با زندگانی پر از ثمر این عالم بزرگوار آشنا نیستند. وقتی مجلد چهاردهم بهج الصباغه (تفسیر نهج البلاغه) به دستم رسید، آن‌چنان زیر سیطره شخصیت علمی و فعال او واقع شدم، که سطری چند به عربی به قلم آوردم، و با آنکه نه شاعرم و نه ادعای شاعری کرده و می‌کنم، چند بیتی برساختم و برای ایشان نوشتم که مطلع آن این بیت است:

ترجمه آن چنین می‌شود:

• رضا استادی: سالیان درازی است که با نام و تألیفات محقق عالی‌مقام، عالم جلیل القدر، شیخ العلماء، آیت‌الله جناب آقای حاج شیخ محمدتقی شوشتری آشنا شده‌ام و از آثار ایشان کم و بیش -مانند دیگر طلاب علوم دینی و اهل علم- استفاده کرده‌ام. از حدود ۱۲ سال پیش گهگاهی با مکاتبه مزاحم معظم‌له گشته و مورد لطف ایشان بوده‌ام. چند سال قبل نیز به درخواست اینجانب، به اجازه روایتی از سوی ایشان مفتخر گشته‌ام. در این روزها از عالم غیب این سعادت حواله و نصیبم شد، که با مسافرت به شهرستان شوشتر به محضرشان شرفیاب شدم، و چند ساعتی در منزل‌شان و در دو مسجدی که اقامت می‌کنند خدمتشان رسیده و صحبت‌ها را درک کنم. این ملاقات ارادت مرا چندین برابر کرد، زیرا ایشان و خانه و زندگی ایشان را، و نیز سلوک عملی و اخلاقی‌شان را نمونه‌ای از سلف صالح فرقه محقه اثناعشریه یافتم. امیدوارم مشموم ادعیه خالصانه آن جناب باشم.

• قاموس الرجال (۱۴ جلد): نام کامل آن قاموس الرجال فی تحقیق رواة الشیعة و محدثیهم، که ابتدا تنقیح المقال نام داشت؛ پرآوازه‌ترین و پربارترین کتاب شیخ شوشتری است، در علم رجال.
• النجعة فی شرح لمعه (۱۱ جلد)
• قضاء أمیرالمؤمنین علی بن أبیطالب علیه السلام (داوری‌های امیر مؤمنان): پرانتشارترین اثر شیخ شوشتری که به زبان فارسی ده‌ها بار به چاپ و به زبان انگلیسی هم نشر یافته‌است. این کتاب نخستین اثر چاپی ایشان هم است.
• بهج الصباغة فی شرح نهج‌البلاغه (۱۴ جلد): تفسیری موضوعی و انتقادی از نهج البلاغه، که دومین مهمترین اثر ایشان است.
• الاخبار الدخیله (۴ جلد): دربارهٔ انواع تحریف و جعل روایات
• الأوائل (این کتاب با ترجمه و تحقیق محمدرضا مروارید، و با نام «نخستین‌ها» به فارسی برگردانده شده و از سوی انتشارات نور معرفت در مشهد انتشار یافته‌است)
• الأربعون حدیثاً(چهل حدیث در فضائل ائمه معصومین ع و مسائل فقهی)
• البدائع (کشکول)
• آیات بینات فی حقیة بعض المنامات (نشانه‌های روشن در حق بودن برخی خواب‌ها)
• رساله‌ای در محاکمه بین شیخ صدوق و شیخ مفید در یک مسئله کلامی (با عنوان رسالة فی سهو النبی (صلی الله علیه و آله در انتهای قاموس افست شده است)
• الرسالة البصرة فی أحوال البصیریة
• رسالة فی تواریخ النبی و الآل (تاریخ چهارده معصوم)
• شرح وجیزه شیخ بهایی (نخستین نوشته ایشان)
• حواشی و استدراکات بر کتاب ثواب الاعمال و عقاب الاعمال
• یادداشت‌های تفسیری قرآن (۲ جلد) توسط آقای بهراد تصحیح و منتشر شده‌است.
• پاسخ به سؤالات کنگرهٔ هزارهٔ شیخ طوسی
• مقدمه توحید مفضل (به زبان فارسی)
• نوادر الأخبار و جواهر الآثار (به زبان فارسی)
• پاسخ به اشکال به دعای ندبه، مطرح‌شده توسط دکتر شریعتی
• و چندین کتاب خطی منتشر نشده

لازم است ذکر شود که مصحح و محقق بسیاری از آثار علامه شوشتری، استاد علی اکبر غفاری بوده‌است.

• نگاهی به زندگی‌نامه و کتابشناسی علامه شیخ «محمدتقی شوشتری»
• زندگینامه محمد تقی شیخ شوشتری
• مختصری از زندگی‌نامه علامه شیخ محمدتقی شوشتری
• بررسی اندیشه‌های حدیثی علامه محمدتقی شوشتری (ره) در کتاب النجعه
• کیهان فرهنگی، فروردین ۱۳۶۴، شماره ۱۳
• کتاب تاریخ علماء و روحانیت دزفول - شیخ علی راجی